Nuce Logo

دوورى گۆڵد

قەيرانى ئۆكراينا بايەخى فرە سەرچاوەيى گازى بۆ ئەوروپا دەرخست، بۆیە وێڵە بۆ دۆزینەوە جێگرەوەیەك بۆ گازى رووسى، ئەگەرچى ئەو هەوڵە تەنيا بۆ كەمكردنەوەى هەژموونى رووسياش بێت لەسەر ئەوروپا و هاوپەيمانى ناتۆ، پێویستە ئەوە جێگرەوەیە هەبێت.

لە سەرەتاى كانوونى دووەمى ئەمساڵ جۆزيف بۆرێل، نێردەى يەكێتى ئەوروپا بۆ كاروبارى دەرەوە و سياسەتى ئەمنی، لە يەكخستنى هەڵوێستى وڵاتانی ئەوروپا سەركەوتوو بوو، كاتێك رايگەياند، "پێويستە پشتبەستن بە وزەى رووسيا كەم بكەينەوە".

لەكۆتايى ساڵى رابردوو نزيكەى لە (40%) گازى سروشتى ئەوروپا لە رووسيا هاوردە دەكرا، رووسياش بە شێوەيەكى بەرنامە بۆ داڕێژراو كارى لەسەر دروستكردنى ئەو دۆخە دەكرد، گيرهار شرۆدەر، راوێژكارى پێشووترى ئەڵمانيا كە پۆستێكى باڵاى لە كۆمپانياى (گازفرۆم) هەیە، پێشتر پێشنيازى كەمكردنەوەى پشتبەستنى بەگازى رووسى كرد بوو، لەسەرەتاى مانگى ئادار، جۆ بايدن هاوردەكردنی نەوت و گازى سروشتى وڵاتەكەی لە رووسيا قەدەغەكرد، دواتريش يەكێتى ئەوروپا رايگەياند، "تا كۆتايى ئەمساڵ سێيەكى هاوردەكردنى گازى رووسى كەم دەكەينەوە."

لەكاتێكدا واشنتن بەدواى سەرچاوەى جێگرەوە بۆ ئەوروپا دەگەڕێت، لەو قۆناغە ئيمارات و سعووديە رەتیدەكەنەوە هاوكارى بكەن، ئەوەش وەك كاردانەوەيە بەرانبەر سياسەتەكانى بايدن دژ بە حوسييەكان، كە لەلايەن ئێرانەوە پاڵپشتى دەكرێن.

تا ئێستا چەند سەرچاوەيەكى تر بۆ گازى ئەوروپا هەيە، لە رێگەى بۆڕيیەكانى نەرويج، كە لە (22%)ى دابين دەكات، جەزائير لە (18%) ئازەربايجان لە (9%) بەڵام تا ئێستا نەبۆتە جێگرەوەى گازى رووسى.

ئيسرائيل گۆشەيەكى ترە، رووسيا لە رووى بڕى گازى سروشيەوە لە پلەى يەكەمە، تواناى بەرهەمهێنانى (35) تريليۆن مەتر چوارگۆشەى هەيە، دواى مۆسكۆ ئێران و قەتەر دێت، بەگشتى لە دەرياى ناوەڕاست خاوەنى (10) تريليۆن و هەشت مليار مەتر چوار گۆشە گازى سروشتيە، نزيكەى لە (5%) گازى جيهان پێ دەهێنێت، يەكێتى ئەوروپا دەتوانێت بۆ ماوەی (76) ساڵ بەكارى بهێنێت. 

پشكى ئيسرائيل لە گازى دەرياى ناوەڕاست دەگاتە دوو مليار مەتر چوار گۆشە، لە داهاتووش دەگاتە سێ مليار مەتر چوار گۆشە، بەمەش ئيسرائيل دەتوانێت ئاوەكان بۆ بەهێزكردنى ئابوورى بەكار بهێنێت. 

بەڵام بەداخەوە، حكومەتى نوێى ئيسرائيل سياسەتى وزەى وڵاتەكەى گۆڕى، كارين هيڕار، وەزيرى وزە پشت بە وزەى تەكنەلۆژياى مۆدێرن بۆ وزەى سروشتى دەبەستێت، بۆيە بۆ ماوەى ساڵێك گرێبەستى گەڕان بەدواى گازى سروشتى ڕاگرت.

هەرچەندە ئيدارەى ئەمەريكا بە چەند هۆكارێكى نادیار راكێشانى بۆ گازى ئيسرائيلى بۆ ئەوروپا راگرت، بەڵام تا ئێستا ميسر و ئوردن گازى ئيسرائيلى بەكار دەهێنن، لە ماوەى رابردووش ئێران هەوڵى دەدا گاز بۆ عێراق و ئوردن رەوانە بكات، بەو جۆرە هەژموونى ئيسرائيل لە رۆژهەڵاتى وڵاتەكەى فراوان دەبێت.

لەگەڵ ئاساييبوونەوەى پەيوەندى چاوەڕوانكراوى توركيا ــ ئيسرائيل، ئەنقەرە دەتوانێت لە داهاتوو ببێتە ناوەندى رەوانەكردنى گازى ئيسرائيلى، بەتايبەت لە دواى شەڕى ئۆكرايتا زۆر هۆكار هەيە پێويست دەكات پڕۆژەى بۆڕى دەرياى ناوەڕاست لەگەڵ گەڕانى بەردەوام لە نزيكترين كات دەستپێبكاتەوە، جگە لەوەش هەناردەى گازى ئيسرائيل بۆ ئەوروپا هاوكار دەبێت بۆ دابەزينى نرخەكەى، بەو جۆرە تواناى رووسياش لە دابينكردنى پاڵپشتى دارايى بۆ شەڕەكانى لە ئايندە كەم دەبێتەوە.

بەمشێوەیە ئابوورى ئيسرائيل دەبێتە خەزێنەيەك بۆ وڵاتانى ئەوروپا، لە پاڵ ئەوەش دەتوانن هاوردەكردنى گاز لە ئيسرائيل بوەستێنن، بۆ پارێزگاريكردن لە پەيوەندييەكانيشيان لەگەڵ مۆسكۆ گرنگە، بەڵام تا ئێستا دەرفەتێك نييە بۆ فرەيى لە پەيوەندييە نێودەوڵەتييەكانمان لە پێناو چەسپاندنى بەهاكانمان وەك هاوبەشێكى ديپلۆماسى لەگەڵ ژمارەيەكى زۆر بازنەكانى ديپلۆماسى.

ئەو شەڕەی ئۆكراینا ئەو گۆڕانكاريانەى خێراتر كرد، ئيسرائيل سەركردايەتی هاوپەيمانە نوێكان دەكات، پەراوێزى هاوپەيمانە نوێكان بۆ بەشدارى هندستان و ئيمارات و ئەمەريكا بەهاوكارى لەگەڵ ئيسرائيل لە (Quad)ە، چونكە ناكرێت ئەگەرى بەشدارى توركيا بۆ كۆمەڵەى ئەوروپا لەو گرووپە نوێيە بەدوور بزاندرێت، بابەتى هاوردەكردنى وزە خاڵى هاوبەشيانە، كە دەكرێت گازى ئيسرائيل فاكتەرێكى ئەمنى گرنگ بێت، بۆيە ناكرێت پشتگوێبخرێت و بەكەم سەير بكرێت.