Nuce Logo

دەیڤيد ئۆپرين 

كۆكردنەوەی هێزەكانی رووسیا لە سنوورەكانی ئۆكراینا و پاشان هێرشەكان بۆ سەر ئەو وڵاتە، بووە پاڵنەر بۆ ئەوەی بەرپرسانی ئەوروپا پەلە بكەن بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی نوێی گازی سروشتی، بۆ ئەوەی لای كەمی جێگەی بەشێك لەو (155) ملیار مەتر چوارگۆشەی گازی یەكێتی ئەوروپا بگرێتەوە كە لە رووسیا هاوردەكەی دەكات، كە دەكاتە لە (40%) گازی سروشتی.

بەڵام جێگرەی هاوكارییەكان زۆر ئاسان یاخود بەخێرایی نییە، راستییەكی سادە هەیە رێگەیەكی ئەفسانەیی نییە یەكێتی ئەوروپا بیگرێتە بەر، تا ئێستا برۆكسڵ بایەخ توركیا دەدات بۆ ئەوەی گاز لە ئازەربایجان و ئیسرائیلی بەهۆییەوە زیاد بكات، كە بەشێكی زۆری تا ئێستا بەكار نەهاتووە.

لە چواری مانگی رابردوو كادی سیمسۆن، ئاشكرای كرد لەگەڵ باكۆ رێككەوتن بۆ فراوانكردنی كەرتی گازی سرووشی، لەلایەكی ترەوە لە (12) ئەم مانگە بارڤیز شەهبازۆرف،  وەزیری وزەی ئازەربایجان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، "بڕی دوو تریلیۆن و 600 ملیار مەتر چوارگۆشە گازی سروشتیمان هەیە، بەشى خۆمان و دراوسێكان و وڵاتانی ئەوروپا دەكات." 

چەند رۆژێك پێش ئەو لێدوانە، ئیسحاق هێرزۆغ، سەرۆكی ئیسرائیل سەردانی توركیای كرد، پێشبینییەكان بۆ ئەو سەردانە ئەگەری ئەوە هەیە هەردوو وڵات لەسەر گواستنەوەی گازی سروشتی كێڵگەی (لیڤیاسان) رێككەون بۆ ئەوروپا، بەڵام ئەگەر ئەو وڵاتانە رێكیش بكەون، بەدەستهێنانی بڕێكی زۆری گاز و گواستنەوەی كاتێكی زۆر و وەبەرهێنانێكی گەورەی دەوێت.

جۆن رۆبرتس، پسپۆڕی وەزە و ئەندامی دیاری ئەنجومەنی هاوپەیمانی رایگەیاند، "ئەو پڕۆژە گەورانە كاتێكی زۆری دەوێت، گواستنەوەی گازی ئازەربایجانی دوای گەیشتن بە رێككەوتنی سیاسی و بازرگانی شەش ساڵ كاركردنی دەوێت تاوەكو تەواو دەبێت."

لەلایەكی ترەوە كۆمپانیای سۆكرار، كە سەر بە حكومەتی باكۆیە ئاشكرایكرد، "بڕیارە ئەمساڵ رەوانەكردنی گازی سروشتی بۆ (10) ملیار مەتر زیاد بكرێت، لەگەڵ بڕیارێك سەبارەت بە زیادكردنی وزە لە رێگەی ئەو تاكە رێگەی بەردەستە، دە دەتوانێت ساڵانە (20) ملیار مەتر گاز بگوازێتەوە، بەڵام ئەو هەوڵە كێشەیەكی هەیە ئەوەش بەشێكی كەمی دابین دەكات، چونكە تا ئێستا زۆربەی گازی ئەوروپا رووسیا دابینی دەكات."

ئازەربایجان خاوەنی كێڵگەی گازی سروشتييە، بەڵام گێڵگەی (ئەبشیرۆن) كە كۆمپانیای تۆتاڵی فەڕەنسی پەرەی پێداوە، ئێستا دەستی بە بەرهەمهێنان كردووە، ساڵانە نزیكەی یەك ملیار و (500) ملیار مەتر چوارگۆشە گاز دابین دەكات، بەڵام زۆربەی بۆ پێداویستیە زیادەكانی ئازەربایجانە.

چەند پلانێك بۆ بەرزكردنەوەی بەرهەمی زیاتر بۆ پێنج ملیار مەتر لەمساڵ هەیە، بەڵام ئێستا تەنیا سێ كێڵگەی تر لە قۆناغی دۆزینەوە دایە، ئەوەش پێویستی بە وەبەرهێنانی زۆر گەورە هەیە، سەرەتا نوێكردنەوەی پێویستی بە فرۆشتنی چوار یەكی ئەو گازەیە.

بانكەكانی هاوكاری ژێرخانی ئەو پڕۆژە گەورانە دەكەن پارەت بە قەرز نادەن، تا روون نەبێتەوە ئەو پڕۆژانە دەتوانن ئەو قەرزانە بدەنەوە یاخود نا، لە (17)ی مانگی رابردوو گاز ئەلنور سوڵتانۆف، جێگری وەزیری ئازەربایجانی رایگەیاند، "پێش زیادبوونی هاوكارییەكانی گاز، پێویستە كڕیارەكان دیاری بكرێت و رێككەوتنیان لەگەڵ واژۆ بكرێت."

هەمان ئەو مەرجانەش لەسەر كێڵگەی گازی (لیڤیاسان)ی ئیسرائیل هەیە، كە (620) مەتر چوارگۆشە گازی تێدایە، دەتوانێت ساڵانە (10 بۆ 12) ملیار مەتر چوار گۆشە گاز بە ئەوروپا بدات، ئەوەش واتە پێش رێككەوتنی بارزگانی بۆ گەشەپێدانی هەر ژێرخانێكی ئەو كێڵگە، پێویستە رێككەوتن بكرێت. ئەوە لەگەڵ ئاڵۆزی سیاسی پێویستە هەر هێڵێك بۆ توركیا لە رێگەی خاكی ئەو وڵاتە بێت،  ئەو كێشەیەش بوو پێشتر بووە هۆی داڕوخانی گوازستنەوەی گازی ئیسرائیل بۆ توركیا. 

رۆبەرتس لە بەشێكی تری قسەكانی دەڵێت، "كێشەی وایكردووە لە رووى سیاسی و تەكنیكی گواستنەوەی گازی ئیسرائیلی بۆ مسڕ ئاسانتر بێت، لەوێوە ئەو گازە بكرێتە گازی شل و پاشان لە رێگەی كەشتی رەوانە بكرێت، بەڵام ئەوەش چەند ساڵێكی پێویستە."

ئەگەری هەندێك سەرچاوەی تر هەیە، كە یەدەگی گازی سرووشتیان هەیە دەتواندرێت پەرەیان پێ بدرێت، خێراتر لە ئازەربایجان و ئیسرائیل وەبەرهێنانیان تێدا بكرێت، بەڵام ئەوەش هەمان دۆخی ئیسرائیل و قوبڕسە بەربەستە سیاسییەكانی بە قەبارەی بەربەستە بازرگانییەكانە.

توركمانستان چوارەم گەورەترین وڵاتی خاوەن یەدەگی گازی سرووشتیە لە جیهان، لە لایەنی تەكنیكی زۆر بە ئاسانی لە رێگەی دەریای قەزوین بۆ ئازەربایجان لەوێوە بۆ توركیا و ئەوروپا دەگوازرێتەوە، بەڵام ئەوەش پێویستی بە وەبەرهێنانی زۆر گەورە هەیە بۆ پەرەپێدانی بە كێڵگە گازە كان و بۆڕی گواستنەوەی، كە هێشتا پەرەیان پێنەدراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دا دەتواندرێت لای كەمی كێڵگەیەك پەرەپێبدرێت خێراتر دەتوانێت بێتە ناو بازاڕی گازی سروشتی، كۆمپانیای ترانز كاسبیان ریسۆرسز، كە ئێستا ئالان ماستارد، باڵیۆزی پێشووی ئەمەریكا لە توركمانستان بەڕێوەبەریەتی، ئەركی پەرەپێدانی پڕۆژەی گواستنەوەی گازی لە ئەستۆیە، لە كێڵگەی نەوتی (ماجتیمۆگلی)یەوە بۆ ئازەربایجان دەیگوازێتەوە بۆ باكۆ لەوێشەوە رەوانەی ئەوروپای دەكات.

دەربارەی ئەو پڕۆژەبیە كۆمپانیای ترانز رایگەیاند، "ئەو پڕۆژەیە ساڵانە دەتوانێت (12) ملیار مەتر چوار گۆشە گاز بەرهەم بهێنێت، ئەوەش پێویستی بە (77) كیلۆمەتر بۆڕی نوێ لە دەریای قەزوین هەیە، دوای ئەوە پشت بە ئازەربایجان دەبەستێت بۆ زیادكردنی رەوانەكردنی ئێستای و رێككەوتنی لەگەڵ دوو وڵات پێكەوە لە پێناو زیادكردنی هەناردەكانی، كە ئەوەش هەنگاوێك تائێستاش دوورە." 

ئەگەری سەرچاوەیەكی تریش هەیە، ئەویش هەرێمی نیمچە سەربەخۆی كوردستانە، كە پێشبینی دەكرێت گازی یەدەگی بگاتە حەوت تریلیۆن مەتر چوارگۆشە، كە رەوانەكردنی لە رێگەی بۆڕییەكانی زۆر بە هەرزانتر لە كێڵگە دەریاییەكان دەبێت.