Nuce Logo

ئادەم تايلور * 

لە (1949) كە وڵاتانى ئەوروپاى رۆژئاوا و ئەمەريكاى باكوور ناتۆيان دامەزراند، وەك ميكانزمێك بوو بۆ ئاسايشى بە كۆمەڵ دژ بە هێزى سەربازى يەكێتى سۆڤيەت و هاوپەيمانەكانى، بەڵام شەڕى ساردى دوو وڵاتى گەورە، داواكارى سويد و فينلەنداى بۆ بوون بە ئەندام دواخست.

لەبرى داواكردن بۆ پارێزگارى لە ئاساييشى خۆيان ئەو دوو وڵاتە شێوازێكى جياوازيان گرتەبەر، بە فەرميش پارێزگاريان لەو سياسەتەكرد و بێلايەني خۆيان لە بەرانبەر ململانێكان راگەياند.

دواى نزيكەى (30) ساڵ، جەنگى رووسيا دژ بە ئۆكراينا پاڵى بەو دوو وڵاتە نا بە ڕاشكاوانە داواى ئەندامبوون لە ناتۆ بكەن.

دواى چەند هەفتەيەك لە گفتوگۆ ناوخۆيەكانيان، رۆژى پێنجشەمەى رابردوو ساولى نينيستۆ، سەرۆكى فينلەندا و سانا مارين، سەرۆك وەزيرانى سويد بە فەرمى دوايان كرد بەبێ دواكەوتن ببن بە ئەندامى ناتۆ، چاوەڕوانيش دەكرێت لەم نزيكانە لەسەر بازنەيەكى فراوان سويد رايبگەێنن، ئەوەش لەكاتێکدايە گرووپى سەربازى ئاماژە بە قبووڵكردنيان دەكەن.

ئەندامبوونى ئەو دوو وڵاتە لە ناتۆ، لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى گەورەترين گۆڕانكارى دەبێت لەو هاوپەيمانييە، كە چەندين ساڵە رووينەداوە.

پرسيارەكە ئەوەيە، بۆچى سويد و فينلەندا بێلايەن بوون؟

ئەو دوو وڵاتە لە جەنگى سارد سياسەتى بێلايانەيان هەڵبژارد، تەنانەت لەگەڵ چوونى نەرويج و دانيمارك بۆ ناتۆ چەندين ساڵ پارێزگارييان لەو سياسەتە كرد، لە ناتۆ بەشدار نەبوون.

هەرچەندە ئەو دوو وڵاتە بێلايەنن، بەڵام هۆكارەكانيان جياوازە، سويد بە فەرمى لە كاتى ململانێكانى سەدەى (19) بێلايەن ماوەيە، لە (1814) كۆتاجار بەشدارى شەڕى كرد، ئەوەش ئەوكاتە بوو نەرويجى دراوسێى لەگەڵ ئيمپڕاتۆرى رووسى بووە شەڕەيان لە (1809) بە سازشكردنى سويد لەو هەرێمەى كە دواتر بووە فينلەندا كۆتايى پێهات.

لە ماوەى جەنگى دووەمى جيهانى، سويد پارێزگارى لە بێلايەنى خۆى كرد، نەچووە ناو ئەو ململانێيە، ئەوەش پێچەوانەى فينلەندا و نەرويج و دانيمارك بوو، كە هەرچەندە ئەو دوو وڵاتە بانگەشەى بێلايەنيان دەكرد، بەڵام داگيركران. 

فينلەندا ئەزموونێكى جياوازى هەيە، لە زستانى (1939-1940) بەرەنگارى داگيركارى رووسيا بۆوە، ئەو دەوڵەتە كە لە (1917) سەربەخۆيى بەدەستهێنا بوو، لە ماوەى ئەو شەڕە بەردەوام بوو لە بەرەنگارى دژ بە ئەڵمانياى نازى.

لە كۆتاييدا نزيكەى (10%) خاكى وڵاتەكەى لەدەستدا، بەڵام بەسەربەخۆيى مايەوە، لە دواى رێككەوتنى (1948) لەگەڵ يەكێتى سۆڤيەت بە فەرمى بێلايەن بوو.

كەواتە كەى دەستى بەجووڵە كرد دوور لە بێلايەنى؟

هەرگيز سويد و فينلەند بە تەواوى بێلايەن نەبوونە، لە دواى كۆتايیهاتنى جەنگە سارد ئاشكرا بوو، سويد زۆر بە لەسەرەخۆيى لەگەڵ ناتۆ كارى كردووە، ئەوەش لە كاتێکدا بوو كەشتييە ژێر دەرياييەكانى مۆسكۆ لەكاتى رووداوى (يويسكى ئئۆن زە رۆكس) ئەوكاتە بوو لە  (1981) لە كەنارەكانى سويد سەركەوتووبوون. 
بەڵام لە دواى رووخانى يەكێتى سۆڤيەت، سويد و فينلەندا بەخێرايى لەڕووى سەربازييەوە دەستبەردارى بێلايەنى بوون، لە (1995) چوونە پاڵ يەكێتى ئەوروپا.

ڕووسیا لە (2014) دورگەى كريمى داگيركرد، دواى ئەو هەنگاوەش پاڵپشتى جوداخوازەكانى لە رۆژهەڵاتى ئۆكراينا كرد، ئەو دوو وڵاتە هەنگاوەكانيان بە فەرمى لەگەڵ ناتۆ چڕكردەوە، كە لە سەردەمى جەنگى سارد بەشێوەيەكى بەرچاو، سويد هاوكارييەكانى كەم كردبۆوە. لەگەڵ كۆتاييهاتنى جەنگى سارد، سويد بە شێوەيەكى سنووردار لە (2017) ناونووسکردنى ناچارى سەربازى دەستپێكرد.

هێرشى سەربازى رووسيا لە (24)ى شوباتى ئەمساڵ بۆ سەر ئۆکراینا هاندەر بوو هەردوو وڵات بير لە ئەندامبوون لە ناتۆ بكەنەوە، بەگوێرەى راپرسييەكان، لە (57%) سويديیەكان و لە (76%) فينلەندييەكان پاڵپشتى ئەو هەنگاوەى وڵاتەكانيان دەكەن.

كاى سوێر، بريكارى وەزارەتى دەرەوە و سياسەتى ئاسايش لە فينلەندا رايگەياند، "ماوەيەكى زۆر فينلەندا بە شێوەيەكى واقيعى بيرى لە مەترسيەكان دەكات، ئامادەسازى گەورەش بۆ بەرگريكردن لە وڵاتەكەمان هەيە."

ئەوەش لەكاتێکدايە حكومەتى فينلەندا بە سەركردايەتى پارتى (چەپى ناوەڕاست) زۆر بەخێرايى بەرەو ناتۆ دەچێت، بەڵام حكومەتى سويد بە سەركردايەتى پارتى (چەپى ناوەڕاست) زۆر بەدووڵى هەنگاو دەنێت. 

لە مانگى ئادارى ئەمساڵ ماگدالينا ئەندرسۆن، سەرۆك وەزيرانى سويد دژ بە ئەندامبوون لە ناتۆ لێدوانى دا، بەڵام دەزگا راگەياندەكانى ئەو وڵاتە بڵاويان كردەوە، لە كۆتايى هەفتەى رابردوو داواى ئەندامبوونى لە ناتۆ كرد.
پرسيارەكە ئەوەيە ئەو دوو وڵاتە چۆن هەڵوێستيان گۆڕا؟ لەوانەيە بەهۆى جوگرافيا گۆڕانەكە راستەوخۆ بوبێت. 

درێژيى سنوورەكانى فينلەندا لەگەڵ رووسيا (830) ميلە، ئەگەر ببێتە ئەندامى ناتۆ سنوورى ئەو رێكخراوە لەگەل رووسيا دوو بەرانبەر دەبێت، سويد دەسەڵاتى بەسەردا دەبێت، هەرچەندە بەڕاستەوخۆ رووسيا مەترسى بۆ سەر دوورگەى (جوتلاند) نييە، كە بايەخێكى ستراتيژى زۆرى هەيە، تەنيا (200) ميل لە سوپاى رووسيا لە لينينگراد دوورە.

هەريەك لە سويد و فينلەندا سوپاى نوێيان هەيە، پێداويستيى سەربازييان لەگەڵ سيستەمى ناتۆ گونجاوە، فينلەندا ئامادەيە لە (2%) داهاتى ئابوورى ساڵانەى لە ناتۆ خەرج بكات، سويديش لە (1.4%) خەرج بكات، ئەوەش وەرگرتنيان لە ناتۆ ئاسان دەكات.

* رۆژنامەنووسێكى بەریتانييە و لەرۆژنامەى واشنتن پۆست دەنووسێت