گەڕانەوەی تاڵیبان ...پەرلەمانی ئێران هۆشداری دەداتە بەرپرسانی ئەو وڵاتە
نوچه‌نێت
دوای بڕیاری "جۆ بایدن"، سەرۆک کۆماری ئەمریکا سەبارەت بە بردنەدەرەوەی بێمەرجی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە لە ئەفغانستان، رەوتی داگیرکردنی چەندین ناوچەی جیاوازی ئەو وڵاتە لە لایەن تاڵیبانەوە زۆر خێراتر بووەتەوە و لە ماوەی دوو مانگدا، نزیکەی ٨٠ "ولسوالی" لە کۆی ٣٦٤ "ولسوالی" کەوتوونەتە ژێر کۆنتڕۆڵی ئەو گرووپە توندڕۆیە مەزهەبییە.
"ولسوالی" یەکەیەکی دابەشکاری ئەفغانستانە، وەک یەکەی شارستان لە ئێران. [ شارۆچکە لە هەرێمی کوردستان].
بەگوێرەی راپۆرتەکان، تەنیا نزیکەی 20٠٪ی شارۆچکەکانی ئەفغانستان لەژێر دەسەڵاتی حکومەتدان و لە زۆریک لە ناوچەکاندا، لەوانە لە هەرات بە راگەیاندنی سیاسەتی "پڕچەککردنی خەڵک" لە دژی تاڵیبان، داوا لە خەڵک کراوە بڕۆنە ریزی هێزە بەرگریکار و ئەمنییەکانی حکومەتەوە.
ئەو راپۆرتە دەڵێت، لە ئێستادا لە 72 "ولسوالی"دا، شەڕ لە باکوور، رۆژئاوا، باشوور، رۆژهەڵات و تا رادەیەک لە ناوەندی ئەفغانستان بەردەوامە و مەترسی ئەوە لە ئارادایە تاڵیبان بەم زووانە دەست بەسەر ئەو ناوچەنەشدا بگرێت.
تاڵیبان بە مەبەستی سڕینەوە و چارەسەرکردنی دوو نیگەرانی، واتە "خەسارهەڵگریی لە بەرانبەر هێزی ئاسمانیدا" و "توانای شەڕکردنی هێزە تایبەتەکانی سوپای ئەفغانستان"، لەجیاتی کۆکردنەوەی هێزەکان لە یەک شوێندا، روویان کردووەتە شەڕی پەرتەوازە و هەر ئەوەش بووەتە هۆی سەرکەوتنی بەرچاوی ئەو گرووپە.
ئەوە لە کاتێکدایە پێش دەستپێکردنی چوونەدەرەوەی هێزە چەکدارەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان، 22%ی جوگرافیای ئەو وڵاتە و نزیکەی پێنج ملیۆن و 500 هەزار کەس، لەژێر دەسەڵاتی "تاڵیبان"دا بوون.
کەوتنی یەک لە دوای یەکی "ولسوالی"یەکان هاوکات لەگەڵ قەیرانەکانی تر لە بواری ئاسایش و سیاسەتی ئەو وڵاتە، بووەتە هۆی ئەوە هێزگرتنەوەی دووبارەی تاڵیبان ببێتە هۆی پەرەسەندنی نیگەرانییەکان لە ناوخۆ و دەرەوەی سنوورەکان و لە ناو وڵاتانی دراوسێدا.
بەڵام لە ئێراندا، گرووپێکی توندڕۆ سەر بە بەرەی موحافیزەکاران، بۆ نموونە رۆژنامەی کەیهان و رێکخراوی دەنگ و رەنگی ئێران، بەرگری لە سیاسەتەکانی تاڵیبان دەکەن و بە شیوەی ناڕاستەوخۆ باس لە پێویستی پاڵپشتی تاران لەو گرووپە دەکەن.
تاڵیبانی ئێستا هیچ جیاوازییەکی لەگەڵ تاڵیبانی دەیەی 1990 نییە
رۆژنامەی کەیهان کە لەژێر چاودێری نوێنەری "عەلی خامنەیی"دا بڵاو دەبێتەوە، چەند رۆژ پێش ئێستا بە بڵاوکردنەوەی یادداشتێک، هەوڵی دا، "پاکانە" بۆ "تاڵیبان" بکات و وای بە خوێنەران نیشان بدات کە گوایە ئەو گرووپە توندڕۆیە ئیسلامییە لە کردەوەکانی رابردووی خۆی دوور کەوتووەتەوە.
هەروەها بەرنامەی "جەهان ئارا" کە لە کەناڵی "ئوفوق" بڵاو دەبێتەوە، لەم رۆژانەی دواییدا بە بڵاوکردنەوەی چەند بەرنامەیەک هەوڵی دا روخسارێکی جیاواز لە "تاڵیبان" نیشانی بینەرانی خۆی بدات.
ئەو هەوڵانە لە کاتێکدان کە زۆرێک لە هاووڵاتییانی ئێران لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، نیگەرانی خۆیان لە سیاسەتە نهێنییەکانی کۆماری ئیسلامیی بە مەبەستی پاڵپشتیکردنی "تاڵیبان" دەربڕیوە و چەندین جار سەبارەت بەو سیاسەتە هۆشدارییان داوە.
ناوەندی لێکۆڵینەوەی پەرلەمانی کۆماری ئیسلامییش کە لەژێر چاودێری موحافیزەکارندا چالاکی دەکات، هاوئاراستە لەگەڵ بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، راپۆرتێکی پسپۆڕانەی لەو بارەوە بڵاوکردووەتەوە و بە شێوەی ناڕاستەوخۆ سەبارەت بەو پاڵشپشتییە و دەسەڵاتگرتنی "تاڵیبان" لە ئەفغانستان هۆشداری داوە.
ئەو ناوەندە نووسیویەتی سەبارەت بە ئەگەری دەسەڵاتگرتنی "تاڵیبان" لە ئەفغانستان، لە ئێستادا لە ناو شرۆڤەکارانی ئێران چوار روانگە لە ئارادان.
بەو جۆرەی ئەو ناوەندە نووسیویەتی، روانگەی یەکەم لەو بڕوایەدایە "تاڵیبانی ئێستا هیچ جیاوازییەکی لەگەڵ تاڵیبانی دەیەی 1990 نییە و روانگەی دووەمیش بڕوای وایە "لە بنەما ئایديۆلۆژیی و شوناسییەکانی تاڵیبانی ئێستادا، گۆڕانکاریی بنەڕەتی هاتووەتە ئاراوە".
دەستەی سێیەم دەڵێن، "تاڵیبان بە مەبەستی کەمکردنەوەی دژایەتی نێودەوڵەتی دەربارەی دەسەڵاتگرتنی ئەو گرووپە، پێویستی بەوە هەیە بە شێوەی کاتی رووخساری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی خۆی بڕازێنێتەوە، بۆیە بە رواڵەت چاکسازی ئەنجام داوە و ئەوەش گۆڕانکارییەکی فێڵبازانەیە".
دەستەی چوارەمی شرۆڤەکارانیش لەو بڕوایەدان "تاڵیبان لە رووی شوناسەوە بە شێوەیەکی ئەوتۆ نەگۆڕدراوە، بەڵام لە رووی سیاسییەوە هەوڵی پێکهێنانی حکومەتێک دەدات کە وێنەیەکی زۆر جیاواز لە خۆی نیشان بدات، بۆ ئەوەی وڵاتانی تر دانی پێدا بنێنن".
لایەنگرانی ئەو جۆرە شرۆڤەیە پێیان وایە "تاڵیبان لە مۆدیلی نوێی خۆیدا، پێشوازی لە هەندێ گۆڕانکاری سنووردار لە پەیوەندی لەگەڵ پرسی ژنان، پێکهاتەکان و منداڵان کردووە و هەوڵ دەدات وڵاتانی تر دڵنیا بکاتەوە باڵەخانە دیپلۆماتیکەکانیان لە ئەمن و ئاسایشدا دەبن و رێگر لەوە دەکات ئەزموونە تاڵەکانی رابردوو دووبارە ببنەوە".
ناوەندی لێکۆڵینەوەی پەرلەمانی ئێران دوای ئەو دابەشکارییەی روانگەکان، لەدرێژەی راپۆرتەکەی خۆیدا باسی لە لێکەوتەکانی دەسەڵاتگرتنی "تاڵیبان" لە ئەفغانستان بۆ کۆماری ئیسلامیی کردووە.
بەو جۆرەی لەو راپۆرتەدا هاتووە، "بە لەبەرچاوگرتنی خۆڕاگرییە بەرفراوانە ناوخۆییەکان لە بەرانبەر دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان، ئەگەری سەرهەڵدانی نائەمنی لە حاڵەتی سەرکەوتنی ئەو گرووپە، زۆرە" و ئەگەر ئەوە روو بدات، "شەڕی ناوخۆیی و نائەمنی و ناسەقامگیری لە ئەفغانستان" دەست پێدەکات.
ئەو ناوەندە هەروەها هۆشداریی داوە "دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان لە ئەفغانستان دەتوانێت ئەو وڵاتە بکاتە حەشارگەی گرووپە تیرۆریستەکان و بەستێنێک بێت بۆ سەرهەڵدانی گرووپە نوێیە توندڕۆکان، سەرهەڵدانی هەڕەشەی ئەو گرووپانەش لەدەوروبەر ئێران، کاریگەری لەسەر ئاسایشی ناوخۆیی دادەنێت".
هەروەها ئەو ڕاپۆرتە گوتووشیەتی "سەرهەڵدانی ناسەقامگیری و نائەمنی بە هۆی پێکدادانە ناوخۆییەکانی نێوان تاڵیبان و خەڵکی ئەفغانستان، دەبنە هۆی کۆچی گەلی ئەو وڵاتە بەرەو وڵاتانی تر".
ئەو راپۆرتە فەرمییە، دوای باسکردن لە لێکەوتەکانی دەسەڵاتگرتنی "تاڵیبان" لە ئەفغانستان، هۆشداری بە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامیی دەدات "لە پەرەسەندنی پێکدادانەکانی نێوان تاڵیبان و حکومەتی ئەفغانستان" رێگری بکەن و دەستپێشخەری بکەن بۆ گفتوگۆکان سەبارەت بەو پرسە.
ئەو راپۆرتە، گوتوویەتی "قەیرانی ئەفغانستان رێگاچارەی سەربازیی نییە و هيچ یەک لە دوولایەنی ئەو شەڕە، توانای جێگیرکردنی دەسەڵاتێکی سەقامگرتوویان نییە و ئەگەر بە هۆی ئەو بۆشایی هێزەوە کە دوای چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا دێتە ئاراوە، گەیشتن بە رێککەوتنی سیاسی بگاتەوە بنبەست، ئەوا ئەو وڵاتە جارێکی تر دەکەوێتە ناو شەڕی ناوخۆیی، بەو جۆرەش نائەمنی لەسەر سنوورەکانی ئێران پەرە دەستێنێ".
ناوەندی لێکۆڵینەوەی پەرلەمانی ئێران گوتوویەتی، پێویستە تاران بە خێرایی دەستپێشخەری بکات بۆ دەستپێکردنی گفتوگۆکان لە چوار تەوەردا: "کەمکردنەوەی توندوتیژییەکان و ئاگربەستی خێرا، دەستپێکردنی گفتوگۆ لەنێوان حکومەتی ئەفغانستان و تاڵیبان، بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە و پێکهێنانی حکومەتی گشتگیری نیشمانیی".
هەروەها دامەزراوەی لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکانی "شەرق"، هاو ئاراستە لەگەڵ ناوەندی لیکۆڵینەوەی پەرلەمان، بە بڵاوکردنەوەی راپۆرتێکی شیکاریی دەربارەی "سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی درێژخایەن و ئەزموونی ئەفغانستان" لە ساڵانی داهاتوودا، هۆشداریی داوە.
ئەو دامەزراوە، لە راپۆرتەکەی خۆیدا، چوار سیناریۆی بۆ ئەفغانستانی پاش چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەو وڵاتە، خستووەتە ڕوو.
ناتوانرێت تاڵیبان بکاتە گرووپێکی دەسەڵاتداری دیموکرات
روودانی شەڕ یەکێکە لەو چوار سیناریۆیە. سێ سیناریۆیەکی تر کە لەو راپۆرتەدا ئاماژەیان پێکراوە، بریتین لە پاراستنی سیستەمی سیاسیی هەنوکەیی"، "رێککەوتن سەبارەت بە دابەشکردنی دەسەڵات لەنێوان تاڵیبان و لایەنە بەهێزەکانی وڵاتی ئەفغانستان" و "دەستکەوتە خێراکانی تاڵیبان لە گۆڕەپانی شەڕ و هەروەها لە شانۆی سیاسی" ئەو وڵاتەدا.
لەدرێژەی ئەو راپۆرتەدا هاتووە، "ئەگەر تاڵیبان لە چوارچێوەی حکومەتدا، لە کابول دەسەڵات بە دەستەوە بگرێت، پێویستە بۆ پاراستنی ئەو دەسەڵاتە شەڕ بکات".
ئەو دامەزراوەیە، لە کۆتاییدا دەگاتە ئەو ئەنجامە کە: " ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان ناتوانن پارێزەری یاسا و سیستەمی دەستووری ئێستای ئەفغانستان بن، هەرچەندە چەندین فاکتەری جیاواز، ولەوانە پارە، رەوایی نێودەوڵەتی، گەمارۆ و هێرشە سەربازییە جاربەجارەکان دەتوانن تاڵیبان ناچار بکەن زیاتر پابەندی بەڵێنەکان بێت و رێژەی سەرەڕۆیی ئەو گرووپە کەم بکاتەوە، بەڵام ناتوانێت تاڵیبان بکاتە گرووپێکی دەسەڵاتداری دیموکرات".
سەرچاوە: ئێران ڤایەر
.jpg)
.jpg)
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment