Nuce Logo

وەرگێرانى: ئيسماعيل تەها

چالاكييەكانى گرووپى فشار (لۆبى) لە ئەمەريكا رۆڵى كاريگەرى لەسەر پێكهاتەكانى لەو وڵاتە نوێنەرايەتيان دەكەن هەيە، ئەرمەن و جوو و يۆنانييەكان  لە رێگەى گرووپەكانى لۆبى هەوڵدەدەن فشار لەسەر ئەمەريكا دروست بكەن، تاوەكوو بەرانبەر يۆنان سازش بكات، نەتوانێت وەك رووبەڕووى ئەو وڵاتە بوەستێتەوە.

ئيدارەى قوبڕسى باشوور لە ئەمەريكا لە رێگەى (100) گرووپ پاڵپشتى يۆنان دەكات، هەروەها لە ساڵى  (1974) يۆنان لەگەڵ ئەرمينيا رێككەوتنى واژۆكردووە، بەوەش گرووپەكانى فشارى يۆنانى هاوكارى يۆنان دەكەن، لەو كاتەوە توركيا لە ئەمەريكا بۆ بەرەنگاربوونەوەى چالاكييەكانى يۆنان و ئەرمينيا، لە رێگەى گرووپەكانى لۆبى چالاكييەكانى زياتر كردووە.

يۆنان چالاكييەكانى بۆ ئەوە دەستپێكردووە فشار بكات، تاوەكوو پاڵپشتى بۆ رووبەڕووبوونەوەى قەيرانە سياسيەكان لەگەڵ توركيا بەدەست بهێنێت، ئەوەش لە كاتێدايە ئەو وڵاتانەى پاڵپشتى پەيماننامەى سيڤەر دەكەن ئێستا هاوكارى حكومەتى ئەسينيا دەكەن، بۆيە يۆنان بەهۆى ئەو پاڵپشتيەى لەلايەن گرووپەكانى وەك (كۆمەڵەى پێشكەوتنى يۆنانى بۆ پەروەردە و فێركردن و پەيمانگەى ئەمەريكى هێلينى و پاڵپشتى بۆ يۆنان دژ بە توركيا لە دۆسييەكانى وەك قوبڕس و كەنيسەى ئەرسۆدۆكسى و قوتابخانەى ئيكليركيە و تەراقياى رۆژئاوا و قەيرانييەكانى دەرياى ئيجە و كڕينى چەك) فشار لەسەر ئەمەريكا دژ بە توركيا دروست بكەن.

لەدواى ئەوەى جۆ بايدن پۆستى سەرۆكايەتى ئەمەريكاى وەرگرت، پەيوەندييەكانى يۆنان و ئەمەريكا زۆر بەرەوپێش چووە، ئەوەش لەگەڵ زيادبوونى چالاكييەكانى لۆبى يۆنانى بوو، كە هەوڵدەدات پاڵپشتى بۆ يۆنان كۆبكاتەوە، لەگەڵ ئەوەش كار لەسەر زيانگەياندن بە پەيوەندييەكانى توركيا ئەمەريكا دەكات.

تونا ئابوورييەكانى يۆنان

جياوازى يۆنان لەوە دايە رێژەى بەسەڵاچووانى تێدا بەرزە، بەڵام لەو رووەوەى كە سياسەتى منداڵخستنەوەى نييە لە هەموو وڵاتانى تر لەوە جياوازە، هەروەها يۆنان دەيەوێت لە رێگەى گرتنەبەرى ئاڕاستەيەكى كلاسيكى پارێزگارى لە كيانى سياسى خۆى بكات، ئەوەش لە سايەى ئەوەيە تواناى بەهێز و پێويستى نييە بۆ ئەوەى هەنگاو بۆ بەدەستهێنانى گۆڕانكارى سياسىبنێت، چونكە خاوەنى خوێندنى تەكنيكى و بەرهەمهێنان نييە، كە كاريگەريان لەسەر دابينكردنى زيادبوونى پێداويستى دانيشتوان هەيە، ئەوەش بە سروشتى حاڵ دەبێتە هۆى كۆچكردنى ئەو كەسانەى شارەزان بەرەو وڵاتانى ئەوروپا، هەرچەندە هەندێك لە سياسيەكان بەڵێنى ئەوەيان دابوو رێگە لەو جۆرە كۆچكردنە بگرن، بەڵام بەڵێنەكانيان بووە مەرەكەبى سەر كاغەز.

خاڵێكى ترى يۆنان ئەوەيە سامانى ژێر زەوى نييە، ژێرخانێكى گونجاويشى نييە بۆ ئەوەى هەنگاو بنێت بە ئاڕاستەى گۆڕانكارى بەرەو پيشەسازى.

ئەو زەويانەى كە هەيە بەشى پێداويستى دابينكردنى خۆراكى دانيشتوانى ناكات، مەوادى خامى پێويست بۆ بەرهەمهێنان بەتەواوى لەرێگەى كەشتى و بەندەرەكانى سەر دەرياى وڵاتەكەى دەگوازێتەوە، ئەوەش بۆتە دروستبوونى بەربەستى جۆراوجۆر لەبەردەم ئەو يۆنان و وەستانى گواستنەوەى وشكانى، جگەلەوەش يۆنان بەهۆى پێگەى جوگرافى بەتايبەت لە دوورگەكان قەيرانى ئاوى خواردنەوەى هەيە، هەرچەندە چاودێران چاوەڕوانى دروستبوونى كێشەى گەورە لەو بوارە دەكەن، بەهۆى گۆڕانكارى كەشوهەوا، بەڵام بەرپرسانى ئەو دوڵاتە هيچ پلانێكيان بۆ ئەو بابەتە نييە، ئەوەش واتا يۆنان لە بوارە جۆراوجۆرەكان بەتايبەت گەشتوگوزار و وبەرهێنانى سامانى ماسى و بەرهەمهێنانى سەوزە و ميووە تووشى قەيران دەبێت.

وڵاتانى ئەوروپا هاندەر و پاڵپشتى پێشكەش دەكەن بەتايبەت ئەڵمانيا، بەڵام پڕۆژەكانى بەشدار لە گۆڕانكارى پيشەسازى لە يۆنان بە تەواونەكراوى جێهێلدراون، لە هەندێك شوێن دەستى پێنەكردووە، لەبەر بڵاوبوونەوەى گەندەڵى و پلانى هەڵە بۆ ئەو پڕۆژانە و ململانێى سياسى زۆربەى گرووپە گەورەكانى كاركردن دەستبەردارى پڕۆژە پيشەسازييەكان بوونە، سەبارەت بە دامەزراوەكانى خوێندن و پسپۆڕ بۆ راهێنانى قوتابيانى پيشەيى تا ئێستا دوور لە ئاوێتەبوون لەگەڵ تەكنەلۆژياى پێشكەوتووى جيهان.

دياردەى گەندەڵى

سەبارەت بە پێشبينى سياسى دەكرێت بڵێين، ئەو نەبوونيەى لێهاتوويى كە لە ململانێ سياسيەكان لەو وڵاتە سەرچاوەى گرتووە گەيشتۆتە لووتكە، وايلێهاتووە هەموو دەرفەتێكى كاركردن لە كەرتى خزمەتگوزارييە مەدەنييەكان بەگوێرەى لايەندارى سياسى بە خەڵك دەدرێت.

لە ماوەى رابردوو راگەياندنى ئەو وڵاتە دەستى كردووە بە بڵاوكردنەوەى وەرگرتنى بەرتيل لەلايەن بەرپرسانى پۆليسى يۆنانى، كە ئەوەش زيان بە سيستەمى گشتى دەگەيێنێت.

سەبارەت بە كڕينى چەك لە دەرەوە ئاشكرابووە بەرپرسانى باڵاى جێبەجێكار و سياسييەكان بەرتيليان لە كۆمپانياكا ئەڵمانيا و فەڕەنسييەكان بۆ كڕينى چەك وەرگرتووە.

لە مانگى كانوونى دووەمى ساڵى (2014) رۆژنامە يۆنانييەكان چەندين هەواڵيان لەسەر بابەتى گەندەڵى لە وڵاتەكەيان بڵاوكردەوە، دادگاى يۆنانى ئاشكراى كرد بەرپرسانى باڵاى ئەو وڵاتە لە ساڵانى (1990 بۆ 2000) لە زياتر لە (10) پڕۆگرامى چەك لە وەزارەتى بەرگرى بەرتيليان وەرگرتووە.

بە گوێرەى راپۆرتى داتاكانى رێكخراوى شەفافيەتى نێودەوڵەتى گەندەڵى و بەرتيل (2007 و 2008) گەيشتە لووتكە، لە رووى رێزبەندى جيهانيش يۆنان لە (10) ساڵى رابردوو لە پلەى (49)ى ئەو وڵاتانە بوو زۆرترين بەرتيلى تێدايە.

سياسەتى يۆنان بەرانبەر توركيا

ململانێكانى نێوان ئەنقەرە و ئەسينا لە بەرژەوەندى يۆنان نابێت، هەرچەندە بەرپرسانى يۆنان لە قسەكانيان ئەوە دەردەخەن كە ئەوان باڵادەستن بەسەر توركيا، ئەوەش بۆ دروستكردنى هەستى سەركەوتنە لاى دانيشتوانى وڵاتەكەيان، سەرەڕاى ئەوەش هەوڵەدەن ئەجێنداى بێبنەما دروست بكەن بۆ ئەوەى پاڵپشتى سەربازى لە وڵاتانى ئەوروپا بەدەست بهێنن، لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانين بڵێين، "دەستپێكردنى ململانێكانى يۆنان دژ بە توركيا بە پاڵپشتى وڵاتانى رۆژئاوايە." ئەوەش بەبێ ئەوەى يۆنان درك بە هێزى ديمۆگرافى و ئابوورى سەربازى بكات، پێويستە مێژوو خۆى دووبارە بكاتە، ئەو داتايانەى لەبەردەستن دەريدەخەن يۆنان دەرفەتى سەركەوتنى لەو ململانێيە لەگەڵ توركيا لەبەردەست نييە، بەڵام ئەوە وڵاتانى رۆژئاوان دەيانەوێت ئەسينا رايكێشنە ناو ململانێيەك بۆ ئەوەى رووبەڕووى چالاكييە هاوبەشەكانى رووسيا و چين لە دەرياى ناوەند ببەنەوە، كە ئەگەرى بەهێزيش ئەوەيە ئەو ئاڵۆزيانە لە ساڵانى داهاتوو زياتر بن.

لەلايەكى تر زيادبوونى پێگە و بايەخى توركيا لە ناوەندەكانى بڕيار لە ئەمەريكا و وڵاتانى يەكێتى ئەوروپا زيادبوونى فشارە بۆ سەر يۆنان، ئەوەش لەو پێناوەيە سازشى زياترى پێ بكەن.

لەلايەكى تريشەوە يۆنان هەوڵدەدات هاوئاوازى تەواوبێت لەگەڵ يەكێتى ئەوروپا و ئەمەريكا، بەڵام ئەو هەوڵەى يۆنان لەگەڵ توناكانى خۆى بۆ ئەوەى رۆڵى گرنگ لەبوارى گواستنەوەى وزە بينێت بەريەك دەكەوێت، تاكە چارەسەر بۆ يۆنان ئەوەيە بە هاوكارى لەگەڵ توركيا رێك بكەوێت بۆ گواستنەوەى وزەى دەرياى ناوەڕاست بۆ ئەوروپا، ببێت بە دەوازەى وزە بۆ يەكێتى ئەوروپا.

سەرچاوە: الأناضول