Nuce Logo

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

كۆكردنەوەی سەربازی ئەمەریكا لە قوبرسی باشوور، هەستیاری گەورەی لەلای توركیا درووستكردووە، ئەوەش لە سایەی ناكۆكییە كۆنەكانی نێوان ئەنقەرە و ئەسینابە، ئەوەش وایكردووە هۆشداری لە لێكەوتەی نەرێنی لەسەر ئەو ناوچەیە بدرێت.

حەسەن ئۆناڵ، نوووسەری تورك راپۆرتێكی لە رۆژنامەی ئیندپێندنتی بەریتانی بڵاویكردەوە، تێیدا باس لە چوونی كەشتی و فڕۆكەی ئەمەریكی بۆ فڕۆكەخانە و بەندەرەكانی ئەو ناوچەیە دەكات و پێیوایە، دەبێتە درووستكردنی رووداوی ستراتیژی درووست دەكات و لێكەوتەی سیاسی و سەربازیی لەسەر ئەو ناوچەیە درووست دەكات.

سەرەتایەكی بە دڵەڕاوكێ

لە (1974)وە ئەمەریكا رەوانەكردنی چەكی بۆ قوبرسی باشووری یۆنانی قەدەغەكردووە، لە كۆتاییدا قەدەغەكردنی ئەو درێژكردنەوە هەڵگیرا، ئەوەش گۆڕانكارییەكی گرنگە و لە هەمانكاتیشدا مایەی نیگەرانییە. 

جگە لەوەش لادانی قەدەغەی رەوانەكردنی چەك بۆ قوبرسی باشوور، چەندین پرسیار و نیگەرانی لەسەر لێكەوتەكانی ئەو بڕیارە لە هاوكێشەی سەربازیی لەو ناوچەیە درووستكردووە.

لە مانگی ئەیلوولی (2020) ئەمەریكا بڕیاری لادانی قەدەغەكردنی چەكی لەسەر ئیدارەی قوبرسی یۆنانی دا.

لە (2022) بازنەی بڕیارەكەی فراوان كرد، لە ساڵی (2023) ماوەی لادانەكەی نوێكردووە، كە لە (1/10/2024) دەست پێدەكات.

سەرەڕای نیگەرانییەكان لادانی قەدەغەكردنی چەكی ئەمەریكی بۆ قوبرسی یۆنان لە هەمانكاتدا هەڵگری ئەو دەرفەتەشە كە توركیا پێگەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی خۆی بەهێز بكات.

بۆ نموونە واشنتن رایگەیاند، لادانی ئەو قەغەكردنە تەنیا بۆ پێدانی چەكی بچووكە، لە بەرانبەردا ئەمەریكا بە مەرجی داناوە رێككەوتنی هەماهەنگی سەربازیی لەنێوان قوبرسی باشوور و رووسیا كۆتایی بێت.

ئەو مەرجە وەك هەنگاوێكی ئەرێنییە دەچێتە بەرژەوەندی توركیا، چونكە ئاڵۆزی لەلایەك لەنێوان یۆنان و رووسیا و لە لایەكی دیكە لەنێوان قوبرسی باشوور و رووسیا درووست دەكات، لە پاڵ ئەوەشدا دەرفەتی بەهێزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ درووست دەكات، كە لە داهاتووی كورت و مامناوەند ئامانجێكی ستراتیژی توركیا بەدی دەهێنێت.

لەگەڵ باشبوونی پەیوەندییەكانی توركیا و رووسیا دۆخەكە بەرەو دانپێدانی رووسیا بە كۆماری قوبرسی باكووری توركیا هەنگاو دەنێت، سەرەڕای ئەوەی پێشتر رووداوەكان مایەی نیگەرانی ئەنقەرە بوون، بەڵام ئەو دانپیدانانە دەبێتە دەستكەوتێكی ستراتیژی بۆ ئەنقەرە و دووبارە هاوسەنگی سیاسی و سەربازیی لە رۆژهەڵاتی دەریای ناوەند دادەڕێژێتەوە.

واژۆكردنی رێككەوتنی نوێی سەربازیی نێوان قوبرسی یۆنان و ئەمەریكا مەشقی چەكداری لەو ناوچەیە لەخۆی دەگرێت.

دەركەوتنی وێنەی نیشتنەوەی فڕۆكەی سەربازیی ئەمەریكا لە فڕۆكەخانەی قوبرسی باشوور مەترسییەكانی توركیا لە هەبوونی هەمیشەیی سەربازیی ئەمەریكا لەو ناوچەیە بەهێز دەكات، ئەنقەرە ئەو بوونە سەربازییە وەك پێشێلكاری بۆ رێككەوتنەكانی ساڵی (1960) كە كۆماری قوبرسی دامەزراوە سەیر دەكات.

ئەو رێككەوتنانە سرووشتی هاوسەنگی هێزی سەربازیی و نێودەوڵەتی لەو دوورگەیە دیاریكردووە، لە كاتێدا ئەوە بە گۆڕانكاری لەو چوارچێوە دادەندرێت و دەرچوونە لە دەقە یاساییەكانی ئەو دۆخەی ئێستای لەسەر دامەزراوە.

دیدێكی جیاواز

پرسیاریارێكی گرنگ هەیە پێویستە لەبارەی جووڵە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە قوبرسی یۆنانی هەیە بیكەین، كە بریتییە لەوەی بۆچی ئەمەریكا ئەو سیاسەتانە تەبەنی دەكات؟

لە (25/9/2024) بەرپرسانی ئەمەریكا ئاشكرایان كرد، بەهۆی ئاڵۆزییەكانی نێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیل دەیان سەربازییان لە قوبرس بڵاوكردۆتوە، بەرسانی ئەمەریكا دەڵێن، "بوونی ئەو سەربازانە بۆ دۆخی لەناكاوە، لە ئەگەری فراوانبوونی جەنگ لە لوبنان هاوكاری هاوڵاتیانی ئەمەریكی دەكەن بۆ دەرچوون لەو وڵاتە.

پێشتریش بات رایدەر، گوتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمەریكا (پنتاگۆن) رایگەیاند، سوپای ئەمەریكا ژمارەیەكی كەم لە سەربازانی لەناوچایە بۆ حاڵەتی لەناكاو و خۆپارێزی بڵاودەكاتەوە، بەڵام ژمارەكە و جۆری چەكەكان و لەكوێ رەوانە دەكرێن ئاشكرا نەكرد.

ئەگەر لە لایەنی ئەمەریكی بپرسین بوونی سەربازی لەبەرچی، لەوانەیە وەڵامەكەیان هاوشێوەی پاساوی پرسی كۆكردنەوەی سەربازییان بێت لە یۆنان، بەتایبەت لە دوورگەی كریت و ئەلكساندرۆپۆلی، كە بە پاساوی جەنگی ئۆكراینا لەو دوو دورگەن.

گریمانەی ئەوەش دەكرێت، ئەمەریكییەكان پاساو بە رێككەوتنی مۆنترۆ بهێننەوە بڵێن، رێگە نادات دەریای رەش و گەورەكان بەكاربێن، بۆیە دەست بەو جووڵە سەربازییانە دەكەین، خاكی یۆنان بۆ فراوانبوونی بڵاوكردنەوەی سەربازی و گەیشتن بە بولگاریا و رۆمانیا وەك وڵاتی هێڵی بەرانبەر و پۆڵندا بەكاربهێنێت، ئەوەش هەڕەشە نییە بۆ سەر ئێوە.

سەرەڕای ئەگەری قبووڵكردنی رووكەشانەی ئەو پاساوە، بەڵام رووداوەكان هەڵگری چەندین رەهەندن كە جێگەی نیگەرانییە، ئەگەر هەمان پرسیار لە لایەنی یۆنانی بكەین ئەوا پاساوی ئەو گردبوونەوە سەربازییە بە ئاڵۆزییە بەردەوامەكانی ئیسرائیل و ئێران دەهێننەوە و دەڵێن، بەهۆی ململانێی سەربازیی نێوان تەلئەبیب و تاران بەندەر و فڕۆكەخانەكانی قوبرس بۆتە پەناگەیەكی ئارام."

جگە لەوەش بەردەوام پاساو بەوە دەهێننەوە، كە ئیسرائیل ئارام نییە، مووشەكەكانی حزبوڵڵا و ئێران خێراییان لە خێرایی دەنگیان زیاترە، تەنانەت ئەو مووشەكانەی لەلایەن حووسییەكانەوەش ئاراستە دەكرێن، مەترسیدارن، بۆیە ئەو ناوچەیە وەك جێگرەوەیەكی ئارام هەڵبژێردراوە، بەڵام ئەو پاساوانە بە تەواوی رازیكەر نین، ناكرێت بە بێ وەڵام جێبهێڵدرێن.

وەڵامی چاوەڕوانكراوی توركیا

یەكەم هەنگاوێك پێویستە توركیا بیگرێتەبەر هۆشداریدانی دووبارەیە بە ئەمریكایە، كە ئەو جووڵانە پێشێلكردنی رێككەوتنی (1960).

لەسەر توركیا پێویستە بەروونی ئەو رێكارە دژانە دیاری بكات كە دەیگرێتەبەر، وەك درووستكردنی بنكەی دەریایی و ئاسمانی لە قوبرسی باكوور، بۆ گرەنتی درووستكردنی هاوسەنگی هێز.

هەروەك دەكرێت ئەو دۆسیە پێشكەش بە هاوپەیمانی ناتۆ، یاخود ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بكات، سەرەڕای ئەوەش توركیا دەتوانێت ئەو جووڵانە بۆ دەستكەوتی دیپلۆماسی بگۆڕێت.

بۆ نموونە كاتێك لە (1997) لایەنی رۆمی هەوڵی بەدەستهێنانی مووشەكی ئێس 300ی رووسی دا، توركیا هەڵوێستی یەكلاكەرەوەی گرتەبەر و رایگەیاند، هەموو راێكارەكان تا سەربازی دەگرێتەبەر ئەو ئەو مووشەكە ببردرێتە ئەو دووگەیە، ئەو هەڵوێستە بووە هۆی گواستنەوەی ئەو مووشەكە بۆ دوورگەی كریت، لەبری دوورگەی قوبرس.

هەروەها توركیا دەتوانێت پشت بە سیاسەتی هاوشێوە ببەستێت، بەتایبەت ئەو ئاڵۆزییە سەربازییە دەچێتە بەرژەوەندی ئەنقەرە، چونكە ئەمەریكا ناچێتە ململانێی سەربازیی لە بەرژەوەندی لایەنی یۆنانی.

هێشتنەوەی پەیوەندییە هاوسەنگەكان لەگەڵ ئەمەریكا زۆر گرنگە، هەروەك پشتڕاستنەوەكەی سیاسەتە هەڵەكانی یۆنان بە شێوەیەكی بەردەوام هەڵوێستی توركیای بەهێز كردووە، ئەوەش پێویستی بە گوتارێكێكی یەكلاكەرەوە هەیە بەبێ ئەوەی بگاتە لێواری جەنگ، ئەگەر ئەمەریكا لە سایەی جیهانی فرەجەمسەر تەركیز لەسەر ئەو ناوچە دیاریكراوە بكات، ئەوا هێزەكانی دیكە هەوڵی هاوسەنگی دەدەن، چونكە نەیارەكانی ئەمەریكا وەك رووسیا و چین پەیوەندییەكانیان لەگەڵ قوبرسی توركی بەهێز دەكەن و لەوانەشە بیگەیێنە ئاستی دانپێدانان، بۆیە لەگەڵ ئیدارەدانی ئەو قەیرانە توركیا دەتوانێت بۆ دەستكەوتی ستراتیژی و دیپلۆماسی سوود لەو جووڵانە وەربگرێت.

گوتاری توند، یان گوتاری پلان بۆدانەڕێژراو ئەنجامی ئەرێنی نابێت، بەڵام ئەگەر ئاراستەی هاوسەنگ و بونیادنراو لەسەر دیدێكی روون بێت، دەكرێت پێگەی توركیا لەو ناوچەیە بەهێز بكات.

سەرچاوە: ماڵپەڕی ئیستقلال