Nuce Logo

د.مونقز داغەر*

راپرسييەكان دەريدەخەن، زۆربەى شەقامى عێراقى پێشبينى دەكەن هەڵبژاردنەكانى مانگى داهاتوو، كێشە ئەمنى و سياسييەكانى ئەو وڵاتە زياد بكات، پێشبينيش دەكەن، ميليشياكان پارێزگارى لە هەژموونى خۆیان بەسەر دۆخى عێراق دا بكەن.

هەڵبژاردنى مانگى داهاتوو گرنگى خۆى هەيە، کە يەكەم هەڵبژاردنە ئيرادەى جەماوەرى خۆپيشاندەران لە مانگى تشرينى يەكەمى (2019) سەپاندى.

جياوازى ئەم هەڵبژاردنە لەگەڵ هەڵبژاردنەكانى رابردوو ئەوەيە، كە هێزە فەرمانڕەواكانى عێراق لەگەڵ هەڵبژاردنى پێشوەختە نەبوون، پاڵنەرى بەهێزى ئەو هەڵبژاردنە هێزى گەنجانى تشرينى يەكەم بوو، كە بەهێزترين بەرگريكارى هەڵبژاردنى پێشوەختە بوون.

 چاودێرانى دۆخى هەڵبژاردنەكانى عێراق، بەشدارى فراوانى گەنجان بەروونى لە بانگەشەى هەڵبژاردنى پێشوەختە دەبينين، وەك چالاكترين ياريزانى سەر ستيجەكانى بانگەشەى هەڵبژاردنەكان دەردەكەون، ئەوە لە كاتێكدايە سياسيە كلاسيكەكان، "جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كاتێك عێراقييەكان رازى بوون پەنا ببنە بەر سندوقەكانى هەڵبژاردنەكان وەك تاكە ميكانزمى گۆڕانكارى، بەدەم رێساى گەمەى ديموكراسى چووين"، ئەوانەشى داواى بايكۆتكردنى هەڵبژاردنەكان دەكەن، ئاماژە بەوە دەكەن، "ئەو هەڵبژاردنە ناتوانێت گۆڕانكارى لەو بارودۆخە بكات كە خۆپيشاندەرانى مانگى تشرين داوايان دەكرد".

 (كۆمەڵەى سەربەخۆ بۆ لێكۆڵينەوە) لە بەهارى ئەمساڵ راپرسيەكى ئەنجامدا، راپرسييەكە بەشێوەيەكى هەڕەمەكى لە چەند قۆناغێك ئەنجام دراوە، بۆ ئەوەى هەموو پێكهاتەكانى كۆمەڵگەى عێراقى بەشدارى بكەن، لەو راپرسيە دەركەوتووە، زۆربەى عێراقييەكان متمانەيان بەوە نييە هەڵبژاردنەكان گۆڕانكارى دروست بكەن و كاريگەرى بەرچاو لەسەر بڕيارى سياسى عێراق دروست بكات.

لەو راپرسيە دوو هەزار هاووڵاتى عێراقى بەشداريان كردووە، كە راستەوخۆ پرسياريان لێكراوە، رێژەى ئەو كەسانەى پێيان وايە دەنگدان كاريگەرى لەسەر پڕۆسەى سياسى هەيە، لە ئاستێكى نزم دايە، كە لە 14٪ بەشداربووانى سوننە، لە 11٪ شيعە، لە 31٪ كورد، پێيان وايە، "دەنگدان كاريگەرى هەيە".

 بەپشتبەستن بە ئەنجامى ئەو راپرسيە و راپرسييىەكى ترى نوێ، كە دوو هەزار (500) كەس بە چەند قۆناغێك بە رێگەى هەڕەمەكى دەستنيشانكراون بۆ بەشداريكردن لەو راپرسيە، كە لەسەر ئەنجامەكانى دواى هەڵبژاردنە، بەشداربووانى ئەو راپرسيە نوێيە، جەخت لەسەر مەترسيەكانى دواى هەڵبژاردنەكان دەكەنەوە، پرسيارى گرنگ ئەوەيە، "ئەگەر گۆڕانكارى لەرێگەى هەڵبژاردنەكان روونەدات، ئەى بە چ جۆرێك گۆڕانكارى لە گۆڕەپانى سياسى عێراق روو دەدات؟ گۆڕانكارى يا رێگەى ميكانزمى هەڵبژاردنەكان رودەدات، ياخود خۆپيشاندانەكان، ئەگەر بەو دووانە گۆڕانكارى نەكرا، كەواتە  گۆڕانكارى لە دەرەوەى سيستەمى سياسى روودەدات.

لە راستيدا روودانى گۆڕانكارى پەيوەستە بەكاتەوە، چەندە كات زياتر تێپەرێت، عێراق دوورتر دەكەوێتەوە، لە گۆڕانكارى لە رێگەى ميكانزمى ديموكراسى، ئەگەرى توندوتيژى و ئاژاوە زياتر دێتە ئاراوە، ئەو راپرسەى لەم مانگەدا كرا، قەيرانى نەبوونى متمانەى نێوان دەسەڵاتى سياسى (نەك تەنيا حكومەت) و خەڵك بەتايبەت باشوورى عێراق فراوانتر دەردەخات، ئەمەش ئەوە ئاشكرا دەكات، دۆخى ئێستاى عێراق دانيشتنە لەسەر بەرميلێك باروت، کە چاوەڕان دەكرێت بتەقێتەوە.

بەگوێرەى راپرسى دووەم لە 60% عێراقييەكان پێيان وايە، "هەڵبژاردنى داهاتوو نابێتە هۆى باشتركردنى بارودۆخى عێراق"، ئەو رێژەيە لە ناو شيعە لە 70% نزيك دەبێتەوە، ئەوەى جێى تێڕامانە،  لە باشوورى عێراق، لە چوار كەس، سێ كەسيان دەڵێن، "هەڵبژاردنەكانى داهاتوو دەبێتە زيادبوونى هەژموونى پارتە فەرمانڕەواكانى ئێستا و  میليشياكان لەو ناوچانە".

لەوەش مەترسيدارتر لە سێ كەسى عێراقى دوو كەسیان، لە چوار كەسى شيعە سێ كەسیان، لەو بڕوايەدان، "ئەنجامى هەڵبژاردنەكان دەبێتە هۆكارى دروستبوونى كێشەى ئەمنى و سياسى لە ناوچەكانيان". 

لە لايەكى ترەوە ئەنجامى ئەو راپرسيە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، "ڕێژەى بەشداربوون لەو هەڵبژاردنە لە رێژەى هەڵبژاردنەكانى (2018) باشتر نابێت"، ئەوەش مەترسى زياتر كردوە، بەتايبەت لە ناوچەكانى باشوور، دواى دەركەوتنى ئەنجامەكانى ئەو هەڵبژاردنە، هەموو پێشبينييەكان ئاماژە بەوە دەكەن، "هێزە سياسيەكانى ئێستا وەك خۆيان بمێننەوە و كۆنتڕۆڵى گۆڕەپانى سياسى عێراق دەكەن"، ئەوەش بەهۆى بێ هيوابوونى بەشداربووانە لە هەڵبژاردنەكان، چونكە ئەوان تموحى گۆڕانكارييان هەيە، وەك جەختكردنەوەيەك لەسەر گومانى خۆيان، بۆيەش جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە هەڵبژاردنەكان سوودى بۆ گۆڕانكارى بەرچاو نابێت.

لە سايەى دۆخى بێ هيوايى بەرانبەر داهاتوو، ناڕەزايى توند هەيە، ئەنجامى راپرسيەكە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، "جێگرەوەى ئەو دۆخە، يا توندوتيژييە، ياخود دروستبوونى ئاژاوەى ناوخۆييە"، ئەوەش لە كاتێدايە لە سێ كەس تەنيا يەك كەس پێشبينى دەكات، "باردودۆخى عێراق لە ماوەى ساڵێك باشتر بێت"، ئەو رێژەيە لاى شيعە زياترە، لە چوار كەسى شيعە سێ كەس پێى وايە دۆخەكە باشتر نابێت.

سەبارەت بە رازى بوون لە شێوەى ژيانى خۆيان، سێ كەس لە چوار كەس تا ئەندازەيەك لە ژيانى خۆيان رازين، ئەو رێژەيە لە ناو شيعه زۆر كەمترە، سێ بەشى شيعە لە ژيانى خۆى رازى نين، شتێكى نامۆ نييە لە 60% عێراقييەكان پێشبينى ئەوە بكەن، دواى هەڵبژاردنەكان خۆپيشاندانەكانى مانگى تشرين دەستپێبكاتەوە. لەو ناوچانەى خۆپيشاندەكانى لێبوو، ئەو رێژەيە لە 70% زياتر پێيان وايە خۆپيشاندانەكان دەست پێدەكاتەوە.

ژمارەكانى سەرەوە هيچ گومانێك ناهێڵێتەوە، كە دڵەڕاوكێيەكى زۆر هەيە، دۆخى ئەمنى و سياسى عێراق تووشى ئاڵزۆى بێت.

ئەوەش وا دەخوازێت، كە حكومەتى عێراق و هێزە سياسييەكان خۆيان بۆ پايز و زستانێكى گەرم ئامادە بكەن، مادام هيچ هێزێكى سياسى ئامادە نييە ئەو سازشانە بكات، كە بۆ ئارامكردنەوەى باردۆخى شەقام كرديان، ياخود زياتر لەوەش زياتر سازش بكەن، ئەوە هەڵوێستەكان ئەمجارە زۆر توندتر دەبن، چاوەڕوانى چارەنووسێكى باشى لێناكرێت.

بەرێوەبەرى ناوچەى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و باكوورى ئەفريقيا و ئەندامى ئەنجومەنى بەڕێوەبەرى دەزگاى گالوبى نێودەوڵەتى.