Nuce Logo

لە هەفتەی رابردوو، ولیام كۆڵبی، بەرێوەبەری پێشووی دەزگای ناوەندیی هەواڵگری ئەمەریكا (سی ئای ئەی) داوا دەكات توركیا سیستەمی بەرگری (ئێس 400)ى رووسیا كە ئێستا لە توركیا هەڵگیراوە بە ئۆكراینا بدات، لە بەرانبەریشدا ئەمەریكا فڕۆكەی (ئێف 35) بدات بە توركیا، كە بەڕاى ئەو مەرجێكی زۆر سادەیە.

ئەو داوایەی كۆڵبی قسە و باسی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، هەندێك لە چاودێران ئەو داوایە بە كارێكی زۆر باش دەزانن بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی نێوان توركیا و ئەمەریكا، بەڵام زۆربەی ئەوانەی قسەیان لەسەر ئەو داوایە كردووە، باسی لێكەوتەكان و چۆنیەتیەتی ئەو بابەتیان نەكردووە.

هەڵوێستی مۆسكۆ

دەربارەی هەڵوێستی رووسیا لەسەر ئەو پێشنیازە، ئەلیكسی لیۆنكۆڤ، شارەزای سەربازی رایگەیاند، "ئەگەر توركیا رەزامەندی لەسەر گواستنەوەی سیستەمی (ئێس400)ی رووسی بۆ ئۆكراینا دەربڕێت، هاوكاری نێوان مۆسكۆ و ئەنقەرە بە تەواوی دەوەستێت، بۆیە ئەردۆغان هەنگاوی لەو جۆرە ناهاوێت."

بەگوێرەی قسەكانی ئەو شارەزایە ئەو هەنگاوەی ئەردۆغان دەبێتە خۆكوژی، چونكە توركیا باجی گەورەی لەسەر ئەو سیستەمە داوە، لە لایەكی تریشەوە ئەگەر ئەو سیستەمە بدرێتە ئۆكرایناش، هیچ شارەزایەكیان نییە كاری پێ بكات، راهێنانیش لەسەر ئەو سیستەمە چەند ساڵێكی دەوێت، سەرەڕای ئەوەش رووسیا توانای ئەوەی هەیە ئەو سیستەمە تێك بشكێنێت.

هەڵوێستی ئەمەریكا

هەرچەندە بەرپرسانی ئەمەریكا بە فەرمی ئەو داوایان بەتوركیا رانەگەیاندووە، بەڵام بە ناڕاستەوخۆ لەگەڵ بەرپرسانی ئەنقەرە ئەو بابەتەیان باسكردووە، وتەبێژێك بە ناوی بنتاگۆنەوە بە (سكای نیوز عەرەبی) رایگەیاندووە، "ئەمەریكا بۆ  دەستبەرداربوونی توركیا لە سیستەمی بەرگری (ئێس400) لە دانوستاندن دایە، پێشنیازی گەڕانەوەی بۆ پرۆگرامی فڕۆكەی (ئێف 35) و لادانی چەند سزایەكی بۆ كردووە."

لەلایەكی ترەوە ئیدارەی جۆ بایدن بە ناڕاستەوخۆ  داوای لەو هاوپەیمانانەی كردووە، كە چەك و سیستەمی بەرگری (ئێس 300 و ئێس 400) رووسی بەكار دەهێنن، بیر لە گواستنەوەی ئەو چەكانە بۆ ئۆكراینا بكەن. 

لە كۆتایی مانگی رابردوو وێندی شێرمان، جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا سەردانی توركیای كرد، بەگوێرەی دیدارێكی لەگەڵ كەناڵی خەبەر تورك، شێرمان رایگەیاند، "هەموومان دەزانین سیستەمی (ئێس 400) ماوەیەكی زۆر كێشەی بۆمان دروستكردووە، بۆیە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە ئەو كێشەیە بە رێگەیەكی زۆرباش چارەسەر بكەین."

ئەو لێدوانەی شێرمان بە ناڕاستەوخۆ داواكارییە لە توركیا، كە سیستەمی (ئێس 400) بە ئۆكراینا بدات. 

هەڵوێستی توركیا

تا ئێستا توركیا بە روونی هەڵوێستی خۆی لەسەر ئەو بابەتە دەرنەبڕیوە، بەڵام چاودێرانی سیاسی جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە توركیا ئەو داوایە رەت دەكاتەوە و ناچێتە ژێر باری داوایەكی لەو جۆرە، چونكە توركیا بەردەوام جەخت لەسەر دۆستایەتی هەردوو وڵات دەكاتەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت نێوەندگیری لە نێوان هەردوو وڵات بكات، پێشتر ئیبراهیم كاڵن، وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا رایگەیاند بوو، "ئەنقەرە بە پێویستی دەزانێت پارێزگاری لە كەناڵەكانی پەیوەندی لەگەڵ مۆسكۆ بكات، ئەوەش لەبەر تێگەیشتنە لە مەترسییە ئەمنییەكان، لە لایەكی تریشەوە هەموو پردی پەیوەندییەكان لەگەڵ رووسیا بچڕێندراوە، لە داهاتوو كێ قسە لەگەڵ رووسیا دەكات؟."

هەر سەبارەت بە هەڵوێستی توركیا، ئیگۆر كۆرۆچینكۆ، بەڕێوەبەری ناوەندی رووسی بۆ شیكاری بازرگانی چەك، رایگەیاند، "ناتواندرێت سیستەمی بەرگری (ئێس400)ی رووسی لە توركیاوە بۆ ئۆكراینا بگوازرێتەوە، چونكە ئەو بڕیارە یەكسانە بە كۆتاییهێنان بە پەیوەندی سەربازی نێوان مۆسكۆ و ئەنقەرە."

لەبەشێكی تری قسەكانی رونیكردەوە، "ئەگەر ئەنقەرە هەنگاوێكی لەو جۆرە بهاوێت زیانێكی گەورە بەر پەیوەندی سەربازی هەردوو لا دەكەوێت، كە لەخزمەت ئاسایشی هەردوولا نییە، بۆیە بەدووری دەزانم سیاسیەكی وەك ئەردۆغان هەنگاوێكی لەو جۆرە بهاوێت، چونكە كڕینی ئەو سیستەمە گرنگترین فاكتەری ئاسایشی نەتەوەیی توركیایە بەو هۆیەوە توانیویەتی بەرگری لە ئاسمانی خۆی بكات."

ئەو هەنگاوەش بۆ توركیا تەنیا هەنگاوێكی سەربازی نابێت، بەڵكو پەیوەستە بە پێگەی نیشیتمانی ئەو وڵاتە، بۆیە ئەو گرێبەستەی ئەمەریكا بۆ توركیا پێشنیازی كردووە، بەنیسبەت توركیا سازشكردنیشە لەسەر سەروەری نیشتیمانی.

لەسەر ئاستی ئابووریش كۆرچینكۆ پێیوایە، "ئەوشوێنانەی كۆمپانیا بیانییەكان لە بازاڕەكانی رووسیا دروستیان كردووە، توركیا دەتوانێت پڕی بكاتەوە، خاڵێكی تری پەیوەندی نێوانیان گەشتیاری رووسیایە بۆ توركیا، كە سەرچاوەیەكی گەورەی داهاتە، بۆیە ئەردۆغان هەنگاوێك ناهاوێت پێچەوانەی بەرژەوەندی وڵاتەكەی بێت."