Nuce Logo

ئەمەريكا كاريگەرى جيهانى هەيە، زۆربەى هاوپەيمانەكان بۆ بەهێزكردنى ئاسايشى خۆيان پێويستيان پێيەتى، ئەو پرەنسيپە لەسەر بەلقان و قەوقاز و ئاسياى ناوەڕاستيش لە دەرياى رەش جێبەجێ دەبێت، كە رووبەڕێكى جوگرافييە بايەخى جيپۆلۆتيكى بۆ ئەمەريكا هاوپەيمانەكانى لە ناتۆ هەيە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش لەو ساڵانەى رابردوو ئەمەريكا لەو ناوچەيە پاشەكشەى كردووە، بەڵام ئەنجامى ئەو پاشەكشەيە چاوەڕوانكراوە، دوژمنداريەتى رووسيا و هەژموونى چين و هەلپەرستى ئێرانى كۆبۆتەوە ژينگەيەكى ناسەقامگيرى لە باشوورى ئەوروپاى رۆژهەڵات دروستكردووە.

ئەو دۆخە بە هەميشەيى وانييە، دەكرێت قۆناغى دواى جەنگى سارد (سەردەمى زێڕين بێت) بۆ قووڵبوونەوەى ئەمەريكا لە دەرياى رەش، ئەوەش ئەو كاتە بوو واشنتن پاڵپشتى وڵاتانى سۆڤيەتى و پێشوو و سەربەخۆى ئێستاى بۆ بەهێزكردنى گواستنەوەى ديموكراسى دەكرد و رێگرى لە بڵاوبوونەوەى چەكى ئەتۆمى و بيرى عەسكەرتارى و چاكسازى بازاڕى ئازاد دەكرد.

دەركەوتنى زياتر و كاركرتركردنی داڕشتنەوەى ئەو قۆناعە لەلايەن ئەمەريكاوە بە هاوكارى ئازەربيجان بوو، كە وڵاتێكى سەرەكى نەوت و گازى ئەو ناوچەيە، بۆ ئەوەى ژێرخانى وزەی سەبەخۆ بێت لە رووسيا، ئەوەش لە رێگەى ئاسانكارى (رێڕەوى گازى باشوور) و هێڵى (باكۆك تيبليس جەيهان) كە ئەو هێڵانە نەوت و گازى وڵاتانى دەرەوەى رووسيا بە سوودوەرگرتن لە ئازەربيجان و وڵاتانى توركيا و جۆرجيا گاز بۆ ئەوروپا دەگوازنەوە.

پێویستە ئەمەریكا پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا ئاسایی بكاتەوە

لەو رۆژانە ئەمەريكا لەو ناوچەيە تووشى پاشەكشە بووە، ديپلۆماتكارێكى خانەنيشنی ناوچەيە دەڵێت، "ئێستا ئەمەريكا لە دەریاى رەش نابيندرێت." شارەزايان و پسپۆڕانى ناوچەيى هەمان بۆچوونيان هەيە.

دەكرێت بگوترێت، "لەدواى هێرشەكانى (11) سپێپتەمبەر واشنتن پشتى لەو ناوچەيە كرد، بەدەر لە پاڵنەر و كۆتوبەندى سياسى ئەمريكا، ئەگەر هەيە سەركێشى هێرشەكانى رووسيا بۆ سەر ئۆكرانيا بەرەنگارى ئەمەريكا بۆ جەنگى رووسى  لە جۆرجيا و داگيركردنى دوورگەى كريم لە (2014) بەهێزتر بكات."

درووستبوونى بۆشاييەك لە دەرياى رەش هاندەر بوو چين و رووسيا ئێران بۆ پڕكردنەوەى ئەو بۆشاییە هەنگاو بێنن، ئەوەش لە كاتێدا بوو رووسيا باڵادەستى مێژوويى لەو ناوچەيە بە شێوەيەكى زۆر قووڵتر هەبوو، دەستپێشخەرى چين بۆ پشتێنە و رێگەى چينى توانای ئەوەى هەيە رووبەڕووى پێگەى رووسيا ببێتەوە.

هەرچەندە لەو سێ وڵاتە ئێران لە چین و رووسیا لاوازترە، بەڵام ميكانزمى ئاشكرا و نهێنى هەيە بۆ ئەوەى گەورەترين رۆڵ لەسەر حيسابى ئەمەريكا و ئاسايشى فراوانتری ئەو ناوچەيە ببينێت، ئەوەش دەبێتە  كەمبوونەوەى رۆڵى درێژى واشنتن، كە وەك گرنتيەكى سەرەكييە بۆ ئاسايشى ئەوروپا هەیە، لەگەڵ ئەوەش جەنگى رووسيا دژ بە ئۆكراينا ئەمڕۆ دەرفەتێكى زێرينى بۆ ئەمەريكا رەخساندووە بۆ ئەوەى بايەخ بەو ناوچەيە بداتەوە دووبارە بگەڕێتەوە، بۆ نموونە لە دواى جەنگی ئۆكراينا پێويستى بە ئاوەدانكردنەوە، ئەوەش لەكاتێدايە وڵاتانى ئەوروپاى رۆژهەڵات كە جەنگى رووسيا كاريگەرى زۆرى لەسەر دروستكردن لەداهاتوو بوودجەى تايبەت بۆ بەرگرى تەرخان دەكەن.

پێويستە سەركرايەتى ئەمەريكا هەموو هێزێكى نەرم و تووند بەكاربهێنێت، هێزى توند لە فۆڕمى فرۆشتنى چەك و مەشقى هاوبەش و ئاڵوگۆڕى سەربازى دەگرێتەوە، هێزى نەرم لە رێگەى سزا بەهێزەكان دژ بە رووسيا و پڕۆژە بازرگانييەكانى لەگەڵ وڵاتانى دەرياى رەش دەبێت، هەروەها پڕۆژەكانى قەرز و هێڵەكانى دابين كرد بوو بۆ دووبارە بنيادنانەوە و فراوانكردن و بەهێزكردنى ژێرخان بێت.

ئەمەريكا بەبێ توركيا ناتوانێت بگەڕێتەوە دەریای رەش

ئەمەريكا بۆ سەركەوتنى لە هەوڵەكانى بۆ گەڕانەوەى ناوچەى دەرياى رەش پێويستى هاوئاهەنگى توركيايە، بۆ ئەوەش پێويست دەكات ئەمەريكا پەيوەندييەكانى لەگەڵ ئەنقەرە ئاسايى بكەنەوە. 

ئاڵۆزيى پەيوەندييەكانى توركيا و ئەمەريكا چەندين هۆكارى هەيە، بەڵام لەسەرووى هەموويانەوە پاڵپشتى ئەمەريكايە بۆ (يەكينەكانى پاراستنى گەل) كە هێزێكى كورديە، ئەوە جگە لە سزاكانى ئەمەريكا بۆ سەر توركيا لەدواى كڕينى سيستەمى مووشەكى بەرگرى (ئێس 400)ى رووسى، كە بووە هۆى دوورخستنەوەى توركيا لە پڕۆگرامى فڕۆكەى (ئێف 35)ى ئەمەريكى و دڵەراوكێى لە فرۆشتنى فڕۆكەى (ئێف 16).

لە لايەكى ترەوە واشنتن هەست بە دڵەڕاوكێ دەكات لەبەرانبەر دووركەوتنەوەى توركيا لە ديموكراسى و ئۆپراسيۆنەكانى دژ بە يەكينەكانى پاراستنى گەل لە خاكى سووريا.

بۆ سەركەوتنى هەوڵەكانى نزيكبوونەوەى  توركيا و ئەمەريكا پێويستە بايەخ بە بوارە هاوبەشەكانى نێوان هەردوولا بدرێت، بەتايبەت سەقامگيرى ناوچەيى و رۆڵى هەردوو وڵات لە پاراستنى ئارامى ئەو ناوچەيە.

پێويستە ئەمەريكا روونكردنەوە بداتە توركيا كە گەڕانەوەى بۆ دەرياى رەش خزمەت بە پێشكەوتنەكانى توركيا لەو ناوچەيە دەكات، پێويست ناكات وەك ئاڵنگەرى سەيرى بكات.

جەنگى ئۆكراينا بايەخى جيپۆلۆتيكى توركياى بەهێزكردەوە، ئەنقەرە وەك هاوسەنگى سروشتى لە هەژموونى رووسيا لەو ناوچەيە دەركەوتەوە، ئەوەش وەك بە بەردى بناغەى ئەو گۆڕانكارييە دادەندرێت، لە بەشدارى بە هەميشەيى توركیایە لە ناتۆ.

ئەگەر گرەنتى توركيا وەك هێزێك لە ناتۆ بكرێت، لە هەمان كات وەك نێوەندگيرێكى راستگۆ لەگەڵ ئەمەريكا كار بكات، ئەوە كاريگەرى زۆرى بۆ سەقامگيرى ناوچەيى دەبێت، لەكۆتايیدا پێويستە هەردوولا درك بەوە بكەن هەريەك لەو دوو وڵاتە بەتەنيا ناتوانن ئەوەى دەيانەوێت بەدەستى بهێنن، بەڵكو پێويستە پێكەوە هەنگاو بۆ بەدەستهێنانى  خواستەكانیان بدەن.

ئەگەر رووسيا و چين و ئێران فشار لەسەر ناوچەى دەرياى رەش زیاد بكەن، ئەوە دەبێتە زيادبوونى ناسەقامگيرى لە باشوورى رۆژهەڵاتى ئەوروپا، كە ئەوەش دەبێتە هەڕەشە بۆ ئامانجە سراتيژييەكانى واشنتن.

پاڵپشتى ئەمەريكا بۆ ئۆكراينا ئەرێنييە، بەڵام سستە، تا ئێستاش زۆر لەوە كەمترە كە كيێڤ پێويستى پێيەتى، ئێستاش دواى ئەوەى ئۆكراينا دەريخست تواناى بەرەنگاربوونەوەى رووسياى هەيە، پێويستە بەپەلە هاوكارييە سەربازيى و ئابوورييەكان بەهێز بكرێت.

پێويستيشە پاڵپشتى ئەمەريكا بۆ ئۆكراينا لە چوارچێوەيەكى گەورە بێت، بەرەو هاوبەشى گەورەترى هەرێمى، هەروەك پێويستە واشنتن درك بەوە بكات دووبارە ناكرێت بايەخدان بە زەرياى هيندى لەسەر بەدەستهێنانى پەيوەندييە كلاسيكيەكان بێت.

نزيكەى (20) ساڵە ئەمەريكا ديدگايەكى ناوچەيى درێژمەوداى لە دەرياى ڕەش نييە، بەڵام پێويستە ئێستا بە ئاگا بێتەوە بەرەنگارى ئەو ئاڵنگەريە ببێتەوە.