Nuce Logo

سەرەتای مانگی ئاب بە کاتێكی نەخوازراو و پڕ مەینەتی داندەرێت بۆ بەشێکی زۆری وڵاتانی جیهان، بە تایبەت لە ئاگرکەوتنەوەکانی تورکیا و جەزائیر و ئەمریکا، هەروەها لافاوە پڕ زیانەکانی ئەورووپا و بەشێکی وڵاتانی ئاسیا، پەیام و تێڕوانینی زلهێز و ڕکابەرە جیهانەکان لەسەر ئەم ڕووداوانە وزیانەکانیان، تیشک خستنە سەر وشەی گۆڕانی کەشەهەوا و کاریگەریەکانیەتی لەسەر ژینگەی گۆی زەوەی. 

بە مانایەکی تر، وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکا هۆکاری پشت روودانی ئەو کارەساتە سروشتیانە دەگەرێننەوە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی نەوت و گاز و گرنگیندەدان بە بەندەکانی ڕێککەوتنامەی پاریس و هاوکار نەبونی بەشێک لە وڵاتانە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوەیە.

ئەم لێدوانانە لە راپۆرتی  دەستەی ناودەوڵەتی  تایبەت بە گۆڕانەکانی کەشوهەوا  The Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)بە هاوبەشی 195 ولاتی جیهانی لە ژێر ناوی “The Summary for Policymakers (SPM)”بڵاوکرایەوە. بە توندی جەختی لێکرایەوە، بە تایبەت دوای خستەڕووی سیانرۆییەکانی بەرزبوونەوەکانی پلەکای گەرما، هۆشدارییەکی توندی بەجیهان دا، لە ئەگەری دوور نەکەوتنەوە لە وزەی کاربۆنی ئەوا جیهان تووشی کارەسات دەبێت و داهاتووی بە قورستر ناو برد.

لە هەمانکاتدا ئەنجامی دوو توێژینەوەی تایبەت بە زانکۆییەکانی Cornell و  Stanford، توێژەر و شرۆڤەکارانی تووشی شۆک کرد، بەتایبەت دوای ئەو هەردوو زانا و توێژەری کیمیای و ژینگەیی، گەیشتن بەو ئەنجامەی  ڕێژەی ٪96ـــی گازی هایدرۆجینی بەرهەمهێنراو لە سەرچاوەی پیس و دژی ژینگە بەرهەم دێت، بە جۆرێک هایدرۆجینی ڕەش و قاوەیی لە پاشماوەی خەڵووز بە رهەم دێت، هەروەها هایدرۆجینی رەساسی لە پاڵاوتنی گزی سروشتی بەرهەم دێت. هاوکات ئەو هایدرۆجینیە کە خاوێنە و زیان بە ژینگە ناگەیەنێت، لە رێگەی شیکاری کارەبای بەرهەمدێت کە لە ڕووی ئابووریەوە تێچوویەکی یەکجار زۆری پێویستە و بۆ ئابووری وڵاتانی زلهێز، بەکاربردنی ئەو جۆرە وزەیە خەونێكی بەدینەهاتووە لە داهاتوویەکی نزیکدا. 

 بە مانایەکی تر، زۆربەی گازی هایدرۆجین لە گازی سروشتی بەرهەمدێت وئەو گازە ڕێژەی ٪20ــی زیانەکانی زیاترە بۆ ژینگە بەراورد بە گازەکانی تر و  ئەو جۆرەی هایدرۆجینەی توێژەران باسی لێوە دەکەن، لە ئێستادا ئەو جۆرەی وزە باوەی وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکایە کە لە بەکاربردنی  ئامێرەکانی گەرمگەرە و چێشتلێنان بەکاری دەهێنن، ئەمە جگە لەوەی سەرچاوەی سەرەکی بەرهەمهێنانی کارەبا و زۆربەی ئەو ئامێرانەیە کە بە گاز کار دەکەن، ئەو جۆرەی هایدرۆجین لە پێکهاتەیدا بوونی هەیە ، بەڵام  توێژەرو سەرکردەکانی جیهان وزەی هایردۆجینی بە شوێنگرتنەوەی وزەی کاربۆنی دادەنێت.

ئەنجامی ئەو توێژینەوەیە دژی راگەینراو و ئامانجی ئەنجوومەنی وزەی جیهانیە ، کاتێک وتی" گازی سروشتی ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێرێت لە گۆرانی پیشەسازی وزە

ئەوەی جێگەی سەرنجە، هەرچەندە وڵاتی ئەمریکا و سەرۆکی ئەو وڵاتە جۆ بایدن، دوای دەستبەکاربوونی یەکێک لە وێردەکانی سەر زووبانی و سیاسەتی ئیدارەکەی گۆرانی کەشو هەوا و پاراستنی ژینگە و گەیشتنە بە سیاسەتی سفر کاربۆنی تا 2050، بەڵام داوکارییەکی جۆ بایدن لە وڵاتانی سعوودیە و ئیمارات بۆ زیادکرنی ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوتی زیاتر، جیهانی هێنایە دەنگ و شرۆڤەی جودای لە خۆ گرت.

بڕیارەکەی جۆ بایدن بووە هۆی دەڕبڕینی نارەزایەتی توند لە لایان کۆمارییەکان و ئەمە جگە لەوەی دژی دواین پێشبینی ئاژانسی وزەی بوو بۆ خواستی بازارەکان بۆ نەوت  تا کۆتایی ئەمساڵ و هەروەها خواست بۆ نەوت لە 2022ــدا.

دژیەکی ئەنجامی پێشبینیەکانی ئاژانسی وزەی جیهانی بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت و بڕیارەکەی جۆ بایدن لە کاتێکدایە، پێشبینیەکانی ئاژانسی وزە بۆ گەشەکردن و زیادبوونی رێژەی خواست لە 2021ــدا، وەک خۆیان دەمێننەوە زیاد ناکەن، واتە تا کۆتای ساڵ، خواستی جیهانی بۆ نەوت تەنیا 550 هەزار بەرمیل نەوت زیاد دەکات،  تەنانەت لە ساڵی داهاتووشدا، پێشبینی دەکرێت ڕێژەی خواست بۆ نەوت کەمببێتەوە.

هاوت دەرئەنجامی ئەو ڕاپۆرتەی ئاژانستی وزەو داواکاری جۆ بایدن بۆ زایدکردنی بڕی بەرهەمهێنان کۆمارییەکانت تورەکرد و  جگە لەوەی تێڕوانینی جودا لەبەری بڕیارەکان خرانە روو.

لەو بارەیەوە حاکمی ویلایەتی تەکساس، Greg Abbott، لە تویتێکدا پەیامێک ئاراستەی کۆشکی سپی دەکات و دەڵیت “ کۆشکی سپی ئازیز ئێمە دەواتین ئەو کارە بکەین”.

هەروەها وتی“ ویلایەتی تەکساس توانای زیادکردنی ئاستی بەرهەمهینانی ئەو نەوتەی هەیە، ئەگەر  ئیدارەی کۆشی سپی ڕێگامان پێ بدات. 

لە هەمانکاتدا، وەزیری وزە لە ناوچەی ئەلبارتای کەنەدی، Sonya Savage، رەخنەی توندی ئاراستەی جۆ بایدن کرد و بە “دووبەرەکی و دوورووی ” ئەو بریارەی بایدنی پێناس کرد.

هەروەها وەزیری وزە وتیشی" تۆ ناتوانی لە یەک کاتدا، بەرهەمهێننانی نەوتی ئۆپێک زیاد بکەی و پرۆژەی هێڵی گواستنەوەی Keystone XL pipeline رابگریت.  Sonya Savage ئەویشی زیادکرد" پرۆژەی Keystone XL pipeline  دەکرا ببێت بە سەرچاوەیەکی گرنگی بازارەکانی ئەمریکا و پێداگیر بێت بە بنەما و ڕێسایەکانی بازار، جگە لەوەی رێژەی بەرهەمهێنانی کاربۆنی کەمتر دەکردەوە".

جگە لەوە سیناتۆری کۆمارییەکان Kevin McCarthy، رەخنەیەکی توند لە داواکاریەکەی جۆ بایدن  بۆ زیادکردنی نەوتی ئۆپێک دەگرێت و دەڵێت" ئێمە دەمانتوانی سەربەخۆیی وزەمان هەبێت، بەڵام وەک دیارە جۆ بایدن دەیەوێت بەرژەوەندی ئەمریکا دواین خاڵی گرنگیدانی بێت".

کۆمارییەکان: جۆبایدن نایەوێت ئەمریکا سیاسەتی سەربەخۆی وزەی هەبێت

سیناتۆری کۆمارییەکان لە ویلایەتی تەکساس، John Cornyn لە بارەی داواکاریەی جۆ بایدنەوە دەڵێت" داواکاری جۆ بایدن بۆ ئەندامانی ئۆپێک پلەس، پشتکردنە لە کۆمپانیاییە ئەمریکییەکان، ئەمەیش بە واتایی بێ بەهای ئەمریکا دیت لە دیدی بایدنەوە".

ئەم داواکارییەی بایدن دوو دڵی گومانی خستە بەر لاپەرەی توێژینەوە تازەکان دەربارەی داهاتووی وزە و گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی، چونکە شرۆڤەکاران ئەو بریارەی بایدن بۆ گەیشتن بە سیاسەتی سفر کاربۆنی تەنیا بۆ بەرتەنگکردن و دروستکردنی رێگری بۆ ئابووری چین و رووسیا پێناس دەکەن. 

سەبارەت بەم ئامانجەی جۆ بایدن، مامۆستایەکی زانکۆی کالیفۆرنیا، David Rabson، داواکارییەکی بایدن بە دروست پێناس دەکات و دەڵێت" نابێت بەرهەمهێنەرەکانی ئەمریکا رێگا بدەن، بەرهەمی ناوخۆی نەوتی ئەمریکا زیاد بکرێت، چونکە لەوکاتەدا، ئەمریکا دەستەڵاتی نرخەکانی نەوتی خاو دەبەخشێتە رووسیا و ئۆپێک".

جۆن هۆڤن: داواکاریەکەی جۆ بایدن بۆ ئۆپێک پلەس، بۆ  ئاراستەکردنی دۆلاری زیاترە بۆ بازارەکانی ئۆپێک

بەڵام بەشێکی تر دیدگای جودایان هەیە و پێیان وایە، جۆ بایدن بۆ دووبارە گەارنەوەی دەستەڵاتەکانی ئەمریکا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست و باشترکردنی پەیوەندیەکانی لەگەڵ وڵاتانی ئەورووپا و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا، پەنا دەباتە بەر هاوردەکردنی وزەی بیانی زیاتر.

هاوکات دیدگای تر بۆ ئەم داواکارییەی جۆ بایدن، جیاوازترە لە توڕەییەکانی کۆمارییەکان، بە جۆرێک شرۆڤەکارانی بازاری وزە، پێیان وایە، ئەم داوایەی سەرۆکی ئەمریکا بۆ کەمکردنەوەی رێژەی بەرهەمهێنانی وزەی کاربۆنی و دوورکەوتنەوەیە لە بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و پێرەوکردنی یاسای سفر کاربۆنی  و بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوەیە لە ئەمریکدا.

ئەم رەخنە و نارەزایەتیانەی ناوخۆی و دەرەکی بۆ داواکاریەکەی جۆ بایدن لە هەریەکە لە سعوودیە و ئیمارات بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت  لە کاتێکدان، بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و بەنزین،  سستی گەشەی ئابووری ئەمریکا، بووە هۆی بڵاوکردنەوەی داواکاری جۆبایدن لە لایان کۆشکی سپییەوە بۆ ئەوەی رێژەی بەرهەمهێنانی نەوت زیاد بکرێت و نرخی بەنزین کەمبکرێتەوە

ئەم شۆکەی بواری وزەی کە سەرۆکی ئەمریکا دروستی کرد، بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و ڕێژەی هەڵئاوسانی ئەمریکا، ئیدارەی بایدن ناچار کرد، داوا لە ئەندامە سەرەکییەکانی ڕێکخراوی ئۆپێک (سعوودیە و ئیماڕات) بکات بۆ زیادکردنی ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوت.

لە هەمان هەفتەی داواکارییەک سەرۆکی ئەمریکا، ڕێکخراوی ئۆپێک، راپۆرتی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی لە مانگی تەمووزدا بڵاو کردەوە. بەرزبوونەوەی بەرهەمهێنانی نەوتی 13ــی وڵاتی ئەندام لە 26.020 ملیۆن بەرمیل بۆ 26.657 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا ڕاگەیاند. 

ئەم دیگا و ڕەخنە وسەرنجە جودایانە، سیاسەت و پلانی جۆ بایدن بۆ سیاسەتی سفر کارۆنی و هۆکارەکانی پیسبوونی ژینگە دەخەنە ژێر پرسیارەوە، وئەو ئەنجامە دەخاتەڕوو، ئەگەر بایدن ئامانجی کەمکردنەوەی ڕێژەی کاربۆنی هەیە، بۆچی داوا لە ئۆپێک پلەس دەکات بەرهەمهێنانی نەوت زیاد بکەن؟، بۆچی ئەمریکا زیادی ناکات؟، ئەم سیاسەت و پلان و هەروەها ئەنجامی توێژینەوەکان شرۆڤەی زیاتر هەڵدەگرێت و بەردەوام پێوسیتی بە نوێکردنەوەی ئەنجامی شیکردنەوەکان هەیە.