Nuce Logo

ڤالێري كۆليكۆڤ*

لە (23)ی مانگی رابردوو، مەولوود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، "حكومەتی توركیا ئاسمانی وڵاتەكەی بەڕووی فڕۆكە مەدەنی و سەربازی رووسیا بەرەو سووریا دادەخات، بەڵام ئەو بڕیارە بەو واتایە نییە ئەنقەرە دەچێتە پاڵ سزاكانی دژ بەڕووسیا، بەڵكو ئەوە رێككەوتنێك بوو لە بواری ئاسمانی نێوان توركیا و رووسیا ماوەكەی تەنیا بۆ سێ مانگ بوو، توركیا پلانی نوێكردنەوەی ئەو رێككەوتنەی نییە، لەماوەی رابردوو ئەردۆغانیش ڤلادیمێر پۆتینی ئاگادار كردتۆتەوە."

پاڵنەرەكانی ئەو بڕیارە چییە؟

ئاشكرایە بڕیارەكەی ئەنقەرە پەیوەستە بە زۆر هەڵوێست كە  لەو چەند مانگەی رابردوو ئەنقەرە جددیتر دەستی پێكردووە، یەكێك لە بڕیارەكانی ئۆپراسیۆنی سەربازیی نوێی توركیایە دژ بە كورد، ئەو بڕیارەش تەنیا پەیوەست نییە بە پارتی كرێكاران، بەڵكو پەیوەستە بە هێزە كوردییەكانی سووریاش، لە لایەكی تریشەوە ئەنقەرە نایەوێت بەهیچ رێگەیەك فشار بخاتە سەر مۆسكۆ.

جێی ئاماژە بۆ كردنە ئەوە ئۆپراسیۆنی سێیەمی دژ بە كوردە، وەك روون دەبێتەوە ئەوەش جێی رەزامەندی واشنتن نییە، چونكە بەشێكی ئۆپراسیۆنەكە دژ بە (هەسەدە)یە، كە ئەمەریكا پاڵپشتی دەكات.

بۆ رێگریکردن لە هەوڵە سەربازییەكانی توركیا، واشنتن فشاری خستەسەر ئەنقەرە، ئەو هەنگاوانەی ئەنقەرە دژ بە رووسیا ئەنجامی فشارەكانی ئەمەریكایە، بۆیە پەنای بردە بەر داخستنی ئاسمانی وڵاتەكەی بەڕووی فڕۆكەكانی رووسیا.

خودی ئەمەریكاش بایەخ بەوە دەدا سنوورێك بۆ ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی رووسیا لە سووریا دابنێت، كە ئەگەری هەیە ئۆپراسیۆنەكانی لە سووریا چڕبكاتەوە، ئەوەش كردنەوەی بەرەی دووەمە  دژ بە رووسیا.

بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە ئەمەریكا لە (23)ی مانگی رابردوو، كاروانێكی (35) بارهەڵگری كەلوپەل و پێداویستی تەكنەلۆژی رەوانەی سووریا كردووە، هەروەها هەندێك بارهەڵگری بۆ گواستنەوەی نەوت لە ناوچەكانی سووری ژێر دەسەڵاتی هێزە كوردییەكان ناردووە.

لە (25)ی نیسانی رابردوو كاروانێكی تری سەربازی گەیشتنە فڕۆكەخانەی (خراب جەیر) لە مالیكە ناوچەی  حەسەكە.

ئاژانسی هەواڵی سانا بڵاویكردەوە، كاروانەكە لە (36) بارهەڵگر پێكهاتبوو، كە سندوق و مۆلیدەی كەلوپەلی تری تێدابوو، چوار زریپۆشی ئەمەریكی پارێزگارییان دەكرد.

لە هەوڵێكدا بۆ بەهێزكردنی ململانێكان لەگەڵ دەسەڵاتی سووریا، واشنتن هانی ئیسرائیلی دا هێرش بكات سەر بنكە سەربازییەكانی ئێران لە سووریا، لە (27)ی مانگی رابردوو ئیسرائیل چەندین بنكەی سەربازی ئێرانی لە دەوروبەری سووریا بۆردوومان كرد.

بەهۆی گواستەوەی هێزەكانی رووسیا و خۆبەخشەكانی لە بنكەی خەمیمیم و تەڕتوس بۆ ئۆكراینا، واشنتنیش هەست بە دڵەڕاوكێ دەكات، ئەو بڕیارەی توركیاش بەتەواوی لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا یەك دەگرێتەوە.

هاوسەنگیەكی زۆر ورد 

لە چەند مانگی رابردوو توركیا هەوڵی داوە بەهاوسەنگی مامەڵە بكات، خۆشی بپارێزێت لە زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەكانی واشنتن و مۆسكۆ.

تورکیا بەرانبەر مۆسكۆ پەیماننامەی مۆنترۆی جێبەجێكرد، هەموو هەوڵێكی خستەگەڕ بۆ رێگریکردن لە بەریەكەوتنی هێزەكانی رووسیا و ناتۆ لە دەریای ناوەڕاست.

لە (26)ی مانگی رابردوو گەڕێكی نوێی گفتوگۆكانی توركیا و رووسیا سەبارەت بە سیستەمی مووشەكی (ئێس 400)ی رووسی دەستی پێكردەوە. ئیسماعییل دیمیر، سەرۆكی پیشەسازی بەرگی توركیا رایگەیاند، "ئەنقەرە نایەوێت هەماهەنگی لەپرسی چەك بەهۆی دۆخی ئۆكراینا بووەستێنێت."

شایەنی باسە ئەنقەرە هەموو لایەنە دیاریكراوەكانی بۆ چارەسەری قەیرانی كارگەی (ئازۆڤستاڵ ستیل) هانداوە، بەتایبەت رێگەدان بە دەربازبوونی مەدەنییەكان و سەربازە گەمارۆدراوەكان، بەڵام ئاشكرایە ئەو دەستپێشخەریانە تەنیا ئاماژەی هەڕەمەكی یاخود پاڵنەری رەچاوكردنی مرۆیی نییە، بەڵكو ئەنقەرە دەزانێت ئەو چەكدارانەی لە ئازۆڤستال ستیل لەلایەن سەربازی رووسیا و چەكدارانی دۆنیستك و لۆگانسك گەمارۆدراون سەدان مورتەزەقەی توركیا و ئەوروپا و راهێنەرانی باڵای وڵاتانی ناتۆی تێدایە، كە سەرپەرشتی ئۆراسیۆنە سەربازییەكانیانی كیێڤ لە دووباس دەكەن، بۆیە لەبەرژەوەندی رۆژئاوا نییە ئەوانە بكەونە دەستی رووسیا، یاخود كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئاگاداربێتەوە لە هەبوونیان، ئەوەش روونە بەڵگەكان كەوتۆتە دەست مۆسكۆ، كە واشنتن و برۆكسل هەڕەشەن لە شەڕی ئۆكراینا، لەو رۆژانەی رابردوو وڵاتانی رۆژئاوا رێگەیاندا توركیا لە رێكخستنی ئەو دۆخە رۆڵی زیاتر ببینێت.

لەلایەكی ترەوە توركیا لە پاڵ ئەندامی تری ناتۆ بەردەوامە لە هاوكاری چەك و پێداویستی سەربازی بۆ دەسەڵاتدارانی ئۆكراینا، ئەو هاوكاریانە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی (بەیرەكدار تی بی 2) دەگرێتەوە، كە بە كردەیی سوپای ئۆكراینا دژ بەڕووسیا بەكاری هێنا.

لێكەوتەكانی ئەو بڕیارەکە  لەسەر پەیوەندییەكان

سەبارەت بە داخستنی ئاسمانی توركیا بەرانبەر فڕۆكەكانی رووسیا بەرەو سووریا، بەدڵیناییەوە ئەو بڕیارە كاریگەری لەسەر گەشەی پەیوەندییەكانی نێوان مۆسكۆ و ئەنقەرە دەبێت، چونكە ئەگەری بەهێز هەیە رووسیا بەچەند رێگەیەك تۆڵە لە توركیا بكاتەوە، لەوانە راگرتنی هاوردەكردنی میوە و سەوزە لە توركیا، رێگری لە ژمارەی گەشتیارانی بۆ سەردانی توركیا، كە لە (18%)ی بووجدەی نیشتیمانی توركیا لەرێگەی گەشتیارانی رووسیایە، ئەگەر سەیری قەیرانی ئابووری ئێستای توركیا بكەین، ناكرێت توركیا سەرچاوەیەكی ئەو داهاتە لەدەست بدات.

هەروەها ئەگەر هەیە مۆسكۆ رێكارەكانی دژ بە پڕۆژەی تورك ستریم بگرێتە بەر، كە ئەنقەرە بەرەوی پێدەدات بۆ ئەوەی جێگەی ئۆكراینا بگرێتەوە، كە ناوەندێكی پێشەنگە لەو ناوچەیە بۆ گازی سروشتی.

رووسیا چەندین سەرچاوەی هەژموونی تری بەسەر توركیاوە هەیە، لەوانە ئاسیای ناوەڕاست، ئەنقەرەش زۆرباش دركی بەو راستییە كردووە، لەو چەند ساڵەی رابردووش توانیویەتی زۆربە وردی كارلەسەر خۆپاراستنی لەدەستدانی پاڵپشتی رووسیا بكات.

رووسیا قەیرانی دۆزیینەوەی رێگەیەكی تر بۆ سووریا نابێت، چونكە دەتوانێت سەرجەم پێداویستییە پێویستییەكان رەوانە بكات، لەوانە رێگەی قەزوین و ئێران ئامادەیی تێدایە رێگە بە فڕۆكەی مەدەنی و رووسی رۆژانە بەبەردەوامی ئاسمانی ئەو ناوچانە بەكار بهێنێت بۆ گەیاندنی پێداویستییەكان بۆ سووریا.

* چاودێری سیاسی و فەرماندەی پێشووی هێزە دەریاییەكانی رووسیا