دکتۆر یاسین: پێویستە پەکەکە بەرامبەر خەڵکی شەنگال هەست بە-بەرپرسیارێتی بکات
نوچەنێت-تایبەت
نوچەنێت: پێشتر سوپای عێراق، بەشێک لە یەبەشەی وەکو حەشدی شەعبی ناساند. بۆ ئەوەی بتوانن لە شەنگال بمێننەوە. ئێستا بۆچی شەڕ دەکەن؟
د.یاسین: بۆ تێگەیشتن لە ناکۆکی نێوان سوپای عێراق و هێزەکانی حەشدی شەعبی و گروپەکانی دیکەی عێراق، دەبێت بگەڕێنەوە بۆ دەوڵەت وەک یەکەیەکی سیاسی کاریگەر و بەراوردی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق بکەین. دەوڵەت وەک ماکس ڤێبەر باسی دەکات، بریتییە لەو دەزگایەی یاخود ئەو دامەزراوە سیاسیەی کە توانای مۆنۆپۆڵی توندوتیژی شەرعی هەیە. واتا تاکە لایەنە کە دەتوانێ هێزی هەبێ و کۆنترۆڵی هاوڵاتیانی خۆی بکات و سەیتەرە بکات لە جوگرافیا و سنورەکانی خۆی، بریتییە لە دەوڵەت. لە عێراق جگە لەو سوپایەی کە هەیە بە ناوی سوپای عێراق، چەندین هێز و گروپی دیکەی چەکدار هەیە و چالاکن و هەندێکیان شەرعیەتیان پێدراوە و هەندێکیشان لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا وەک گروپی تیرۆریستی ناسێندراون و لە عێراق موچە وەردەگرن. بۆیە ئەم فرە گروپی و فرە هێزە چەکدارییە کە لە عێراقدا هەیە کێشە دروست دەکات، بەتایبەت هەریەک لەم گروپانە لە لایەن گروپ و دەوڵەتی دیکە ئاراستە دەکرێن.
ئەو دۆخەی لە عێراق هەیە سروشتی نییە و بڕوا ناکەم فرە گروپی چەکداری لەم شێوەیە لە هیچ وڵاتێکی دیکەدا هەبێت. مەبەستم ئەوەیە بڵێم بەو مانا تەقلیدیەی کە ماکس ڤێبەر باسی دەکات، عێراق دەوڵەت نییە، چونکە تاکە لایەن نییە قۆرخکاری هێزی هەبێت و کۆنترۆڵی بەسەر خەڵک و سنورەکانی خۆیدا نییە.
لەم جۆرە ژینگەیە بە دڵنیایی کێشە روودەدات و جۆرێک لە فەوزا لە ئارادا دەبێت، هەروەک ئەمەی لە شنگال روودەدات. یەبەشە پێشر وەکو فەوجی 80ی حەشدی شەعبی ناسراوە و بەشێکە لەو هێزەی کە عێراق بە مەنزومەی بەرگری خۆی دەزانێ، کەچی لەگەڵ سوپا و هێزی دیکە شەری یەکتر دەکەن. بە شێوەی واقعی یەبەشە هەرچەندە خەڵکی ئێزیدین و سەربە حەشدی شەعبین بەڵام ئینتیمایان بە لای پەکەکەدایە، واتە پابەند نین بە سیاسەتی مەرکەزی سوپای عێراق.
پێشتر دەوڵەتی عێراق یەبەشەی وەک فەوجی 80ی عێراق ناساند
نوچەنێت: ئایا ئەوەی هەیە فشاری وڵاتانی ئیقلیمییە لەسەر عێراق، کە دەیانەوێ گروپی چەکداری زۆر هەبن و لە ژێر فەرمانی حکومەتدا نەبن؟
د.یاسین: بوونی ئەم فرە هێزی چەکدارییەی کە هەریەکەیان ئینتیمای جیاوازیان بۆ گروپ و دەوڵەتی دیکە هەیە فاکتەرێکە بۆ لاوازی عێراق وەک دەوڵەت و نەبوونی هێزێکی یەکگرتوو. ئەوەی لە شەنگال رویداوە تەنیا لە شەنگال روینەداوە و لە شوێنی دیکەش ناوە ناوە روودەدات، بەڵام تایبەتمەندی ئەمەی شەنگال بریتییە لەوەی کە یەبەشە نزیک لە پەکەکەیە و- وەک ئاشکرایە پەکەکە لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە وەک هێزێکی هەرە دوژمن سەیردەکرێت و لەماوەی رابردوو بەرپرسی سەرەکی ئەو هێزەی یەبەشە، کە بەشێک بوو لە حەشدی شەعبی و بەشێک بوو لە عێراق، لەلایەن فرۆکەکانی تورکیا کرایە ئامانج. هەروەها تورکیا ناوە ناوە هەڕەشە و هێرش دەکات بۆ ئەو ناوچەیە. بە دڵنیاییەوە لە لایەن تورکیاوە فشار لەسەر عێراق هەیە، بۆئەوەی ئەو ناوچەیە کۆنترۆڵ بکاتەوە. عێراق لە ژێر بەرپرسیارێتیدایە، چونکە دەوڵەتی عێراقی ئەگەر دەوڵەت بێت دەبێت کۆنترۆڵی هەبێت بە سەر سنور و خەڵک و ئاسایشی وڵاتەکەی، ئەگەر دەوڵەتیش نەبێت بێ گومان هێز و لایەنی دیکە دێن و دەستوەردان دەکەن.
بێگومان لە عێراقدا هێزی هەرێمی رۆڵی گەورە دەگێرن و دەوڵەتانی دیکەش بە شێوەیەکی گشتی رۆڵ وبەرژەوەندییان هەیە. دەکرێ بڵێین سوپای عێراقی یەکێکن لەو هێزانەی لە ناوخۆدا چالاکن و هێز و دەوڵەتی دیکەش هەیە کە بارودۆخەکە هەڵدەسوڕێنن.
نوچەنێت: خەڵکی شەنگال دژی شەڕ گردبوونەوە دەکەن، بەڵام هێزەچەکدارەکان گوێیان پێنادەن، پێتوایە دۆخەکە بەرەو کوێ دەچێت؟
د.یاسین: دۆخەکە رەنگە زیاتر بەرەو ناسەقامگیری بڕوات، لە راستیدا ئەمەش زیاتر لە زیانی خەڵکی شەنگالە، تاکو ئێستا 250 هەزار لە کوردانی ئێزیدی ئاوارەن. بەهۆی ئەم شەڕەشەوە نزیکەی 10هەزار کەسی دیکەش ئاوارەبوون. شەنگال ناوچەیەکە کە لە هەموو رویەکەوە پێویستی بە ئاوڕ لێدانەوەیە، ناوچەیەکە بەردەوام لە ژێر شەڕ و ئاوارەیی و دواکەوتویی و هەژاریدایە. لەجیاتی ئەو شەڕە باشتر وایە هێزەکان رێکبکەون بۆئەوەی ئاوەدانی بۆ ئەو ناوچەیە بگەڕێتەوە. لە راستیدا بۆ خەڵکی شەنگال هیچ شتێک لەوە باشتر نییە کە ئەوان لە ئارامی ئاسایشدا ژیان بەسەر ببەن. بوونی ئەم هێز و گروپە جیاوازانەی کە لە شەنگالدا هەیە رێگە نادات سەقامگیری لەو ناوچەیە دروست ببێت و ئاوارەکان بگەڕێنەوە بۆ ناچەکانی خۆیان. لەبەرئەوە لە بەرژەوەندی خەڵکی شەنگال و هەرێمی کوردستاندایە، کە بارودۆخی شەنگال سەقامگیر بێت.
بە پێی رێککەوتنێک کە لە مانگی 10ی 2020 بەستراوە لە نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان، بڕیارە ئەو ناوچەیە بکەوێتە دەست پۆلیس و ئاسایشی ناوخۆیی و هێزی چەکدار دوور بخرێتەوە، بەڵام وەک دەزانین تا ئێستا ئەو رێککەوتنە بە هۆکاری جیاواز جێبەجێ نەکراوە، یەکێک لەو هۆکارانە ئەوەیە ئەو هێزەی لە شەنگالن ئامادە نەبوون ئەو رێککەوتنە جێبەجێ بکەن.
هەبوونی ئەم هەموو هێزە چەکدارە لە بەرژەوەندی خەڵكی شەنگال نییە
نوچەنێت: دەگوترێ ئەمڕۆ چەکدارانی سەر بە پەکەکە لە شەنگال کشاونەتەوە، بەڵام خەڵکی شەنگال دەڵێن: گەرەنتی نییە بۆئەوەی دووبارە شەڕ نەبێتەوە، تۆ دۆخەکە چۆن هەڵدەسەنگێنی؟
د.یاسین: لە عێراق گەرەنتی رونەدانەوەی شەڕ نییە، چونکە وەک گوتمان عێراق خاوەنی ئەو هەموو گروپە چەکداریی و دەستوەردانە دەرەکی و بەرژەوەندییە جیاوازانەیە. بە پێی بەرژەوەندی ناوچەکە و- وڵاتانی ئیقلیمی و بەرژەوەندی گروپەکان و بەرژەوەندی تاکەکەسی، کێشەو ناکۆکی دووبارە دەبێتەوە. زۆر زەحمەتە لە دەوڵەتێکی وەک عێراق باسی گەرەنتی روونەدانی شەڕ بکرێت، چونکە هێزی چەکدار و گروپی جیاواز لە عێراقدا زۆرن و هەندێک لەو گروپانە هیچ پەیوەندی و پابەندییان بە یاسا و رێساوە نییە و حکومەتی عێراقی ناتوانێت کۆنترۆڵیان بکات. لەبەرئەوە هیچ گەرەنتییەک نییە کە کێشە و ململانێ لە عێراق روونەدات، بە پێچەوانەوە دەکرێ بڵێم لە داهاتوودا شەڕ و ململانێی دیکە لە عێراق روودەدەن، چونکە بەرژەوەندی جیا جیای تێدایە و هەر لایەنێک دەستوەردان دەکات و کێشەی بۆ دروست دەکات.
پێویستە شەنگال سەقامگیری بۆ بگەڕێتەوە و بدرێتە دەست پۆلیس و هێزی ناوخۆیی. یەکێک لە میتۆدەکانی ئیدارەدانی کێشە و ناکۆکی ناوخۆی ئەوەیە کە حوکمی ناوچەکە بدرێت بە دەست خودی خەڵکی ناوچەکە. بۆیە بەپێی ئەو ئەزمونانەی کە هەیە، رەنگە بۆ حکومەتی عێراقی باشتر بێت، کە لە خەڵکی ناوچەکە خۆیان هێزی پۆلیس و لۆکاڵی دروست بکرێت و سەر بە دەسەڵات و ئاسایشی عێراقی بن بۆئەوەی ناوچەکەی خۆیان بپارێزن، ئەمەش رێگە چارەیەکە و رەنگە رێگەچارەی لەمە باشتر نەبێت بۆئەوەی ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی لە شنگالدا هەیە کۆتایی پێبهێندرێت.
لەبەرامبەر شەنگال و کوردانی ئێزیدی، پێویستە هەموو لایەک هەست بە- بەرپرسیارێتی بکەن، پێویستە پەکەکە هەست بە بەرپرسیارێتی بکات کە خەڵکی ئەو ناوچەیە پێویستی بە ئارامی و سەقامگیرییە. هەروەها لە بەرژەوەندی ئێزییدیەکانە کە ناوچەکەیان ناوچەیەکی سەقامگیر بێت، بۆیە باشتر وایە لە خەڵکی ناوچەکە، پۆلیس و هێزی ناوخۆیی دروست بکرێت کە بتوانن ناوچەکەی خۆیان بەڕیوەببەن، تەنانەت لە رووی ئیدارەدانیشەوە باشترە ئەو ناوچەیە بدرێت بە خەڵکی رەسەنی خۆیان، بۆئەوەی بۆخۆیان بتوانن ئیدارەی ناوچەکەی خۆیان بکەن.
پێویستە هێزی چەکدار لە ناو شارەکاندا نەمێنێت و ئاوەدانی بۆ ئەو ناوچەیە بگەڕێتەوە. بە هەموو لایەک ئەوانەی هەست بە بەرپرسیارێتی نیشتیمانی/ کوردایەتی دەکەن پێویستە یارمەتی شەنگال بدەن بۆ ئەوەی ئاوەدان بکرێتەوە و تەواوی ئاوارەکان بگەڕێنەوە ناوچەکانی خۆیان و پشتگیری بکرێن. بەتایبەتی شەنگال بە گوێرەی ماددەی 140ی دەستور ناوچەیەکی کێشە لەسەرە لەنێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و عێراق و لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستانە شنگال سەقامگیر بێت و دەستی ئاوەدانی بۆ بڕوات و پشتگیری بکرێن بۆئەوەی لە داهاتوودا بەوە رازیبن ببنەوە بە بەشێک لە هەرێمی کوردستان.
.jpg)
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment