Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

گریگۆری وۆرتز، توێژ لە پەیمانگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە راپۆرتێكدا تیش دەخاتە سەر رووداوەكانی هەفتەی رابردووی نێوان هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) و هۆزەكانی دێرزوور، نووسەر لەوە دەكات هۆءزەكانی دێرزوور لە بنەڕەتەوە دژ بە داعش و ئەسەدن، ناونانی ئەو شەڕە بە شەڕی كورد و عەرەب بە هەڵەدادەنێت.

ئەو توندوتیژیانەی چەند رۆژی رابردوو لەدوای ئەوەی دێت لە (27)ی مانگی رابردوو هێزەكانی سووریای دیموكرات ئەحمەد خەبیل كە ناسراوە بە (ئەبوو خەولە) میری هۆزی بەكیر و فەرماندەی ئەنجوومەنی سەربازی دێرزووری سەر بە هەسەدەیان دەستگیركرد، پێنج رۆژ دوای ئەو ئاڵۆزیانە هیچ ئاماژەیەكی كەمبوونەوەی ئەو ئاڵۆزیانە لە واقیعدا نییە، ئەوەشی دیارە بە ئاشكرا ئاڵۆزییەكان لەنێوان شارۆچەكان زیاتر دەبێت، هۆزەكان چەكیان لە دژی هەسەدە هەڵگرتووە.

ریشەی ئەو قەیرانە فرەلایەن و ئاڵۆز دەگەڕیتەوە بۆ چەندین ساڵ پێش ئێستا

زۆربەی خەڵك لێرە لە بنەڕەتەوە بە توندی دژ بە بەشار ئەسەد و رێكخراوی تیرۆرستی داعشن، چونكە هەردوولایان تاوانی زۆریان دژ بە دانیشتوان ئەنجام داوە، هەستیان بەرانبەر هەسەدە هەرچییەك بووبێت، بەڵام چەندین ساڵ داوای بەشداری راستەوخۆیان لەگەڵ سەركردایەتی و كۆمەڵە خۆجییەكان دەكرد. 

ناوبردنی شەڕی دێرزوور بە شەڕی كورد و عەرەب كارێكی هەڵەیە

ناوبردنی ئەو شەڕەبە بە ململانێی كوردی بەرانبەر عەرەبی، یەكەم شت پشتگوێخستنی هەندێك هۆزە كە تا ئێستا لەگەڵ هەسەدە هاوپەیمانن. دووەم، زۆربەی ئەوانەی لەم هەفتەیە لە ریزەكانی هەسەدە  شوێنەكانی دیكەی لە باكووری رۆژهەڵات كوژراون عەرەبن.

ئەو توندتیژەی ئێستا واتا رەتكردنەوەی دەسەڵاتی هێزەكانی سووریای دیموكرات بەتەواویی هەروەك لە دێروور بەكارهات، نەك تەنیا سەركردایەتی كوردی، ئەو ناداپەروەرییە دەگەڕیتەوە بۆ ساڵانی رابردوو، رەگی لە مامەڵە و بەكارهێنانی هەموو سەركردایەتی كورد و چەندین سەركردەی عەرەبی هێزەكانی سووریای دیموكرات داكوتاوە، كە پاڵپشتیان دەكردن و هێزەكانی سووریای دیموكرات خەڵكی سڤیلیان دەستگیركرد و  كوشت، دۆخی گشتی پێویستی بە پارێزگاری بوو لە دژی هێرش و تیرۆری داعش كە خەڵكی مەدەنە دەكردە ئامانج.

سەركردەكانی ئەو ناوچەیە و پشتگوێخستنی ئابووری خزمەتگوزارییەكان پرسێكی سادە نییە لە توڕەكردنی عەرەب لە دەسەڵاتی كوردی لەم ناوچەیە، سەرەڕای ئەو نادپەروەرییەی لەسەرەوە باسمان كرد، زۆرجار لە گوتاری تائیفی بەكار دەهات.

پێویست ناكات مرۆڤ دوور لە پێویستی سەرەتایی هاوسۆزی عەرەبی سەبارەت بە دەستگیركردنی ئەبو خەولە سەیر بكات، ئەبوو خەولە لەچەند ساڵی رابردوو بنكەی پاڵپشتی لە هەموو دێرزوور فراوانكردبوو، هەمیشە بە شێوەیەكی روون لە چوارچێوەی هێزەكانی سووریای دیموكرات كاری دەكرد، پاڵپشتی نوێی لە دەرەوەی هۆزەكەی بەدەستدەهێنا، ئەوەش بە پاڵپشتی لاوەكی بوو بۆ دەسەڵاتی بەسەر ئابووری یاسایی و نایاسایی و توانی پارێزگاری باشتری لایەنگرانی. 

لەگەڵ ئەوەشدا لە كاتژمێرەكانی سەرەتای دەستگیركردن و داوای تۆڵەكردنەوە هەموو رەگەزەكان گەڕانەوە جگە لە هۆزی بەكیر نەبێت، ئەوەش یا لەبەر لایەنگری بوو بۆ هەسەدە، یاخود راگەیاندنی بێلایەنی بوو.

ئەوەشی دیارە سامانەكەی ئەبوو خەولە توانای بەدەستهێنانی لایەنگریی دانیشتوانی نەبوو، كە رقیان لەو شێوازە ناشیرن و گەندەڵیەی هەبووە، بۆیە لە (24) كاتژمێری سەرەتا شەڕی بەهێز لەسەر شارەوانییەكانی سەربە هۆزی بەكیر بوو، كە هۆزەكەی ئەبوو خەولەیە، بەڵام لەدوای زیادبوونی راپۆرتی هێڕشە هەڕەمەكییەكان هێزەكانی سووریای دیموكرات و زیادبوونی كوژراوی سیڤیل، دۆخەكە لە جەنگاوەرانی هۆزەكان فراوانتر بوو، ئەو باسانەی سەبارەت بە گوندی عەزبە و زەمان بەدیاری كراوی هەیە دەنگدانەوەیەكی فراوانی لە هەموو ناوچەكە هەبوو.

ئەوانەی لە ریزەكانی هەسەدە كوژراون عەرەبن

لە عەزبە دانیشتوانی ئەو ناوچەیە باس لە بۆردوومانی كوێرانە و هێرشی قەناس بەدەستان دەكەن كە بۆتە كوژران و برینداربوونی دەیان خەڵكی مەدەنی لە میانەی گەمارۆی هێزەكانی هەسەدە لەسەر ئەو گوندە كە ماوەی سێ رۆژ بەردەوام بووە.

لە گوندی زەمان وا گومان دەبكرێت كە هێزە تایبەتییە كوردییەكان لە لایەن هێزە چەكدارەكانی ئەمەریكا مەشقیان پێكراوە، لە تۆڵەی كوژارنی هەشت چەكدار و فەرماندەكەیان خێزانێكی چوار كەسیان كوشتووە.

راپۆرتە سەرەتاییەكان بەشێوەیەكی فراوان لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكرایەوە، كە یەكینە كوردییەكانی ماڵ بە ماڵ دەپشكنن، ئەوەش بۆتە هۆی كوشتن و مامەڵەی خراپ لەگەڵ خەڵكی سڤیل بە درێژایی ئەو رێگەیە، لەگەڵ ئەوەشدا راپۆرتەكانی دواتر ئاماژە بەوە دەكەن تاوانی كوشتن تەنیا لە یەك ماڵ روویداوە. 

چیرۆكی مردن و كردەی لە سێدارەدان لەلایەن هێزەكانی سووریای دیموكرات بەدەر لە راستی و درووستی ئەو هەواڵانە دووبارە دەكرایەوە.

مردنی هەر منداڵێك هەموو باسە نوێكانی سەبارەت بە لە سێدارەدانی لەلایەن هەسەدە كاری لەسەر گربوونەوەی زیاتری چەكداران دەكرد و دەبووەوە هۆی ئەوەی گەڕانەوە بۆ دۆخی ئاسایی كارێكی دوور بێت.

لە رۆژی (30) ئابی سەرۆك هۆزی عەگیدان كە هۆزێكی گەورەیە لە دێرزوور و بێ دەنگی شكاند، شێخ ئیبراهیم هەفل، هاوپەیمانی كۆنی هەسەدە كە پێشتر چەندین جار داعش هەوڵی كوشتنی دابوو تۆمارێكی دەنگی بڵاوكردەوە داوای لە هەموو هۆز و عەشایەرەكان كردی لەژێر یەك ئاڵا دژ بە هێزەكانی هەسەدە یەك بگرن، ئەو بانگەوازەی شێخ ئیبراهیم خاڵی گۆڕانكاری ئەو ململانێیە بووە، كە پێش ئەو بانگەوازە لە راپەڕینەكانی ساڵی (2011) هیچ بانگەوازێكی بۆ یەكگرتنی ئەو هۆزانە نەكردووە.

ئێستا چارەنووسی دێرزوور بەستراتەوە بە بڕیارەكانی هۆزی سەعیتان و بەقارە لە پاڵ هۆزی بەكیر، كە یەكێكە لە پێكهاتە بەهێزەكانی یەكێتی عەگیدان لە پاڵ كۆمەڵێكی جۆراجۆری عەشایەتی بچووك. 

ئەوەی دیارە هۆی لە پاش راگەیێندراوی شێخ ئیبراهیم هەفل شەعیتات قوورسایی بەشێوەیەكی زیاد خستۆتە پشت هێزی هۆزایەتی، لە دوو رۆژی دواتر هێزەكانی سووریای دیموكراتی لە هەموو كۆمەڵەكانی عەگیدان و شەعیتان كە لە رووباری خابوور بۆ سنوورەكانی عێراق درێژدەبۆەوە دوورخستەوە.

خواستی هۆزەكانی دێرزوور خواستی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە

تا ئێستاش هۆزی بەقارە كە نەهاتۆتە پاڵ یەكێتی عەگیدان تاكەكانی ماوەیەكی زۆرە لەنێوان لایەنی ئەو جەنگە دابەشبوونە، هەندێك لە ئەندامەكانی لە (31)ی ئاب دەستیان بە هێرش بۆ سەر هۆزەكانی سووریای دیموكرات كرد، سەركردەكانی ترین بە لێدوانەكانیان پاڵپشتی هەسەدە دەكەن، زۆربەشیان بێلایەنن.

لە دواین ساتەكانی (31)ی ئاب شێخ هاشم بەشیر، سەرۆك هۆزی بەقارە راگەیێندراوێكی بڵاوكردەوە تێیدا داوای راگرتنی شەڕ و درووستكردنی ئەنجوومەنی شوورای بۆ دانوستاندن كرد.

تا ئێستا روون نییە كام لایەن لەو دوو لایەنە ئامادەی گفتوگۆن، یاخود ئەگەر گفتوگۆ بكەن دەتوانن زەمینەیەكی هاوبەش بهێننە كایەوە، ئەوەش لە كاتێدایە هێزە خۆجییەكان بەردەوامن لە دوورخستنەوەی هەسەدە لە شارەكان، ئەوەش دەیان كوژراوی لێكەوتۆتەوە، هیچ پاڵنەرێكی گەورەش بۆ بەدەمەوەچوونی خواستی هەسەدە بۆ گەڕانەوەی ژیانی ئاسایی نییە.

ئەوەشی دیارە هێزەكانی سووریای دیموكرات هیچ پلانێكی نییە جگە لە بڵاوكردنەوەی چەكدار و چەكی قورس بەو گرووپانە، سەركردایەتی سەربازیی و مەدەنی لە قامیشلی ئەو چەكدارانە بە ئەندامی داعش و مورەتەزەقە ناودەن، بە پاساوی ئەوەی كەمینەیەك لە نەیارەكان هەوڵی تێكدانی ئاسایش و پێكەوە ژیان دەدەن.

ئەگەری بەهێز ئەوەیە ژمارەیەك شانەی نووستی سەر بە حكومەتی سووریا و رێكخراوی تیرۆرستی داعش هاتنە ناو ئەو شەڕە، یاخود بە خۆنیشاندانیان وەك چەكداری هۆزەكان، یاخود بە هێرشكردنی تایبەت، لەگەڵ ئەوەشدا نابێت نكۆڵی لەوە بكەین زۆریەی ئەو شەڕە خەڵكی ئاسایی ئەو ناوچانە دەیكەن.

دەرفەتێك بۆ نێوەندگیری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی

پێویستە ئەو شەڕە كۆتایی بێت، بەڵام ناكرێت پێشبینی ئەوە بكەن دانیشتوانی دێرزوور قبووڵی ئەو دۆخە بكەن كە بە پلەی یەكەم بۆتە هۆی ئەو دۆخە، ئەوەش ئەمەریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەخاتە هەڵوێستێكی هەستیار.

بەرژەوەندی ئەمەریكا لە وەستانی توندوتیژییە، تانەت ئەگەر پێویست بە نێوەندگیری هەردوولایەنیش بكات، هەروەك بەردەوامی بوونی هاوپەیمانی لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا لەگەڵ هێزەكانی سووریای دیموكرات پشت بە بەرەنگاربوونەوەی رێكخراوی تیرۆرستی داعش دەبەستێت، جگە لەوەش مەترسی كاریگەری ئەو قەیرانە لەسەر رێكخراوی تیرۆرستی داعش پێویستە بایەخی سەرەكی بێت.بەو واتایە هەر چارەسەرێكی لاوەكی كۆتایی بەو شەڕە دەهێنێت، بەڵام چارەسەری پرسە سەرەكییەكە ناكات، كە ببێتە هۆی بەهێزبوونەوەی شانەكانی داعش.

دەبێت هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەكردنی ئەو كێشەیە بێتەسەر خەت

ئەگەریش هەسەدە بە سادەیی وەك فەرمانڕەوا بەهێز بگەڕێتەوە، ئەگەری بەهێز ئەوەیە سیناریۆی دەرعا دووبارەبێتەوە، كە شانەكانی داعش توانی قۆستنەوەی رقی ناوچەیی و هەبوونی ئاسایەشێكی لاواز بقۆزنەوە بۆ خۆشاردنەوە و كاركردن لەنێوان گرووپە یاخیبووەكانی ئەو ناوچەیە، لەوەش گرنگترە هاوشێوەی ئەو بڕیارە لاوەكییە بۆیە هەیە زۆر بەهێز كۆتایی بە توانای هاوپەیمانی بۆ بونیادنانی تۆڕە هەواڵگرییە كاراكان بۆ ریشەكێشكردنی سەركردەكانی داعش بهێنێت.

چارەسەری تەواوی ئەو ململانێیە پێویست دەكات هاوپەیمانی كارێك بكات كە ساڵانێكە خۆی لێی پاراستووە، ئەویش تێكەڵ بوونە لەگەڵ ئیدارەی كوردی لەبواری چاكسازیی سیاسی و ئیدارایی ریشەیییە.

ئەمەریكا پێی وایە لە رابردوو ئەو جۆرە رێكارە لەدەرەوەی بازنەی كارەكانی ئەمەریكایە لە رۆژهەڵاتی باكووری سووری، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو قەیرانەی ئێستا بێ پێشینەیە، نكۆڵی ناكرێت كاریگەری راستەوخۆی لەسەر ئەركی تێكشكاندنی داعش دەبێت، بەهەمان شێوە كاریگەری لەسەر توانای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەبێت.

هاوپەیمانی نێودەوڵەتی هەر ئاراستەیەك بگرێتەبەر، پێویستە ئەوەی لە بیربێت شۆڕشی دێرزوور شۆڕشێك نییە دژ بە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، یاخود لە بەرژەوەندی لایەنێكی دەرەكی تر بێت، بەڵكوو ئەو شۆڕشە ئەنجامی چەندین ساڵ ئاڵۆزی و خراپ مامەڵەكردن و گەندەڵی دەسەڵاتدارانی خۆجێی و ناوەندییە.

ئەو ئاڵۆزیانە تایبەت نییە بە دێرزوور، بەڵكوو لە هەموو كۆمەڵگە كوردیی و عەرەبییەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سووریا بە رێگەی توندوتیژی كەمتر لەو ساڵانەی رابردوو سەری هەڵداوە، پێش (27) ئاب هیچ شێوەیەك لەو جۆرە پلەییە بۆ هەڵوەشاندنەوەی قامیشلی كە هەڕەشەی داڕوخانەی پەیكەری حكومی بەتەواوی لەسەر بوو نەرداوە، ئەوەش تەنیا بۆ لاوازكردنی بوو، بەڵام چەندین ساڵە ئەو پرە ناوخۆییە پشتگوێخرابوو كە ئێستا بەشێوەیەكی روون بۆتە بەربەست لەبەردەم توانای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، ئەگەریش هەیە توندتیژی دێرزوور بەرەو ئەوە بچێت، كە كاریگەری زیاتر و شەپۆلی ناوخۆیی بە ئاراستەی باكووری رۆژهەڵات هەبێت، كە لە كۆتایی دەبێتە هۆی درووستبوونی پەیكەری حكومڕانی و دەسەڵاتێكی نەرمتر.

سەرچاوە: مەركەزی ناتوور