Nuce Logo

ڕۆژی هەینی ١٤ی ئایاری ٢٠٢١، ئاژانسی هەواڵی "فرارو" لە ڕاپۆرتكێکدا کە لە لایەن "محەمەد مەهدی حاتەمی" نووسراوە، ئاماژەی بەوە کردووە کە ئاسانترین میتۆد بۆ بەروارکردنی ئابووری وڵاتانی جۆراوجۆر، بەروارکردنی ڕێژەی "بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی" (GDP) ئەو وڵاتانەیە. بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی، لە ڕاستیدا بە واتای بەها و نرخی هەموو کاڵا یان خزمەتگوزارییە بەرهەمهاتووەکان لە سیستەمێکی ئابووری، لە ماوەیەکی دیاریکراوایە (ئەو ماوە زۆر جارە یەک ساڵە). بە دەربڕینێکی ئاسانتر، ڕێژەی بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان لە ماوەی یەک ساڵ لە وڵاتێکدا، بەرابەرە لەگەڵ بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی ئەو وڵاتە ( لە ماوەی ساڵێکدا ساڵانە). 
بەمجۆرە، ئاشکرایە کە ئەڵمانیا لە بەراورد لەگەڵ ئەرمەنیا، بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی زیاتری هەیە و بە گشتی، ئەو وڵاتانەی کە زیاترین ڕێژەی بەرهەمهێنانی کاڵا، فرەچەشنترین بەرهەمەکان و باشترین خزمەتگوزاریییان هەیە، بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی زیاتریانیشیان هەیە و لەم ڕووەوە، ئابوورییەکی بەهێزتریان دەبێت.

 ئێران لە چ پێگەیەکدایە؟ 

داتاکانی بانکی جیهانیی دەرخەری ئەوەن ئێران لە ساڵی ٢٠١٩ی زایینیدا، بە بەرهەمهێنانی نزیکەی ٤٤٥ ملیار دۆلار کاڵا و خزمەتگوزاریی، لە ڕیزی بیست و هەشتەمین ئابووری گەورەی جیهاندایە، (بەراوردی ساڵانی ٢٠٢٠ی زایینی بە هۆی بڵابوونەوەی پەتای کۆرۆنا و ڕاچڵەکانی ئابووری وڵاتان، ڕەنگە زۆر وردینانە نەبێت). 
هەر لەو ساڵەدا، وڵاتی ڕکابەری ئێران لە ناوچە، واتە تورکیا، بە بەرهەمهێنانی ٧٥٤ ملیار دۆلار کاڵا و خزمەتگوزاریی، لە پێگەی نۆزدەیەمی جیهان و ڕکابەرێکی تری ئێران لە ناوچە، واتە سعوودیەش بە بەرهەمهێنانی ٧٩٢ ملیار دۆلار کاڵا و خزمەتگوزارییەکان، لە ڕیزی هەژدەهەمدا بوو. 
لە ڕاستیدا ئێران، بەو جۆرەی لە سەردەمی محەمەد خاتەمی سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە، پلانی داڕشتبوو نەک هەر تا ساڵی ٢٠٢٥ نابێتە باشترین ئابووری لە ناوچەکەدا، بەڵکو مەودایەکی زۆری دەبێت لەگەڵ سەرەکیترین ڕکابەرەکانی خۆی لە ناوچەدا. 
سەرەڕای ئەوانە، کاتێ لە جیاتی کەڵکوەرگرتن لە پێوەری "بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی" (GDP)، لە پێوەری "بەرابەری توانای کڕین" (PPP) کەڵک وەردەگرین، پێگەی ئێران لە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی تر، هەمدیسان دەگۆڕدرێت. ئەم پێوەرە دەرخەری جیاوازیی توانای کڕین بە پێی دۆلاری ئەمریکیی لە وڵاتە جیاوازەکاندایە و بەم پێیە، دۆلارێکی ئەمریکا لە ئێراندا، توانای کڕینی زیاتری هەیە تا دۆلارێکی ئەمریکا لە ئەڵمانیا، تورکیا یان سعوودیە. 
داتاکانی بانکی جیهانیی دەرخەری ئەوەن تا کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ ( پێش بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و تێکچوونی هەموو پێوەرەکان) ئێران بە بەرهەمهێنانی نزیکەی یەک تریلیۆن و ١٧٢ ملیار دۆلار ( بە پێی پێوەری بەرابەری توانای کڕین یان PPP)، لە ڕیزی بیست و دووەمین ئابووری گەورەی جیهاندا بووە و لە ڕاستیدا، لە بەراورد لەگەڵ ڕیزبەندی بە پێی GDP، پێگەیەکی تا ڕادەیەک باشتری بۆ خۆی تەرخان کردووە. 
لە بەرانبەردا، تورکیا بە پێی ئەو پێوەرە، بە بەرهەمهێنانی نزیکەی ٢ تریلیۆن و ٣٠٠ ملیۆن دۆلار کاڵا و خزمەتگوزارییەکان، لە ڕیزی سێزەدەهەمین ئابووری جیهاندا بووە و نزیکەی دوو هێندەی ئێران کاڵا و خزمەتگوزاری بەرهەم هێناوە و تەنانەت لەو ساڵەدا یەک پلە لە سەرەوەی ئابووری کوریای باشوور بووە. 
بەمجۆرە، ئابووری ئێران کە لە ساڵی ٢٠٠٥دا لەگەڵ تورکیا هاوسەنگ بووە ( هەر دوو وڵات، بە پێی پێوەری بەرابەری توانای کڕین، لەو ساڵەدا بڕی یەک تریلیۆن دۆلار بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆییان هەبووە)، ئێستا نزیکەی نیوەی ئابووری تورکیایە.

تورکیا چۆن کەوتە پێش ئێرانەوە؟

ئابووری ئێران کە لە ساڵی ٢٠٠٥دا لەگەڵ تورکیا هاوسەنگ بووە 

بەڵام بۆ ئەوەی بەراوردەکە وردتر بێت و دەرخەری دۆخی بژێوی هاووڵاتیانی ئێران لە ساڵانی داهاتوودا بێت، دەتوانین چاوێک بخشێنین بە دۆخی "سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی" هاووڵاتیان لە وڵاتە جیاوازەکاندا و پێکەوە بەراوردیان بکەین. 
بە دەربڕینێکی ئاسانتر، هەر ئەو پێوەرانە کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکرا بە پێی پێشبینییەکانی دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ ساڵانی داهاتوو لەبەرچاو بگرین بۆ ئەوەی بزانینن بۆ نموونه‌ پێنج ساڵی تر، دۆخی ئابووری هاووڵاتییەکی ئێرانی لە بەراورد لەگەڵ دۆخی ئابووری هاووڵاتییەکی تورکیا، چۆن دەبێت؟. 
ئەمە هەر ئەو خاڵەیە کە دەبێ هاووڵاتیانی ئێران، واتە ئەو وڵاتەی کە زیاترین ڕێژەی یەدەگی نەوت و گازی جیهانی هەیە و خاوەن سەرمایەی مرۆیی بەرفراوانە، بە جددی نیگەران بگات. داهاتی ساڵانەی یان سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی پێوەری توانای کڕین ( بە دەربڕینی پسپۆڕانەی ئابووری، GDP (PPP) Per Capita لە ڕاستیدا پێوەرێکە کە دەری دەخات ئەگەر کۆی بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزارییەکانی وڵاتێک لە ماوەی یەک ساڵدا بەسەر دانیشتوانی ئەو وڵاتەدا دابەش بکەین و ئەوەش لەبەرچاو بگرین کە توانای کڕینی هەر دۆلارێکی ئەمریکیی لەو وڵاتە تایبەتەدا چەندە، بە هەر کەسێک چەند دۆلار دەگات؟ 
بە گشتیی، پێدەچێت ئێران لەو ڕووەوە وڵاتێکی دەوڵەمەند بێت، بەڵام لە ڕاستیدا بەو جۆرە نییە. گەمارۆکان بوونەتە هۆی ئەوەی ئابووری ئەو وڵاتە بە کردەوە لە ساڵی ٢٠٠٥وە تا ٢٠٢٠ (واتە لە ماوەی ١٥ ساڵدا) هیچ گەشەیەک نەکات. لە ڕاستیدا، "سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی توانای کڕین" بۆ ئێران لە ماوەی ئەو ١٥ ساڵەدا، نەگۆڕدراوە، ئەوە لە کاتێکدایە ئەو پێوەرە بۆ تورکیا، هەر لەو ماوەیەدا نزیکەی ٢ بەرابەر بووەتەوە. 
ئەوە بەو واتایە دێت کە هەر هاووڵاتییەکی تورکیا، بە تێکڕا، لەم پانزە ساڵەی دواییدا دوو بەرابەر دەوڵەمەند بووەتەوە. بەڵام هەر هاووڵاتییەکی ئێران، بە تێکڕا، لەو ماوەیەدا وەک خۆی ماوەتەوە و نەگۆڕدراوە. خاڵی جێگای نیگەرانی بۆ هاووڵاتیانی ئێران ئەوەیە کە تورکیا هێشتا بەرەو بەرزبوونەوەی ڕێژەی سامانی دەڕوات، بەڵام پێشبینییەکان دەرخەری ئەوەن ئێران (لانیکەم بۆ پێنج ساڵی داهتوو) هەر وەک خۆی دەمێنێتەوە.

ئێرانییەکان هەژارتر دەبنەوە

بەڵام ئەوە بە چ واتایەک دێت؟ بەراوردەکانی سندووقی نێودەوڵەتی دراو (IMF) دەرخەری ئەوەن کە "سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی پێوەری توانای کڕین" (هەمان پێوەر کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکرا) لە ساڵی ٢٠٢دا بۆ هەر هاووڵاتییەکی ئێرانی نزیکەی ١٣ هەزار دۆلاری ئەمریکیی بووە. 
ئەوە بەو واتایە دێت کە کۆی سامانی بەرهەمهاتووی ئێران لە ساڵی ٢٠٢٠دا، بە لەبەرچاوگرتنی توانای کڕینی هەر دۆلارێکی ئەمریکیی لە ئێران لەو ساڵەدا، بە دابەشکردن بەسەر کۆی دانیشتوانی ئێران، نزیکەی ١٣ هەزار دۆلار دەکات. ئەگەر پێشبینییەکانی سندووقی نێودەوڵەتی دراو دروست بن، ئەو بڕە بۆ هەر هاووڵاتییەکی ئێرانی لە ساڵی ٢٠٢٦دا، نزیکەی ١٥ هەزار و ٨٠٠ دۆلار دەبێت. 
ئەی هاووڵاتیانی تورکیا؟ "سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی پیوەری توانای کڕین" بۆ هەر هاووڵاتییەکی تورکیا لە ساڵی ٢٠٢٠دا نزیکەی ٣٠ هەزار دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٦دا (واتە پێنج ساڵی تر) دەگاتە نزیکەی ٤٠ هەزار دۆلار. 
ئەوە بەو واتایە دێت کە هەر هاووڵاتییەکی تورکیا لە ساڵی ٢٠٢٦دا، نزیکەی ٢.٥ هێندەی هاووڵاتیانی ئێران داهاتی زیاترە و ئەوەش بەو واتایە دێت کە کەلێنی ئێستای نێوان داهاتی هاووڵاتیانی ئێرانی و هاووڵاتیانی تورکیا لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا، قووڵتریش دەبێتەوە. 
بەڵام هەندێ داتا لەبەردەستدان کە نیگەرانی ئێرانییەکان قووڵتریش دەکەنەوە. بە م پێیە، لە ساڵی ٢٠٢٦دا، "سەرانەی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی پێوەری توانای کڕین" بۆ هەر هاووڵاتییەکی جۆرجیایی (نزیکەی ٢٢ هەزار و ٧٠٠ دۆلار)، بۆ هاووڵاتیانی کۆماری ئازەربایجان (نزیکەی ١٦ هەزار و ٩٠٠ دۆلار)، بۆ هاووڵاتیانی میسر (نزیکەی ١٧ هەزار و ٣٠٠ دۆلار) و بۆ هاووڵاتیانی ڤیێتنام (نزیکەی ١٧ هەزار و ٣٠٠ دۆلار) دەبێت و هەموویان لە سەرەوەی ئێرانن. 
ئەوە لە کاتێکدایە کە "داهاتی بەرهەمهێنانی پوختنەکراوی ناوخۆیی بە پێی پێوەری توانای کڕین" بۆ هاووڵاتیانی ئێران، تا سێ ساڵ پێش ئێستا، هەر بەو پێوەرە لە هاووڵاتیانی ئەو وڵاتانە زیاتر بوو. بە دەربڕینێکی ئاسانتر، بە پێی پێشبینی سندووقی نێودەوڵەتی دراو، ئێرانییەکان لە ماوەی ٥ ساڵی داهاتوودا وەک خۆیان دەمێننەوە، لە کاتێکدا کە هاووڵاتیانی ئەو وڵاتانەی کە زۆر لە ئێرانیش هەژارترن، بە خێرایی لەوان تێدەپڕێن و دەکەونە پێشەوەیان.