Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

بەرپرسانی ئەوروپا هەوڵ دەدەن جێگرەوەی وزە بدۆزنەوە، چاوەڕوان دەكرێت سێگوشەی وزە لە نێوان ئێران و عێراق و توركمانستان ببێت بەو جێگرەوەیە.

قەیرانی وزە لە ئەوروپا كۆتایی نەهاتووە، لەو كاتەوەی جەنگی ئۆكراینا دەستی پێكردووە، هەڕەشەی گەورەی لەبەردەم گەیاندنی گازی رووسی درووستكردووە،  بەرپرسانی ئەوروپا بەدوای جێگرەوەی وزەی رووسی دەگەڕێن، لەگەڵ دەركەوتنی ئەگەری چارەسەری لەناوچەیەك كە چاوەڕواننەكراو بوو: سێگۆشەی نێوان عێراق و ئێران و توركمانستان هاتۆتە ئاراوە، ئەوروپا توانای گەیشتن بە ئاسایشی وزەی متمانەپێكراو و درێژمەودای لە میانەی گازی یەدەگی بەكارنەهاتوو لەو ناوچەیە هەیە. لەگەڵ ئەوەشدا گومانە سیاسییەكان و بەربەستی جیۆسیاسی رێگرە لەبەردەم پێشكەوتنی بەردەوام.

ئەو وڵاتەی وەك چوارەم گەورەترین وڵاتی یەدەگی گازی سرووشتییە لە جیهان بەردەوام كاری لەسەر كەمكردنەوەی چین وەك كڕیاری سەرەكی كردووە، ئێران پارێزگاری لە پێگەی خۆی كردووە وەك ناوەندی تێپەڕینی زیندووی بە هۆی ئەو ژێرخانە پێشكەوتووەكەی هەیەتی، پێداویستییەكانی وزە لە عێراق وەك خاڵی گەیاندنی نێوان سەرچاوەكانی وزە لە ئاسیای ناوەڕاست و بازاڕە نێودەوڵەتییەكانە.

دیپلۆماسیەتی وزە ئاراستەیەكی بنەڕەتییە بۆ دەستكرانەوەی ئەو توانایانە، دەستپێكردنی گواستنەوەی گازی توركمانستان لە رێگەی ئێرانەوە بۆ عێراق بەگوێرەی لێدوانی ئەلوب ئەرسەلان بەیرەقدار، وەزیری وزەی توركیا لە مانگی ئاداری (2025) رێككەوتنی سێ لایەنەی نوێ لەسەر خواستی ئێران و توركمانستان هەنگاوێكی مێژوویییە بەرەو ئاسایشی وزە، توركیا خۆی ئامادە دەكات ببێتە ناوەندی سەرەكی وزە.

بایەخی ئەو پێشكەوتنە زۆر گەورەیە ناكرێت پشتگوێ بخرێت، رێككەوتنی فراوانی گازی توركمانستان دەبێتە چوونی گازی توركمانستان بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا بە رێگەی توركیاوە، ئەوەش دەبێتە سەرچاوەیەك بۆ جێگرەوەی گازی رووسی، رەجەب تەیب ئەردۆغان پێشتر رایگەیاندووە، كە توركیا لەبری ئەوەی ببێتە وڵاتێك تەنیا بۆ تێپەڕینی گاز، دەبێتە ناوەندی وزە، بۆ دیاریكردنی نرخ و دابەشكردنی گاز.

ئەگەر ئەوروپا بە راستی نیەتی جۆراوجۆركردنی سەرچاوەكەی وزەكانی هەیە دەبێت زۆر بە چڕی چاودێری ئەو دۆخە دەكەن، یەكێتی ئەوروپا پێویستی بە جێگرەوەی گاز هەیە، بەڵام وەك دەردەكەوێت بەرەوپێشچوونی پێویستی لە مامەڵەكردنی جدی لەگەڵ توركمانستان و ئێران نەناوە.

بۆ نموونە ئەو سزایانەی خراونەتە سەر ئێران كۆمپانیا ئەوروپییەكان و سیاسییەكان ناچار دەكات زۆر بە هەستیارییەوە مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ تاران بكەن، لەكاتی چاوخشانەوە بە پڕۆژەكانی وزە، ئەوەش بە هۆی سیستەمی سزاكانی ئەمەریكایە، هەرچەندە جێگرەوە بوونی هەیە وەك گرێبەستی ئاڵوگۆڕی گاز بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران، بەڵام برۆكسل پێویستی بە بڕیاری سیاسیە بۆ جێبەجێكردنی مامەڵەكان.

سەرەڕای ئەوەش ئاسای ناوەڕاست پێویستی بەژێرخانێكی تەواوە بۆ راكێشانی هێڵەكانی بۆ ئەوروپا كە ئەوەش ئاڵنگەریەكی گەورەیە، بە درێژایی چەندین دەیە ناكۆكییە یاسییەكان لەسەر دۆخی دەریازی قەزوین بەربەست بووە، بەبێ ئەوەی هیچ هەنگاوێك لە پڕۆژەی هێڵی گاز بە ڕیگەی دەریای قەزوین بچێتە پێشەوە، لەگەڵ ئەوەشدا رۆڵی هەبوو لە گواستنەوەی گازی توركمانستان بە رێگەی ئازەربایجان و توركیا.

كاریگەری رووسیاش هەیە پێویستە رەوچاو بكرێت، لە ڕووی مێژووییەوە مۆسكۆ فشاری لەسەر توركمانستان كردووە بۆ ئەوەی ئاراستەی هەناردەی گازی سرووشتی بۆ چین بگۆڕێت لەبری ئەوروپا، كەواتە كۆنتڕۆڵكردنی رووسیا بەسەر بازاڕەكانی وزەی جیهان ناكۆكە لەگەڵ درووستكردنی هەر رێڕەوێكی نوێ بۆ گواستنەوەی وزە.

لەگەڵ ئەوەشدا چارەسەری ئەو ئاڵنگەرییانە قوورس نییە، دەكرێت یەكێتی ئەوروپا چارەسەری ئەو تەنگەژەیە بكات، ئەوەش لە میانەی پاڵپشتی دیپلۆماسی بۆ دەستپێشخەری ژێرخان و دانوستاندن بۆ سووككردنی سزاكان لەسەر بازرگانی وزە و بونیادنانی پەیوەندی بەهێزتر لەگەل توركمانستان.

پشتبەستنی یەكێتی ئەوروپا بە هاوردەی گازی سرووشتی شل لە ئەمەریكا و قەتەر لە روانگەی دارایی و جیۆسیاسی شتێكی بەردەوام نابێت، چونكە پشتبەستنی گەورە بەو هاوردەیەی كە تێچووێكی زۆری هەیە، مەترسییەكی گەورەیە لەسەر توانای كێبڕكێی پیشەسازی ئەوروپا و سەقامگیری ئاسایشی وزە.

گازی گوازراوەی توركمانستان لە رێگەی ئێران و توركیا هەڵگری توانای گەورەی گۆڕینە بۆ ئەوروپا بەو مەرجەی برۆكسل رێكاری یەكلاكەرەوە بگرێتەبەر، هندستان و چین دەستیان بە بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لە بواری وزە لەگەڵ وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست كردووە، لەسەر یەكێتی ئەوروپاش پێویستە زۆر بەخێرایی بجووڵێت، ئەگەر نا ركابەرە جیهانییەكەی دوژمنایەتیان زیاترە ئەو دەرفەتە لەدەست دەدەن.

ئەو ڕێڕەوەی وزە كە لەنێوان ئێران و عێراق و توركمانستان سەبارەت بە ئەوروپا ئاسۆیەكی زیندووە بۆ وزە، لەگەڵ ئەوەشدا تەنیا هەبوونی توانای گەیشتن بە سەرچاوەكانی وزە بەس نییە، بەڵكوو پێویستە ئەوروپا بەهێزە بەشداری دیپلۆماسی بكات.

ئایا دەرفەتە زیندووە دەقۆزرێتەوە، یاخود وازی لێ دەهێنێت، سیاسەتە كۆنەكان و مەترسییە جیۆسیاسییەكان كۆنتڕۆڵی چارەنووسی وزە دەكەن؟ ئەگەر سەقامگیری هەمیشەیی لەبواری وزە پێگەی خۆی قووڵ كردەوە، بژاردەی ئەوروپا لەبواری وزە چی دەبێت، ئایا دەئامادەیی هەیە پچڕانی داهاتووی هەیە.

سەرچاوە: ماڵپەڕی مید ئیست نیوز