ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمان و داهاتووی سیاسیی هەرێمی كوردستان
هەڵگورد مەسعود: تایبەت بە نوچە نێت
پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دوای چوار جار گۆڕینی وادەی ئەنجامدانی، لە (20) ئۆكتۆبەری (2024) بە سیتەمی بازانە (چوار بازنە) لە هەرێمی كوردستان، بە بەشدارایی (72)ـی هاووڵاتییان بەڕێوەچوو.
دوایین هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان (2018) بوو، ئەمەیش دوای (6) ساڵ لە ئەنجام نەدانی ئەم پرۆسەیە، بەپێی لێدوانی سەرۆك و بەرپرسانی پارت و لایەنە سیاسییەكان هەڵبژاردنی (2024)ـی پەرلەمانی كوردستان گرنگییەكی زۆری هەبوو، بە جۆرێك دووبارە شەرعیەتی یاسایی و دەستووری بۆ دامەرزاوە و كیانیهەرێمی كوردستان بەخشیوە.
ئەنجامەكان و كاردانەوەی لایەنەكان
بە گوێرەی ئاماری كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق، ئەنجامی فەرمیی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ژمارەی ئەو كورسیانەی پارت و لایەنەكان بەمشێوەیە: پارتی دیموكراتی كوردستان (39) كورسی، یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان (23) كورسی، نەوەی (15) كورسی، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان (7) كورسی، ڕەوتی (4) كورسی، كۆمەڵی دادگەریی كوردستان (3)، بەرەی گەل (2) كورسی، گۆڕان (1) كورسی، هاوپەیمانیی هەرێمی کوردستان (1) كورسی بەدەستهێناوە.
دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن لە (30) ئۆكتۆبەری (2024) سەرۆك نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، لە دیداری (مێری) لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردنی كوردستان جەختی لە گرنگی پرۆسەكە كردەوە و گوتی، "هه‌ڵبژاردن سه‌رچاوه‌ی ڕه‌وایه‌تیدانه به ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستان و دواكه‌وتنی هه‌ڵبژاردن به‌ڕاستى بۆ هه‌رێمی كوردستان زۆر خراپ بوو. هه‌ڵبژاردن گرنگه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن ڕه‌وایه‌تیی ده‌سه‌ڵات ده‌دات به هه‌ر كه‌سێك كه له هه‌ڵبژاردن بباته‌وه و هه‌رێمی كوردستان له چوارچێوه‌ی عێراقدا ئه‌م مۆدێله‌ی هه‌ڵبژاردووه، عێراقیش ئه‌م مۆدێله‌ی هه‌ڵبژاردووه، ئه‌ویش دیموكراسی و پرسی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی بابه‌تی ده‌سه‌ڵاته له ڕێگه‌ی سه‌ندوقی ده‌نگدانه‌وه. بۆیه ئه‌م هه‌ڵبژاردنانه بۆ هه‌رێمی كوردستان گرنگ بوون."
لە دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن، كاردانەوە و لێدوانی جیاوازی پارتە و لایەنەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، هەرزوو لایەنەكانی بەشداربووی حكومەت و ئۆپۆزیسیۆنی دەرخست.
بەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، لە كاتی بانگەشەكردن، ململانێی و گرژیی لە ڕێگەی گوتاری رێكلامی سیاسی و هەڵبژاردن بەشێك لە لایەن كان بەگشتی و پارتی و یەكێتی بەتایبەتی لە نێوان لایەنەكان زیاتر دەبوو.
دوای بڵاوكردنەوەی ژمارەی دەنگ و كورسی لایەنەكان، هەڵوێست و لێدوانی لایەنەكان بەردەوام بوو، بەڵام بە جۆرێكی دیكە، بەشێك لەلایەنەكان ئەنجامەكەیان ڕەتكردەوە، كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانیش لەگەڵ ئەوەی پرۆسەكەی بە سەركەوتوو ناوبرد، داواشی لەلایەنەكان كرد، سكاڵا و تانەكانیان تۆمار بكەن. مانگێك بە دوای هەڵبژاردن تێپەڕیوە گوتەبێژی كۆمیسۆن دەڵێت، تاكو ئێستا (189) سكاڵا لەسەر هەڵبژاردنی گشتی و تایبەتی تۆماركراوە لەگەڵ (41) تانە، كە (28) یان رەوانەی دەستەی دادوەری کراون، وا بڕیارە لە ماوەی (10) رۆژدا یەکلایی بكرێنەوە.
پارتی و یەكێتی، هەردوولا لیژنەی دانوستاندنیان بۆ گفتوگۆكردن لەسەر شێوازی پێكهێنانی حكومەتی نوێ و بەر لە دەستبەكاربوونی پەرلەمانی كوردستان پێكهێناوە، پارتی لەگەڵ كۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی كۆبووەتەوە.
پارتی دیموكراتی كوردستان، یەكێكە لەو هێزانەی ئەگەرچی تێبینی لەسەر پرۆسكە هەبووە، بەڵام بەگشتی پێشوازی لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان كرد. ڕۆژی (26-10-2024) سەرۆك مەسعود بارزانی لە كۆبوونەوەی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان ڕایگەیاند، ڤیتۆمان "لەسەر هیچ کەس و لایەنێک نییە و، ئەوەى لاى پارتى پێشینە و گرنگە لەم قۆناغەدا پاراستنى قەوارەى هەرێم و هەبوونى یەک حکومەتى سەرتاسەرى و پاراستنى ماف و ئازادییەکانى خەڵکى کوردستان و خزمەتکردنى هاووڵاتیانە."
هەروەها پارتی ماوەی چەند ڕۆژێكە لیژنەیەكی بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پێكهێنانی حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستان كردووە و بەپێی زانیارییەكان سەردانی سەردانی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان و کۆمەڵی دادگەریی کوردستانی کردووە.
سەبارەت بە یەكێتی نیشتمانیی كوردستان، بافڵ تاڵەبانی دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن لە كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیی حیزبەكەی هەڵبژاردن بە سەركەوتوو ناوبرد و ئەندامانی مەكتەبی سیاسی ڕاسپارد لە ئێستاوە ئامادادەكاریی بكەن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە وا بڕیارە ساڵی داهاتوو ئەنجام بدرێت.
یەكێتی لیژنەیەكی بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی حكومەتی نوێی داهاتوو پێكهێناوە، هەروەها دوای بەكلایی كردنەوەی تانەكان سەردانی هێز و لایەنەكان دەكەن، وەك یەكێتی دەڵێت، بەتایبەتی سەردانی ئەو لایەنانە دەكەن، کە پێویستن و ئەوان مەبەستیانە.
نەوەی نەوێ ئەم حیزبە وەك براوەی سێیەم (15) پەرلەمانی كوردستانی بەدەستهێناوە، تاوەكو ئێستا بەفەرمی لێدوانێكیان نەداوە لەبارەی بەشداریكردنیان لە كابینەی نوێ، بەڵام لە ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان وەك هەندێ لایەنی تر زۆر ناڕازی نین، بەڵام دەڵێن، هێشتا بڕیاری كۆتاییان نەداوە، دوای یەکلاییبوونەوەی ئەنجامی تانەکان، بڕیار دەدەن چ هەنگاوێكی سیاسی دەنێن.
كۆمەڵی دادگەریی كوردستان، جگە لە ڕەتكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، ڕۆژی (22/تشرینی یەكەم/2024) لیژنەی باڵای هەڵبژاردنی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان پشتڕاستی كەمكردنەوەی دەنگەكانیان دەكەنەوە و دەڵێت، "ئەم دۆخە پێویست بە هەڵسەنگاندنی ورد و بەدواداچوونی جددی دەكات، سەرقاڵی لێكۆڵینەوەین" بەڵام چوار ڕۆژ دواتر عەلی باپیر، سەرۆکی کۆمەڵی دادگەری رایگەیاند "دڵنیاین ساختەکاری زۆر لە هەڵبژاردن کراوە، بۆیە وەکو کۆمەڵ ناچینە پەرلەمان" بەڵام "واز لە کارە سیاسییەکانمان، ناهێنین دەهێنین، لە دەرەوەی پەرلەمان بەردەوام دەبین لە کارە سیاسی.
هەمان ڕۆژ، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان، دوای كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو ڕایگەیاند، تێبینیمان لەسەر هەڵبژاردن هەیە، بە كۆی دەنگ، بڕیاردرا یەكگرتوو بەشداری لە كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێم نەکات و، درێژەپێدەری رەوتی ئۆپۆزیسیۆنی خۆی بێت لە پەرلەمانی كوردستان.
رەوتی هەڵوێست، بەر لە هەموو لایەنەكان، تەنانەت پێش ڕاگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن كۆمیسیۆنەوە، عەلی حەمەساڵح، سەرۆكی لیستی هەڵوێستی نیشتمانیی، سوپاسی ئەو خەڵکە دەکەین کە متمانیان پێبەخشیوین، هەر ئەم متمانەیش وادەکات ئێمە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان رەتبکەینەوە و قبووڵی نەکەین، چونکە ئێمە بۆ سەلماندنی ئەم راستییە سەدان بەڵگەنامە دەخەینەڕوو و رێکاری یاسایی دەگرینەبەر.
بەرەی گەل، كە لەلایەن لاهور شێخ جەنگی سەرۆكایەتیی دەكرێت، ئەنجامی هەڵبژاردن ڕەتدەكەنەوە، كە دوو كورسیان بەدەست هێناوە، یەكێكن لەو لایەنانەی تانەیان لە ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان داوە و تاوەکو ئەنجامەکان یەکلایی نەبنەوە، هیچ بڕیارێك اەبارەی داهاتووی سیاسییان نادەن.
بزووتنەوەی گۆڕان، لە هەڵبژاردنی پێشووی پەرلەمانی كوردستان (23) كورسی هێنابوو، لەم تەنها یەك كورسی هێناوە، پێیانوایە ئەمە دەنگی بزووتنەوەكەیان نییە. هەر لەسەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمان كشانەوەی خۆیان لە كابینەی نۆیەم ڕاگەیاند. هاوكات چۆمان محەممەد، رێكخەری ژووری یاسایی بزووتنەوەی گۆڕان بە رووداوی ڕاگەیاند، بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستان، تاوەكو ئێستا هیچ لایەنێک سەردانی نەکردوون، بەڵام، گۆڕان لەو بەڵێنەی دایبوو لە كاتی بانگەشە، كە ڕامانگەیاندبوو بەشداری لە حكومەتی داهاتوو ناكەین، وەکو ئۆپۆزسیۆن دەمێننەوە، بڕیاری حۆمان ناگۆڕین.
عیرفان عەبدولعەزیز، رابەری گشتیی بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان، ناڕەزیبوونی خۆیان بەرامبەر بە ئەنجامی حیزبەكەیان ناشارێتەوە و دەڵێت، دەنگی بزووتنەوە زیاترە، ئەمە وا لە بزووتنەوەی ئیسلامی دەکات بە تەواوەتی لە پڕۆسەی سیاسی بکشێتەوە.
كێ لە هەڵبژاردنی پەرلەمان براوەی یەكەم بوو؟
سەرۆكی هەرێمی كوردستان، جیاواز لە سەرجەم لایەنەكان، دیدێكی تری هەیە بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن و داهاتووی سیاسی كوردستان. ئەو جارێكی تر لە گوتارەكەیدا لە دیداری مێری سه‌باره‌ت به گله‌ییی هه‌ندێك لایەنی ئۆپۆزسیۆن له پرۆسه‌كه و ئه‌نجامی ده‌نگدان ئاماژە بەوە دەكات، له‌م پرۆسه‌یه‌دا گه‌لی كوردستان سه‌ركه‌وت و ئه‌وانه‌ی كه ئۆپۆزسیۆنیشن، ئه‌وانیش به‌شێكن له‌م میلله‌ته و له‌م هێزه سیاسییانه‌ی كه ئه‌مڕۆ له هه‌رێمی كوردستان هه‌ن. ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ته‌واو و "ناتوانین جارێكی دیكه هه‌ر له كه‌شوهه‌وای هه‌ڵبژاردندا بین و دژی یه‌كتر قسه بكه‌ین. ئێمه ده‌بێت پێكه‌وه كار بكه‌ین". ئۆپۆزسیۆن ده‌توانێت ڕۆڵی خۆی له په‌رله‌مان ببینێت، بوونی ئۆپۆزسیۆن له هه‌ر سیسته‌مێكی سیاسیدا ده‌توانێت یارمه‌تیده‌ر بێت بۆ چاودێریكردنی حكوومه‌ت و ئه‌دای حكوومه‌ت، هه‌ندێك له‌م حزبانه دەچنە ده‌سه‌ڵات، هه‌ندێكیشیان وه‌ك ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌مان ده‌مێننه‌وه، به‌ڵام هیچ لایەنێك دوژمنی یه‌كتر نین، دوژمنداری نییه، "هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان به هه‌ر هه‌موویانه‌وه له به‌رده‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌دان. (72%)ـی خه‌ڵكی كوردستان به‌شداری له هه‌ڵبژاردن كرد."
ئەو پێیوایە بەشداری خەڵك لە دەنگدان پەیامێكە "به هێزه سیاسییه‌كان ده‌ڵێت كه ئێمه ئه‌و باوه‌ڕه‌مان به ئێوه دا، به‌ڵام ئێوه‌ش ده‌بێت له ئاستی چاوه‌ڕوانیی ئه‌و باوه‌ڕه‌دا بن ئه‌وه‌ی كه ئێمه به ئێوه‌مان داوه. هێزه سیاسییه‌كان ده‌بێت درك به‌وه بكه‌ن كه تا ئێستا له كه‌شوهه‌وای هه‌ڵبژاردن ده‌رنه‌چوون. كاكه، ته‌واو بوو و قسه‌كانمان كرد و هه‌ریه‌ك به‌ش به حاڵی خۆی هه‌وڵی دا به بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن خه‌ڵك ڕازی بكات، خه‌ڵكیش ده‌نگی خۆی دا به‌و لایه‌نه‌ی كه مه‌به‌ستی بوو و ده‌یه‌وێ. تازه ته‌واو، به مانه‌وه له‌و كه‌شوهه‌وایه زیان ده‌كه‌ین. بۆ زیان ده‌كه‌ین؟ زیان ده‌كه‌ین چونكه گۆڕانكاریی گه‌وره له ناوچه‌كه‌دا خه‌ریكه ڕووده‌دات. ناكرێت جارێكی دیكه میلله‌تی خۆمان بێ هیوا بكه‌ین. ده‌بێت به زووترین كات، نازانم ئه‌و زووترین كاته چه‌نده، به‌ڵام ده‌بێت به زووترین كات هه‌وڵ بده‌ین حكوومه‌تێك دروست بكه‌ین و لایه‌نه‌كان ده‌ست پێبكه‌ن له‌گه‌ڵ یه‌كتری قسه بكه‌ن."
سەرۆك نێچیرڤان بارزانی دەشڵێت، "كاتی ئه‌وه هاتووه به دڵێكی فراوانه‌وه لایه‌نه سیاسییه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتر دابنیشن. بێگومان هه‌ندێك ڕێكاری پرۆتۆكۆڵی هه‌یه، دوای ئه‌وه‌ی كه سه‌یری تانه‌كان ده‌كرێت، به‌پێی یاسا سه‌رۆكی هه‌رێمى كوردستان ده‌بێت داوای كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان بكات كه ئه‌م پرۆسه‌یه هه‌موو ئه‌نجام ده‌ده‌ین و له پاڵ ئه‌وه‌دا پێموایه هێزه سیاسییه‌كان هه‌ر له ئێستاوه ده‌ستیانكردووه بەوەی له‌گه‌ڵ یه‌كتری گفتوگۆ بكه‌ن و ئینجا نازانم بۆ هاوپه‌یمانی به ته‌واوی، به‌ڵام له ئه‌نجامدا خۆ ژماره‌كان ئاشكران كه كێ ده‌توانێت له‌گه‌ڵ كێ قسه بكات و كێ ده‌توانێت چی بكات؟ خۆ ئه‌مانه كورسییه و ژماره‌یه و له‌وه زیاتر هیچی دیكه‌ت به‌ده‌سته‌وه نییه و به‌پێی ئه‌و ژمارانه ده‌بێت حكوومه‌تێكی هاوپه‌یمانێتی بێت، ئینجا ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه چۆن دروست ده‌كرێت؟ پێموایه هێزه سیاسییه‌كان ده‌بێت زیاتر ته‌ركیز له‌سه‌ر ئه‌م خاڵه بكه‌ن، چونكه هیچ هێزێك له كوردستان ئه‌وه‌نده كورسی نییه بتوانێت خۆی به ته‌نیا ئه‌م كاره بكات. بێگومان ده‌بێت له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی دیكه هه‌وڵ بدات هاوپه‌یمانی دروست بكات. ئه‌وه‌ی كه گرنگه به زووترین كات ده‌بێت حكوومه‌تێك دروست بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و حكوومه‌ته‌ی كه گه‌لی كوردستان به هه‌موو پێكهاته‌كانییه‌وه چاوه‌ڕێی ده‌كات و ئه‌مه ئه‌مڕۆ گرنگه بۆ كوردستان و بۆ پێگه‌ی هه‌رێمی كوردستانیش له به‌غدا گرنگه".
ئەنجام:
ئەگەر سەیری گوتارە جیاوازەكانی گۆڕەپانی سیاسی كوردستان بكەین، هەروەها بەپێی بۆچوونی لایەنە سیاسییەكان و چاودێران پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاسان نابێت، سیناریۆی جیاواز گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت، ئایا حكومەتی داهاتوو حكومەتی هاوپەیمانی تەنها لە نێوان پارتی و یەكێتی دەبێت یاخود بنكە فراوان دەبێت؟
لەلایەكی ترەوە بەشێك لە هێز و لایەنەكان بۆچوونیان بەرامبەر ئەندامی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان زیاتر كاردانەوەیە تا ئەوەی بڕیارێكی كۆنكریتی یەكلاییكەرەوە بێت.
هاوكات پەرلەمانی نوێی كوردستان ئەركی ئاسان نابێت و كۆمەڵێك پرسی گرنگ چاوەڕێی دەكات بەتایبەت نووسینەوەی دەستووری هەرێمی كوردستان.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment