Nuce Logo

بانكی ناوەندی چییە ؟

دوای ساڵێك لە رووخانی رژێمی بەعس، لە ساڵی 2004 كە ئەو كات پۆل برێمەر بەڕێوەبردنی كاروبارى عێراقی لە ئەستۆ گرتبوو، یاسای بانكی ناوەندی عێراقی بە ژمارە 56 دەركرد. بەگوێرەی ئەو یاسایە بانكی ناوەندی دەزگایەكی سەربەخۆیەوە خاوەندارێتییەكەی بە تەواوی بۆ دەوڵەتی عێراق دەگەڕێتەوە و كۆمەڵێك ئەركی هەیە كە لەگەڵ بارودۆخی نوێی ئابووری و سیاسی عێراق دەگونجێت.

پێشتر لەسەردەمی رژێمی بەعس سیاسەتی دارایی عێراق تەنیا بە دەست حكومەتەوە بوو، هیچ بڕیارێكی تر نەبووە، بەڵام بە دانانەوەی بانكی ناوەندی لەدوای كەوتنی رژێمی بەعس، ئەوا كۆمەڵێك ئەرك بەو بانكە دەدرێت، لەوانە: بەرپرسە لە داڕشتنی سیاسەتی دارایی عێراق، بەرپرسە لە دەركردنی دیناری عێراقی و بەڕێوەبردنی دراوی نیشتمانی، بەرپرسە لە فەراهەكردنی دراوی بیانی بە تایبەتی دۆلار، كاری بانكەكان رێكدەخات، پاراستنی یەدەگی وڵات جیا لەوە پێشنیار بە حكومەت دەدات و هاوكات دەبێت رووبەڕووی تاوانی سپیكردنەوەی پارە ببێتەوە". ئەمانە وا دەكەن لە كاتی روودانی هەر تەنگژەیەكی ئابووری و دارایی رەخنەكان ئاراستەی بانكی ناوەندی بكرێن.

كێشەیەكی دارایی كۆن - نوێ 

لە ماوەی بیست ساڵی رابردوو كێشە سیاسییەكان و شەڕەكان كاریگەریان بەسەر باری ئابووری و دارایی عێراق هەبووە، بەڵام لە ساڵی 2020 وە كێشەیەكی دارایی لە عێراق هەیە ئەویش پەیوەندی بە دۆلارەوە هەیە. لە كاتی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆڕۆنا نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان تەواو نزم بووەوە و تەنانەت رۆژێكیان گەیشتە ژێر سفر. 

ئەمەیش كاریگەری بۆ سەر عێراق هەبوو چونكە 96% داهاتەكەی نەوتە. ئەو كێشەیە بەردەوام بوو تا نرخی نەوت بەرەبەرە بەرزبووەوە و بەڵام هێشتا عێراق توانای پێدانی مووچە و دابینكردنی خەرجییەكان نەبوو. ئەو كاتە دوو بژاردە لەپێش عێراق بوو، یەكەمیان كەمكردنەوەی مووچەی فەرمانبەران بوو، دووەمیان دابەزاندنی بەهای دینار بوو لە بەرانبەر دۆلار. بانكی ناوەندی و وەزارەتی دارایی عێراق بژاردەی دووەمیان هەڵبژارد نرخی 100 دۆلاریان بۆ 145 هەزار دینار بەرزكردەوە، بەم رێگەیە عێراق دەیتوانی پارەی نەختینەیی بە دراوی عێراقی دابین بكات. بەڵام لە كۆتایی 2022 بانكی فیدڕاڵی ئەمریكا كە دۆلار بۆ عێراق دابین دەكات رێكارییەكانی پێدانی دۆلاری توند كرد و عێراقی بەوە تۆمەتبار كرد، دۆلار بۆ سووریا و ئێران و ئەو رێكخراوانە دەدات كە سزایان لەسەرە.

ئەمەیش نرخی 100 دۆلاری بۆ سەرووی 160 هەزار دینار بەرزكردەوە. ئەمە ناسەقامگیرییەكی بۆ ئابووری عێراق دروست كرد و حكومەتی ناچاركرد جارێكی تر نرخ بۆ دۆلار دابنێ‌ ئەوەبوو بۆ هەر دۆلارێك 1320 دیناری دیاری كرد. بۆ ماوەی چەند مانگێك ئەمە كاریگەری هەبوو لە سەقامگیركردنی بەهای دینار بەرانبەر بە دۆلار، بەڵام لەگەڵ راگەیاندنی سزادانی 14 بانكی عێراقی جارێكی تر نرخی 100 دۆلار بۆ 155 هەزار بەرزبووەوە و ئێستایش ئەو نرخە جێگیر نییە.

عێراق هەشت ملیار دۆلاری لە بۆندەكانی ئەمریكا كێشاوەتەوە 

رەخنەكان رووبەڕووی بانكی ناوەندی دەكرێنەوە

چاودێرانی ئابووری دووپات لەسەر بەرپرسیاربوونی بانكی ناوەندی دەكەنەوە، لەسەر ئاستی فەرمیش محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بۆ ئەم كێشەیە كۆبوونەوەیان لەگەڵ بانكی ناوەندی كردووە. 

زیاد هاشمی شارەزا لە كاروباری دارایی سەرنجێكی لەسەر بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بڵاوكردووەتەوە و تێیدا ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە، لەماوەی هەشت مانگی رابردوودا بانكی ناوەندی بۆ سەقامگیركردنی بەهای دینار بەرانبەر بە دۆلار، كەچی دەركەوت، لەم بابەتە بانكەكە دەسەڵاتی خۆی لە دەست داوە و جووڵەی دۆلار لە كۆنتڕۆڵی بانكەكە دەرچووە. هاشمی دەڵێ‌، "ئەگەر حكومەت و بانكی ناوەندی سیستەمی دارایی و بانكی چاكتر نەكەن، ئەوا دەبێت چاوەڕوان بكەن ئابووری بەسەر هەمووان دابكەوێ بەر لە هەموویان حكومەت".

جەمال كۆچەر: هۆكاری سزادانی بانكەكان دیار نییە

لە پەیامێكی تردا ئەو شارەزایە ئابوورییە بە پشتبەستن بەو داتایانەی لەلایەن ئەمریكاوە بڵاوكراونەتەوە، دەریدەخات كە عێراق دەستدارێتی خۆی بۆ بۆندە ئەمریكییەكان كەم كردووەتەوە، كە لە سەرەتای ئەمساڵ نزیكەی 40 ملیار بوو، ئێستا بۆ 32 ملیار دابەزیوە. هاشمی دەڵێ‌، "جووڵەی خێرای فرۆشتنی بۆندەكانی گەنجینەی ئەمریكا لەلایەن عێراقەوە، كە لەگەڵ بەرزبوونەوەی داهاتی نەوت لە 2022 بەرزبووەوە، تا وەبەرهێنانی عێراق لەو بۆندانە گەیشتە 41 ملیار و 200 ملیۆن دۆلار، كەچی ئێستا بۆ 32 ملیار و 700 ملیۆن دۆلار دابەزیوە، ئەمەیش بە ئەنحامی فرۆشتنی خێرای دۆلار لەلایەن بانكی ناوەندییەوە لەو چەند مانگەی رابردوودا". سەلام سمێسم كە شارەزاییەكی تری ئابووری عێراقە هۆشداری بە حكومەتی عێراق داوە كە دەبێت بەپەلە چارەسەری كێشەكان بكرێت ئەگینا سیناریۆكانی نۆهەدەكانی سەدەی رابردوو دووبارە دەبێتەوە، كە بەهای دینار بە تەواوی داكەوت، عێراق ناچاربوو پارەی نوێ چاپ بكات و هەڵاوسانێكی گەورە روویدا.

وەك شارەزایان دەڵێن، لایەنی جەماوەری و فەرمی لەسەر ئەوە هاوڕان كە دەبێت بانكی ناوەندی عێراق شێوازی كاركردنی خۆی بگۆڕێت.

رەخنە سەرەكییەكان: پەنجەرەی دراو و رەفتاری بانكەكان 

لە ماوەی رابردوودا چەندان توێژینەوە و راپۆرت لەسەر كاری بانكی ناوەندی بڵاوكراوەتەوە و تێیدا رەخنە لەسەر دوو خاڵ هەبووە، یەكەم "پەنجەرەی دراوە" و دووەمیش رەفتاری ئەو بانكانەیە كە لە ناوخۆ بانكی ناوەندی مامەڵەیان لەگەڵ دەكات. 

بە هۆی ئەوەی داهاتی سەرەكی عێراق نەوتە، عێراق دۆلاری دەستدەكەوێت لەدوای 2003 وە بانكی ناوەندی دۆلار دەخاتەڕوو كە ئەوە بە پەنجەرەی دراو یان مەزادی دراو ناودەبرێت ، شارەزایانی ئابووری دەڵێن خستەڕووی دۆلار لەلایەن بانكی ناوەندییەوە، لە وڵاتانی تر وەك رێكارییەكی كاتی بەكاردەهێنرێت، بەڵام لە عێراق ئەوە 20 ساڵە پەیڕەو دەكرێت. د. عەلی عەبوودی شارەزا لە كاروباری دارایی دەڵێ‌، "پەنجەرەی فرۆشتنی دراو لەلایەن بانكی ناوەدییەوە پێداویستی كەرتی تایبەت لە دراوی بیانی دابین دەكات، پارێزگاری لە بەهای دینار دەكات و هەروەها كەلێنی بازاڕی فەرمی و بازاڕی تەریب كەم دەكاتەوە".

د. عەلی عەبوودی: رێكارییەكانی بانكی ناوەندی پێچەوانە بووەتەوە و زیانی هەیە 

عەلی عەبوودی پێیوایە تا ساڵانێك بانكی ناوەندی توانی بە خستەڕووی هەندێك لە ئامانجەكانی بهێنێتەدی، لەوانە پارێزگاری لە سەقامگیری بازاڕ بكات، جڵەوی هەڵاوسان بكات، پارێزگاری لە توانستی كڕینی دینار بكات، بەڵام ئێستاكە دوای تێپەڕبوونی 20 ساڵ بابەتەكە لە كۆنتڕۆڵی پەنجەرەی دراو دەردەچێت و دەبێتە هۆی متمانەنەكردن بە بەهای دراوی عێراقی و ناسەقامگیری بازاڕ بە هەموو جۆرەكانییەوە.

خاڵی دووەم كە رووبەڕووی بانكی ناوەندی دەكرێتەوە، رێكنەخستنی كاری بانكەكان، زیاتر لە 70 بانك لە عێراق هەیە، گومانێكی زۆر لەسەر كارەكانیان هەیە، لەوانە دەگوترێ‌ هیچ بەشدارییەك لە وەبەرهێنان و بەرەوپێشبردنی سیستەمی بانكی ناكەن و تەنیا بە پەنجەرەی دراو دەژین، زۆرێكیش لە بانكەكان بەوە تۆمەتبار دەكرێن كە لە سپیكردنەوەی پارە و حەواڵەكردنی بۆ لایەنی نەناسراو بەشداربن، كە پێشتر لە راپۆرتێكی نوچەنێت بە وردی باس لە سیستەمی كاركردنی بانكەكان كراوە.

سەلام سمێسم: ئەو بانكانەی سزادراون دەستیان بەسەر سێیەكی دۆلارەكەی بانكی ناوەندی گرتبوو 

سەلام سمێسم كە شارەزاییەكی ئابووری عێراقە لە لێدوانێكیدا بۆ كەناڵی جەزیرە، ئەو بانكانەی لەلایەن ئەمریكاوە سزادراون، دەستیان لەسەر سێیەكی ئەو دۆلارە گرتبوو كە بانكی ناوەندی دەیخستەڕوو. ئەمە لە كاتێكدایە رۆژی پێنجشەممەی رابردوو 20ی تەمووزی 2023 بانكی ناوەندی دڵنیایی دا بوو كە ئەو بانكانە بنەمای داراییان هێندە نییە تا بە سزادانیان كاریگەرییان لەسەر دارایی و ئابووری عێراق هەبێت.

جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق  بۆ كەناڵی جەزیرە دووپاتی لەسەر ئەوە كردووەتەوە تا ئێستا دیار نییە هۆكاری سەپاندنی سزاكان لەسەر بانكەكانی عێراق چییە، ئاخۆ بەهۆی ناڕێكی ئەو بانكانەیە یاخود بەهۆی مامەڵەكردنیانە لەگەڵ ئێران. جەمال كۆچەر لە لێدوانەكەی بەردەوام دەبێت و دەڵێ‌، "ئەگەر هۆكارەكە پەیوەندی بە مامەڵەی بانكەكان لەگەڵ ئێران هەبێت، ئەوا سزاكان لە رەهەندێكی سیاسییەوە وەردەگیرێن، ئەگەریش بەهۆی پابەندنەبوونی بانكەكان بێت بە رێكارییەكان، ئەوا بانكی ناوەندی بەرپرسیارێتی ئەنجامەكەی لە ئەستۆ دەگرێت".