Nuce Logo

نوچە: ئافرەتان

نوچە: شیعر و ژن کامیان پێویستی بە ویترە؟

شەنگە: لە راستیدا تەواوکەری یەکترین. هیچ کامەیان لەوەی تر جیا ناکرێتەوە هاوشانن پێموایە دووانە لە رێڕەوی ژیان بەو پێیە هەردوو دونیا پڕە لە گرێ، لە ساتەوەختێک ئافرەت ناخی گرێ دراوە، پەراوێز خراوە، نەرمە شیعرەکان دێن و ئەو گرێ کوێرانە دەکەنەوە لە شوێنێکدا لەشێوەی قەسیدە لە دایک دەبێت.

نوچە: شعرەکانت خەمی ژن و گلەیی زۆری تێدایە، بۆچی دەتەوێ لە رێگەی شعرەوە دەربڕین لە هەستەکانت بکەی؟

شەنگە: نوسین ئەو خوێنەیە کە نامەیێت لە جەستەمدا. لەم بارەیەوە لە دوو ئاستی جیاواز تێدەکۆشم، نوسینی شعر و ئەدەب، کورتە چیرۆک. دووەم، نوسینی وتاری رۆشنبیری سیاسی و کۆمەڵایەتی لە بابەتی هەمەچەشن، زۆر بە چڕی پڕژاومەتە سەر پرسە جێندەرییەکان.

سەبارەت بە دونیای شعر ئەو دونیایە کە تایبەتە بە خۆمەوە دەروازەیەکە بۆ هەناسەدانم، من لە دەرەوەی شعر هەرگیز بوونم نییە، لەساڵی ٢٠١٥ تا ئێستا بەردەوام لە سایت و رۆژنامەکان وەکو هەولێر و گۆڤاری خازر، بابەتە شعریەکانم بڵاو دەکەمەوە و بە شێوەی نوسینی (شیعر الحر عمودی) ئەو نەرمە شعرانە وابەستە نابن بە وزن و قافیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش هەوڵمداوە بە رێچکەیەکی گونجاو بابەتەکانم بخەمەڕوو، بە دوو دیوی جیاواز:

بابەتی یەکەمم بۆ کەیسەکانی توندوتیژی بوون، تایبەت بوون بەو قۆناغەی کە لە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگار بوونەوەی تووندوتیژی، سەرپەشتیاری ئامارەکانی تووندوتیژی بووم لە زاخۆ تا خانەقین. هەڵبەتە ئەو دەزگایە جمەی دێت لە کەیسی هەمەچەشن وەکو کوشتن، خۆکوشتن، سوتان و خۆسوتاندن و سکاڵا، ئەم کەیسانە بە ڕاستی کاریگەریان هەبوو لەسەر دەروون و هەست و سۆز ویژدانم، زۆر جار خۆمم لە بیر دەکرد کەوا بەڕێوەبەرم لە دەزگایەێکی حکومی و سەربازیدا، دەستم دەکردە گریان بۆ ئەو هەموو نەهامەتیانەی ژیان، لە ساتە وەختێکدا فرمێسەکانم دەبوون بە هۆنراوە و بە گەردانەی شعری.

بەس ئەوە بەو مانایەنییە کە لە توانامدا نەبووە شعر بنوسم، هەڵبەتە لە تەمەنی دە ساڵییەوە لە سەردەمی رژێمی بەعس، ئەو بەهرەیەم هەبوو هەستمکرد خوای گەورە بە منی بەخشیوە، بەڵام رەنگە پەرەم پێنەدا بێت تا نەچومە ئەو دەزگایە. رەنگە یەکێ لە شعرەکان بە زمانی عەرەبیم نووسیوە لە تەمەنی دە ساڵی بەناوی (افتریك ) ئەمە بۆ ئەو ساتە وەختە بۆ من زۆر بوو. ماڵەوەش هەستیان بەوە دەکرد من ئەو توانایەم هەیە، پاڵپشتیان دەکردم و هەموو کاتێک لە کەشێکی ڕۆشنبیری خۆم دەدۆزییەوە.

نوچە: شعری تەسەوف چییە؟

شەنگە: شعری تەسەوف دونیایەکی تایبەتە بۆ من، بە حوکمی ئەوەی من لە خانەوادەیەکی سەیدی رۆشنبیریی کاکەیی لە دایک بوومە، ئەمەشیان هۆکارێک بوو کە بڕوام بەو رێچکەیە هەبێت، هەوڵمدا نەوەک تەنیا لە شعر بەڵكو لە ژیانی خۆشمدا پەیرەوی بکەم، بۆیە زۆر یاخیم لە ئاست نادادییەکان، ناتوانم بێدەنگ بم و هەموو نادادیەک رەتدەکەمەوە، لەکاتی نووسینیشدا بەردەوام پەرەم بەو توانایەی خۆمداوە و بێگەردێکە شعری تەسەوف، چاویلکەکی شعریە بە ئەشقی خوداوە رازاوەتەوە.

رەنگە یەکێک لە هەرە خؤشەویست و هۆنراوەکانم ئەوەیە کە دەڵێم:

کێ ئەڵێ من نادوێم. من هەموو رۆژێک لەگەڵ پەروەرێنم لە دوانم

من هەموو رۆژێک چاوەڕێی مەغفیرەت و غوفرانم

هەموو رۆژێک بەرگی ئومێد، خۆی هەڵدەواسێ بە پەنجەرەی روحی تەزیوم

من هەموو رۆژێک ئەیدوێنم، گرێ کوێرەی ناخم لەلای ئەو هەڵدەتەكێنم

گرێ لە دوای گرێ، هەڵپچڕێنم تاسەی گیرۆدەییم لای ئەو دەشکێنم

من هەموو شتێکم لای ئەو درکاندوە هەموو راز و نیاز مەقسەدێکم بەو گوتووە

هەموو گفتێکم بە بێ غەل و غەش بەو سپاردوە

من هەموو رۆژێک لە میحرابی تاعەتدا دەخولێمەوە، لە روباری قیبلەی ئاگاوە دەئاڵکێمەوە

بەڵام چ ئاڵکانەوە بە نزا و بە پاڕانەوە، بە سوجدەی خاکەوە بە تەوژمی گریان و رەهێلەی تاعەتەوە

بە تەنکی و تەڕی ناخم لە خۆزگەیەك دەتوێمەوە

هەڵبەتە لە دیداری دیوە بێ بەش نابم لە مەکرەمەتی یەزدان

نوچە: کامە شعر تەسەوف یان تووندوتیژی، دەربڕین لە ناخی شەنگە دەکات و باسی خەمەکانی ئەو دەکات؟

شەنگە: کاریگەرییەکانی شعری توندوتیژی ئاسانە بە ساکارانە نوسیومە بۆ نمونە :

باوکە ئادەم کوانێ شکۆ منداڵێکی قێزەوەنم بێ رەنگ و بۆم

یەکسەر خوێنەر دەزانێ من ئەوە باسی منداڵێک دەکەم بێ ناسنامەیە، بەڵام لە شعری تەسەوف وا نییە بۆ نموونە، دوو وێنەی هەیە وێنەیەکی زاهر ئەوەی کە دیارە وێنەیەکی نادیار، رەنگە چاوم سەیری دەریایەك بکات، بەڕەواڵەت باسی دەریا دەکەم، بەڵام دیمەنە نادیارەکەی من باسی نهێنیەکان ناو دەریاکە دەکات کە تا ئێستا زانست هەشت تەبەقەی مەعلومە بەڵام کێ دەڵێ زیاتریش نییە، بۆیە لە نوسین حەزم لە وێنەی شعریە، زۆر جاریش کە بابەتەکانم بڵاو دەکەمەوە رەتیدەکەمەوە وێنەی دەم و چاوی خۆم لەسەر بابەتە شعریەکانم دانێم، زیاتر ئەو وێنەیە مەبەستمە خوێنەر بیبینێ، تاوەکو هەست بە جوڵاندنی شعر بکات، هەست بە تەڕی و ناسکی شعر بکات. پێموایە ئەگەر شاعیر لە ئەشقی خودا توایەوە چاوی سەرجەوم ئەشقەکانی دونیا دەدۆزیتەوە.

نوچە: ئایا ژن لەهەر ئاستێک لە پلەی کۆمەڵایەتی، دایک، خوشك، هاوسەر یان ئاستی ڕۆشنبیریدا بن رووبەڕووی تووندوتیژی دەبنەوە؟

شەنگە: بەڵێ رووبەڕووی تووندوتیژی دەبنەوە. ئەم دونیایە پڕاوپڕە لە تووندوتیژی، قسە کردن لەسەر تووندوتیژی ئاسان نییە بەڵام ئەستەمیش نییە، لە کۆمەڵگای پیاوسالاریدا ژن پەراوێز خراوە، ئافرەت بوونەوەرێکە بێ بەشە لە ئازادی؛ تەنانەت بەشێک لە پیاوەکانیش قوربانی ئەو سیستەمەن، چونکە سیستەمێکە پڕە لە جەورستان، ناتوانی بەچاوێکی داخراوەوە قسە لەسەر بابەتی تووندوتیژی بکەی. خۆتت پێ ئەوە بێ کە تۆ بەدەری لە تووندوتیژی، بەڵام دەبێ گەشبین بین گەشبینیش دەروازەیەکی جوانە لە ژیان.

نوچە: شاعیر خۆی ناسکە، ئەگەر ژن بێت ناسکترە، چۆن بەرگەی تووندوتیژی دەگرێت؟

شەنگە: لە راستیدا هەر ئافرەتێك پلانی خۆی هەیە لە ژیان، بەس پرسیارەکە کە ئاراستەی من کراوە، چ وەکو نوسەرێك چ وەکو شاعیرێک چ وەکو ئەکادیمیەک، ڕۆژانە کاتم بۆ نوسین و خوێندنەوە تەرخان کردوە، هەوڵ دەدەم لە بواری ئیش کردنم، هەرچی توانا و وزەم هەبێت لەو بوارەدا بەگەڕی بخەم، بۆ نموونە من ئێستا بەرپرسارێتی جێندەرم وەرگرتووە لە زۆر ئاست ئیش دەکەم، ئاستێکیان نوسینی وتارە، ئاستێکیان نووسین لەسەر هەندێ دەستەواژەیە کە هەوڵ دەدەم لە نوسراوە فەرمییەکانی ناو وەزارەت نەمێنێ. بۆ نموونە، ئافرەتی تەڵاقدراو، ئەو دەستەواژانەی کە زۆر زبرن، جگە لەوەی هەوڵ دەدەم لەسەر توێژینەوەیەک ئیش بکەم، کە هێڵی جێندەری چۆنە لەناو وەزارەت پلە و پۆستەکان چۆن دابەش کراون، لەسەر چ بنەمایەک دابەشکراون، رێژەی ئافرەت چەندو رێژەی پیاو چەندە، ئەویش جۆرێکە لە تووندوتیژی و تووندوتیژی سیاسییە.