Nuce Logo

بەرهەمی ناوخۆیی توركیا بە رێژەی لە (7.6%) لەسەر ئاستی ساڵانە لە سێ مانگی دووەم بەراورد بە سێ مانگی پێشوو بەرزبۆتەوە، ئەوەش كەمێك لەو خەمڵاندنەی پسپۆڕانی بواری ئابووری لە ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ) لە رێگەی راپرسیەكەوە ئەنجامیان داوەزیاترە، بەرهەمی ناوخۆیی وەرزی لە (2.1%) گەشەی كردووە، ئەوەش بە خێرانترین گەشەكردنی پێشبینی شیكاری لە راپرسییەكی تر دادەندرێت.

زیادبوونی خواستنی ناوخۆیی لەپاڵ هەناردە جوڵێنەری سەرەكی ئابوورییە، دەبێتە یاریمەتیدەر بۆ قەربووكردنەوە پاشەكشەی گەشەكردن لە وەبەرهێنان، فراوانبوونی بەكارهێنانی ماڵ و رۆژانە بەگوێرەی ئەو داتایانەی كە چەند رۆژی رابردوو بڵاوكرایەوە بەراورد بە ساڵی رابردوو بە ڕێژەی لە (22.5%)  زیادی كردووە.

هەرچەندە ئەگەر هەیە بەرزبوونەوەكە ماوەكەی كورت بێت، لەگەڵ ئەوەشدا چاوەڕون دەكرێت خاوبوونەوەیەك لە بەرهەمی ئەو سێ مانگە رووبدات، بەڵام خێراكردنە وایكردووە ئابووری توركیا بەهاكەی لە كۆمەڵەی بیستەم بگاتە (800) ملیار دۆلار، بەراورد بە وڵاتانی ئەو كۆمەڵە خێرانترین گەشەیە.

 ئەردۆغان لە بەرەنگاربوونەوەی بوودجە لە نێوان گەشە و هەڵاوسان لە پێش هەڵبژاردنی ساڵی داهاتوو بەرگری لە نموونەی ئابووری نوێ دەكات، بۆ ئەمەش پشكی شێری داوەتە هەناردە و بەرهەمهێنان و بەكارهێنان ئەوەش لە سەر حیسابی سەقامگیری نرخەكان و لیرەی توركیە.

كۆنترین سەرۆك لە توركیا بەرگری لە دابەزینی رێژەی سوو دەكات، ئەوەش بۆ خەڵك و كۆمپانیاكان بۆ مامەڵەكردن لە گەشەی نرخی ساڵانە باشترە، كە ئەگەر هەیە بگاتە لووتكە و لە و سایەی پاشەكشەی بەهای لیرە لە (80%) تێپەڕێنێت، بگاتە ئاستی پێوانەیی.

پسپۆڕانی ئابووری لە بلۆمبێرگ چی دەڵێن؟

سێلڤە باهار بازیكی، پسپۆڕی ئابووری دەڵێت، "داتاكانی بەرهەمی ناوخۆی لە سێم مانگی دووەم بەشێوەیەكی لە ناكاو گەشەیەكی چاوەڕواننەكراوی بەخۆییەوە بینی، كە لەگەڵ بەرزبوونەوەی بەكارهێنانی ماڵ و رۆژانەی یەكی دەگرتەوە.

پێشبینی دەكرێت لە نیووەی دووەم بەشێوەیەكی دیار گەشەی ئابووری خاوبێتەوە، ئەوەش بەهۆی كاریگەری بەرزبوونەوەی هەڵاویان لەسەر بەكاربردن و لاوازی گەشە لە ئەوروپا دەبێتە كەمبوونەوەی هەناردە.

لە پێناو ڕێگریکردن لە هەڵکشانی زیاتری ڕێژەی هەڵئاوسانی خەرجی و بەکاربردن، لە تەمووزی ڕابردوودا حکوومەتی توركیا بڕیایدا بە زیادکردنی کاتی ئەو کەسانەی کەمترین مووچە وەردەگرن. ئەم بڕیارەش بەراورد بە شەش ساڵی ڕابردوو بەرزترین ئاستە، چونکە ڕێژەی مووچەکان بە رێژەی (%30) زیادکران، ئەمە وێڕایی ئەوەی لەسەرەتای ساڵ حکومەتی تورکیا بڕیاری زیادکردنی مووچە کەمەکانی بە رێژەی (50%) پەسەند کرد

نوورەدین نەبەتی وەزیری گەنجینە و دارایی رایگەیاند، "ئێمە سازش لە گەشەكردن ناكەین، نەهێشتنی هەڵاوسان پێویستی بە كاتە."

گەشەی هەڵاوسان

هەندێك مەترسی شاراوە هەیە، كە ئەو هەوڵانە لە داهاتوو ئەنجامی پێچەوانەیان لە میانەی دەربازبوون لە فشارەكان دەبێت، لە كۆتاییش هەڵاوسان كاریگەری لەسەر بەكاربەران دەبێت، جیزیم ئۆزتۆك ئەلتینساك پسپۆڕی دیاری تورك لە دەستەی ئابووریناسان لە كۆمەڵەی بزنسمانانانی تورك (تۆسیاد) دەڵێت، "وەبەرهێنان لاوازە بەو پێیەش گەشەكردن لاوازە." 

لەبری كاكردن لەسەر كەمكردنەوەی نرخەكان، شەهاب كافشی ئۆغلۆ، پارێزگاری بانكی ناوەندی توركیا لەكۆتاییەكانی ساڵی رابردوو نرخی سوو بە رێژەی (500) خاڵ دابەزی رێگرە لە توندكردنی نەخیتنە، ئەوەش بۆتە هۆی دابەزینی رێژەی سوو بە شێوەیەكی لە ناكاو لەو مانگە بۆ ئەو ئاماژە پێوانەیە لە توركیا تا نزیكەی لە (67%) ژێر سفر لە كاتی هەموواركردنەوەی بەگوێرەی ئەو هەڵاوسانە، ئەوەش زۆرترین هاوكێشەی سیاسەتی نەرێنیە لە جیهان.

پاڵپشتی هاندانی نەختینەی داواكردن و قەرزدان لە ئابووری زیاترە لە خەرجی خێزان لە نێوەی ئەو بەرهەم، بەگوێرەی داتاكانی ناوەندی (ئینتەر بانك كارد) پسولەی دڵنیایی توركی بۆ بازاڕكردن بەراورد بە مانگی حوزەیرانی رابردوو لە (112%)ی تێپەڕاندوە.

وردەكاریەكانی بەرهەمی ناوخۆیی لە سێ مانگی دووەم  

لە سێ مانگی دووەم بەرهەمی ناوخۆ ساڵانە گەیشتە (828) ملیار دۆلاری، لە سێ مانگی پێشوو (793) ملیار دۆلار بوو.

لەسەر بنەمای ساڵانە هەناردەكردن بە رێژەی لە (16.4%) گەشەی كردووە، هاوردە بە رێژەی لە (5.8%) بەرز بۆتەوە.

بەرزبوونەوەی بەخشینی بەكاربردنی حكومی بە رێژەی لە (2.3%) بەراورد بە ساڵی رابردوو، هەروەها بەرزبوونەوەی پێكهاتەی سەرمایەی نەگۆڕ، كە ئەمەش لەلایەن كۆمپانیاكانەوە پێوەرە بۆ وەبەرهێنا، بە رێژەی ساڵانە كە بە (4.7%) دەخەمڵێندرێت.

ئەمساڵ پشكی قەربووكردنەوەی كرێكاران لە بەرهەمی ناوخۆیی لە (32.6%) ساڵی رابردوو (25.4%) یەكێتی كرێكاران (دەسیك) رایگەیاند، "ئەو دابەزینە بەهۆی هەڵاوسان و پەتای كۆڕۆنا بوو."

بەگوێرەی داتاكانی پەیمانگەی ئاماری توركیا، كەرتی گەشتیاری جارێكی بووژانەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی، ئەمساڵ تا ئێستا ژمارەی گەشتیاران و خەرجیان بە رێژەی زیاتر لە (100%) زیادی كردووە، رێژەی گەشەی ساڵانەی خزمەتگوزارییەكان لە سێ مانگی دووەم گەیشتۆتە لە (18.1%) لەگەڵ ئەوەش بەرەو پێشچوونی گەشەكردن لە توركیا نزیكە كۆتایی پێبێت، رووماڵێكی شارەزایانی ئابووری لە مانگی رابردوو ئاماژە بەوە دەكات گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی لەسەر بنەمای ساڵانە ئەگەر هەیە بۆ (3.3%) دابەزێت، ئەوەش بەراورد بە سێ مانگی یەكەم لە (1.3%) بوو.

بە كردەییش نیشانەكانی خاوبوونەوەی بەرهەمی پیشەسازی و فرۆشتنی پارچەكانی دەركەوتووە، ئەوەش لە سایەی دۆخی خراپی كاركردنی كاریگە پیشەسازییەكان، كە لە مانگی رابردوو جارێكی تر شەپۆلێكی تری كۆڕۆنا ئەو وڵاتەی گرتەوە.

لەدەستدانی هێز

مەترسی روودانی پاشەكشەی ئابووری بەشێوەیەكی تایبەت لە ئەوروپا سەرچاوەی دڵەڕاوكێیە، چونكە شوێنێكی سەرەكی هەناردەی توركیە، بانكی ناوەندی ئاماژەی بە لەدەستدانی هەندێك لەو هێزە كردووە، كە لە ئابووری بنەمایەكی لۆژیكی دابەزیندانی رێژەی سووە لە مانگی رابردوو.

ئەو سیاسەتەی توركیا ئامانجەكەی دەگەڕێتەوە بۆ توركیا، پسپۆڕانی بواری ئابووری لە كۆمەڵەی ( ING) هۆشداریان مەترسییە گەورەكان لە بازاڕەكانی دارایی و مەترسی سەقامگیری گشتی، كاریگەری لەسەر خواستی ناوخۆیی دەبێت. 

محەمەد مەرجان، پسپۆڕی ئابووری لە كۆمەڵەی ( ING) دەڵێت، "بەرهەمی ناوخۆیی لە سێ مانگی دووەم رەنگدانەوەی خواستی بەكاربردنێكی بەهێز و پاڵپشتیەكی بەرەوامی خواستی دەرەكی بوو." لەگەڵ ئەوەش ئێمە پێمانوایە نەمای ئەو هێزە لە چالاكی نیووەی دووەمی ئەمساڵ بەهۆی پاشخانی پاشەكشەی هێزی كڕینە، پاشخانی جیهانیش پاڵپشتی كەمتر بوو."