لە شەڕ و ئاشتى، لە قەيرانى ئۆكرانيا تورکیا سوومەندى یەکەمە
نوچەنێت:
ئەردۆغان لە شەڕ يان لە ئاشتى سوود لە قەيرانى ئۆكرانيا وەردەگرێت. ڤلاديمێر پۆتين، سەرۆكى رووسيا، ئاڕاستەيەكى دوژمنكارانەى بەرانبەر ئۆكرانيا گرتۆتەبەر و داواكارى و تۆمەتەكەمانى بەرانبەر هاوپەيمانى ناتۆ ئەگەرى شەڕى لە رێككەوتنى ئاشتيانە زياترە، لەو ژينگە ناجێگرەش، رەجەب تەيب ئەردۆغان، سەرۆكى توركيا هەوڵدەدات پارێزگارى لە بەرژەوەندييەكانى وڵاتەكەى بكات.
پێشنيازى نێوەندگيرى بۆ چارەسەرى ديپلۆماسى
لە (21) كانوونى دووەمى ئەمساڵ، ئەردۆغان ئامادەيى خۆى بۆ نێوەنگيرى كيێف و مۆسكۆ دەربڕى، بۆ ئەوەى هەردوولا بگەنە چارەسەرى ئاشتيانە، يەكەمجار نييە ئەردۆغان ئامادەيى خۆى بۆ نێوەندگيرى دەربرێت، چونكە ئەردۆغان سوورە لەسەر چارەسەرى دیپلۆماسى ئەو قەيرانەى كە لەڕووى نێودەوڵەتييەوە بايەخێكى زۆرى هەيە.
دەربارەى پاڵنەرەكانى ئەو هەوڵانەى توركيا، بۆ چارەسەركردنى خێراى ئەو قەيرانە دەكرێت بە دوو جۆر شرۆڤە بكرێت.
يەكەم، دواى رەخنە ناوخۆييەكانى وڵاتەكەى لە دۆخى ئابوورى، دووبارە ئەردۆغان دووبارە هەوڵدەدات پێگەى نێودەوڵەتى بەهێز بكاتەوە، لە رێگەى نێوەندگيرييەكى سەركەوتوو لەو چركەساتە ئاڵۆزە هەوڵدەدات سەروەرييەكانى بگێڕێتەوە و پێگەى توركيا لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى بەهێز بكاتەوە.
لە هەمانكات، پێويستە رەچاوى بەرژەوەندييە تايبەتييەكانى توركيا لە ئۆكرانيا و رووسيا بكرێت، ئەگەر سەيرى ململانێى داهاتوو بكەين، كاريگەرى گەورەى لەسەر هەردوو وڵات دەبێت، چونكە ئەنقەرە پێشبينى دەكات لە چەند مانگى داهاتوو قەبارەى بارزگانى لەگەڵ رووسيا كەمبێتەوە، ئەوەش بۆ ئابوورى توركيا دەبێتە كارەسات، ئەگەر ئەردۆغان بێلايەنى هەڵبژێرێت و چاوەڕوانى دەرچەيەكى بكات، ئەو هەژموونە سياسيەى ئەردۆغان بنياتى ناوە رووبەڕووى مەترسى دەبێتەوە.
پەيوەندى ستراتيژیى توركيا لەگەڵ هەردوو وڵات
نيچمە دوورگەى كريم و تەتەرەكانى دانيشتووى ئەو دوورگەيە بەشێكى سەرەكين لە سياسەتى دەرەوەى توركيا، كە يەكێكە لە خاڵى بەريەكەوتنى نێوان مۆسكۆ و كيێف، كە لە (2014) رووسيا ئەو دوورگەيەى داگيركردووە.
لەو دۆخەى ئێستا (300) هەزار تەتەر لەو دوورگەيە نيشتەجێن، كە دەكاتە نزيكەى لە (13%) دانيشتوانى پێكدەهێنن، دواى داگيركردنى لەلايەن رووسياوە لە (2014) نزيكەى (30) هەزار كەس هەڵاتن، كە زۆربەيان تەتەرى كريمن و مسوڵمانى سوننەى بەڕەگەز توركن.
ئامانجى سەرەكى توركيا بەهێزكردنى پێگەى خۆيەتى وەك هێزێكى پاڵپشت و متمانەپێكراوى مسوڵمانان لە هەموو جيهان كە رووبەڕووى مەترسى دەبنەوە.
لەو حاڵەتەدا ئامانجە ستراتيژييەكانى سەرۆكى توركيا لەگەڵ بەرژەوەندييەكانى حكومەتى ئۆكرانيا يەك دەگرێتەوە، كيێف پێشوازى لەو هەوڵانەى توركيا دەكات بۆ گێرانەوەى ئەو ناوچانەى رووسيا داگيرى كردووە.
بەهێزبوونى سياسى نێوان ئەنقەرە و كيێف و پەيوەندييە دوولايەنەكانيان، لە (2019) ئۆكرانيا توركياى كردە هاوبەشێكى سەرەكى ئابوورى، لەدواى ئەوەش توركيا بووە گەورەترين وەربەهێنەرى بيانى لە ئۆكرانيا، كە قەبارەى وەبەرهێنانى گەيشتە چوار مليار و (100) مليۆن دۆلار.
ئه‌وه‌ش له چوارچێوه‌ی چه‌ند ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی گه‌وره له رێگه‌ی كۆمپانیا سه‌ره‌كییه‌كانی كه‌رتی گشتی و تایبه‌ت له پڕۆژه‌ی فراوانكردنی تۆڕی مۆبایلی تورك سێل به‌ده‌ست هات، دواتریش هه‌ماهه‌نگی نێوانیان له بواری سەربازى زیاتر بوو، گرێبه‌ستی فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وانیان به بڕی (60) ملیۆن دۆلار واژۆ كرد، به‌وه‌ش ئۆكرانیا له رێگه‌ی توركیا توانی ببێت به خاوه‌نی فڕۆكه‌ی (به‌یره‌كدار تی بی 2) تواناكانی كارپێكردنی ئه‌و وڵاته‌ی به‌رزكرده‌وه.
په‌یوه‌ندی توركیا و رووسی له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی په‌یوه‌ندییه‌كی ئاڵۆزه، به‌ده‌ر له ئاڵۆزییه‌كان و له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه سووریا و لیبیا بۆته گۆڕه‌پانی ململانێكانیان، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش له چه‌ند بوارێك په‌یوه‌ندییه‌كانیان به‌هێزه.
سیسته‌می به‌رگری (ئێس 400)ی رووسی توانای به‌رگرییه ئاسمانییه‌كانی توركیای به‌هێزتر كرد، به‌ڵام زیانی به په‌یوه‌ندی ناتۆ و توركیا گه‌یاند، به‌تایبه‌ت ئه‌مه‌ریكا.
سیسته‌می به‌رگری (ئێس 400) به‌هاكه‌ی دەگاتە دوو ملیار و (500) ملیۆن دۆلار، توركیا تاكه ئه‌ندامی ناتۆیه، خاوه‌نی ئه‌و چه‌كه رووسیه بێت و كاری پێبكات، ئه‌وه‌ش وایكردووه ناتۆ ترسی هه‌بێت، كه مۆسكۆ ده‌ستی بگاته زانیاری زۆر نهێنی، بۆیه به‌رپرسانی ئه‌مه‌ریكا ناچاربوون سزا به‌سه‌ر توركیا بسە‌‌پێنن.
له بواری ئابووری تا ئێستا رووسیا یه‌كێكه له گه‌وره‌ترین هاوبه‌شی بازرگانی توركیا، محه‌مه‌د موش، وه‌زیری بازرگانی توركیا رایگه‌یاند، "هه‌ردوولا ئامانجمانه ئه‌مساڵ ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانمان ساڵانه بگاته (100) ملیار دۆلار."
له سێكته‌ری وزه و رێكه‌وتنی په‌یوه‌ست به گه‌شتوگوزار و كشتوكاڵ و چالاكی بازرگانی رووسی ــ توركی و پرۆژه‌ی ژێرخان له پێشینه‌ی په‌یوه‌ندیی نێوانیانه.
وێستگه‌ی ئۆكۆیۆی ئه‌تۆمی له باشووری توركیا، گه‌وره‌ترین پڕۆژه‌ی هاوبه‌شی نێوان توركیا و رووسیايە، كه له‌لایه‌ن كۆمپانیای ڕووسیا تۆم به‌ڕێوه ده‌برێت، كه خاوه‌ندارییه‌تی نزیكه‌ی له (75%)ی پشكی ده‌كات، ئه‌وه‌ش نموونه‌یه‌كی دیاری ئه‌و هه‌ماهه‌نگییه ستراتیژیه‌ی نێوان ئه‌و دوو وڵاته‌یه، كه ده‌خوازێت بگه‌نه سیاسه‌تی لێكێگه‌یشتن.
براوه له هه‌ردوو سیناریۆكه
هه‌رچه‌نده مه‌ترسی هه‌یه، رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یه‌كی فراوان و درێژمه‌ودای نێوان توركیا و رووسیا ببێت، بەڵام ده‌كرێت توركیا بۆ به‌هێزكردنی هه‌ڵوێستی ناوچه‌یی له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناتۆ و یه‌كێتی ئه‌وروپا به‌كاری بهێنێت، چونكه ئه‌و رووداوه په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌وروپا و رووسیا ئالۆز ده‌كات، لێرەشەوە بایه‌خی توركیا زیاد دەبێت.
له چوارچێوه‌ی رێگه‌دان به‌گه‌یشتن به ده‌ریای ره‌ش و كۆنتڕۆڵكردنی گه‌رو‌وه‌كان، توركیا ده‌توانێت له‌لایه‌نی تاتكیكی و به‌رگری هاوكاری زۆری ئۆكرانیا بكات، ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره بكات ناوبانگی توركیا لای رۆژئاوا زۆر باش ده‌بێت.
له روانگه‌یه‌كی فراوانتر ئه‌نقه‌ره ده‌توانێت یه‌كێك له ئامرازه سه‌ره‌كییه‌كانی هه‌ژموونی رووسیا كۆتایی پێبهێنێت، كه كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌هێزكردنی ئاسایشی وزه بۆ یه‌كێتی ئه‌وروپا هه‌یه، له‌گه‌ڵ ره‌وچاوكردنی ئامانجه درێژمه‌وداكانی پڕۆژه‌ی هێڵی (تاناب تاب).
له هه‌ر دۆخێك بێت ئه‌ردۆغان ته‌نیا له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی رۆژئاوا دژی رووسیا ناوه‌ستێته‌وه، له‌بری ئه‌وه به‌رده‌وام ده‌بێت له دانوستاندن له‌گه‌ڵ هه‌موو لایه‌نه‌كان، پێداویستی سه‌ربازی ته‌واو ده‌دات به ئۆكرانیا و بەكارهێنانى پێگه‌ی توركیا وه‌ك به‌ربه‌ستی جیۆستراتیژی دژ به فروانخوازی رووسيا رۆڵی پڕ بایه‌خیان هه‌یه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش له‌پشت په‌رده‌وه له‌گه‌ڵ پۆتین په‌یوه‌ندییه‌كان به‌رده‌وام ده‌بێت.
ئاشكرایه ئه‌ردۆغان سووره له‌سه‌ر به‌ده‌ستهێنانی ده‌ستكه‌وت له قه‌یرانی ئۆكرانیا، له هه‌ردۆخێك بێت، یا له رێگه‌ی ئاشته‌وایی به‌ده‌ستی ده‌هێنێت، یاخود له رێگه‌ی ده‌ستوه‌ردانی ناڕاسته‌وخۆی ململانێ به‌ده‌ستی ده‌هێنێت.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment