Nuce Logo

ئەو ئاڕاستەیە هۆشدارى خراپ دەداتە كوردى سووریا، كە بە زۆرى پەیوەندییەكى بەریەككەوتووى لەگەڵ ئەو دوو وڵاتە و هاوپەیمانەكانیان لەو ناوچەیە دەیانبەستێتەوە. ئەو سیاسەتەى ئیدارەى بایدن بەرانبەر سووریا دایڕشتووە، هیواخوازە كوردى هاوپەیمانى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا بگۆڕن بۆ بەرێوبردنێك، بەبێ ئەوەى توركیا و رووسیا هیچ مەرجێكیان هەبێت، بۆ هیچ چارەسەرێكى سیاسى.

توركیا و رووسیا تواناى زۆریان هەیە بۆ چارەسەكردنى ناكۆكییەكانیان لە سووریا

تواناى رووسیا و توركیا بۆ چارەسەكردنى كێشەكانیان لە سووریا بە ڕوانین بۆ رۆڵیان شتێكى لە ناكاوە، كە لە ناكۆكیەكانى سووریا گریمانەى بەریەككەوتنیان دەكرێت. لە كاتێدا رووسیا پاڵپشتى رژێمى ئەسه‌دى فەرمانڕەوا دەكات، توركیا بەشێوەیەكى سەرەكى پاڵپشتى هێزە ئیسلامییە توندڕه‌وه‌كانى ئۆپۆزسیۆنى سووریا دەكات.

كاتێك توركیا لە سەر سنوورى توركیا ــ سووریا بە كردەیى فرۆكەیەكى شەڕكەرى رووسیاى خستە خوارەوە، لە مانگى تشرینى دووەمى (٢٠١٥) پەیوەندییەكانى توركیا ـــ رووسیا لە سووریا گەیشتە نزمترین ئاست، بەڵام لە (٢٠١٦) ئەردۆغان ئاڕاستەكەى گۆڕى رێوشوێنى رازیكردنى رووسیاى گرتەبەر، دەردەكەوێت كە چۆن مەترسییە ناوخۆییەكان هەوڵەكانى ئەردۆغانى بەهێزكرد بۆ كۆتایى هێنان بە ئاڵۆزییەكان لە بوارەكانى ترى سیاسەتى توركیا. 

لەو كاتەوە دەركەوت رووسیا و توركیا تواناى لە ناكاویان هەیە بۆ خۆپاراستن لە چوونە ململانێیه‌وە، ئیدلیب بە سەنگەرى هەڵگەڕاوه‌ى هێزه‌ ئیسلامییه‌ توندڕه‌وه‌كان دادەندرێت، ژمارەیەكى زۆرى هاووڵاتی مەدەنى لەخۆ گرتووە،  كە ناوچە سنوورییەكانى بن دەسەڵاتى ئەو هێزانە دادەندرێت كە توركیا پاڵپشتیان دەكات، ئەوەش باشترین بەڵگەیە بۆ چۆنیەتى گەشەكردنى چارەسەرییەكانى نێوان رووسیا و توركیا.

لە سەرەتاى (٢٠٢٠) هێزەكانى رژێمى سووریا بە پاڵپشتى رووسیا بە ئاراستەى ئیدلب هەنگاویان نا، فرۆكە جەنگییەكانى رووسیا و سووریا چەند هێرشێكیان كردە سەر هێزەكانى توركیا لەو ناوچەیە، ئەوەش بووە هۆى كوژرانى (٣٣) سەربازى توركیا، لەگەڵ ئەوەشدا مانگى دواتر رێككەوتنى ئاگربه‌ستى شەڕ لەنێوان توركیا و رووسیا خرا بوارى جێبەجێكردنەوە، لەو ساتەوە هەر یەك لە ڤلادیمێر پوتینى سەرۆكى رووسیا و رەجەب تەیب ئەردۆغانى سەرۆكى توركیا بە شێوەى بەردەوام خۆیان لە ئاڵۆزى ئیدلب پاراستووە، ئەوەش بەڵگەیە لەسەر بوونى بەرژەوەندى هاوبەش بۆ بەردەوامیدان بە دانووستانەكان، بە پشتبەستن بە رێككەوتنى واژۆكراو لە ئەستانه‌ ــ سۆچى ــ لەگەڵ ئێران.

لەو چوارچێوەیە هەوڵدان بۆ بەرژەوەندى هاوبەش، رووسیا سوودى وەرگرت لەو ناكۆكییەى توركیا و هێزەكانى تر لە هاوپەیمانى(ناتۆ) كە مۆسكۆ بە نەیارى راستەوخۆیان دەزانێت، هەروەها رووسیا سوودى لەو گرێبەستانە وەرگرت لەگەڵ توركیا، لەوانە فرۆشتنى پێداویستى سەربازى و هێڵى غاز و گرێبەستى دروستكردنى كوورەى ئەتۆمى.

چاوتێبێرنى دوولایەنەى بەرانبەر

مۆسكۆ و ئەنقەڕە تا ئەندازەیەكى زۆر لە سووریا ناكۆكن، هاوبەشیشن بەرانبەر هەژموونى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا و هاوكارییەكانیان لەگەڵ گرووپە كوردییەكانى سووریا، بەڵام توركیا و رووسیا پارێزگارى لە هاوبەشى و هەماهەنگى نێوانیان دەكەن.

سەرەڕاى ئەوەش ئەوەى پەیوەستە بە بەڕێوبردنى خۆسەرى بە سەركردایەتى كورد لە باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا، ئەو هەماهەنگیە بەشێوەیەك زیندوكەرەكەوەى نیگەرانیەكانە، هەر یەك لە پوتین و ئەردۆغان  هەرێمێكى سەربەخۆى كوردییان لە باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا ناوێت، كە لە لایەن ویلایەتە یەكگرتووەكان و رۆژئاوا پاڵپشتى بكرێت، بە تایبەت ببێتە هۆى بوونى كارى سەربازى و دیپلۆماسى ئەمریكا بە شێوەیەكى دیاریكراو.

رووسیا و توركیا دژى هەرێمى سەربەخۆى كوردن كە لە لایەن ئەمریكاوە پاڵپشتى بكرێت

سەرەڕاى ئەوەش زۆرێك پێیان وایە كورد لە سووریا بۆ هۆى تەنگبوونەوەى هەژموونى رووسیا و توركیا، چونكە هەندێك جار هەوڵەكانى وڵاتان لە پێناو قووڵكردنەوەى هێزە لەو ناوچەیە بە شێوەى ئیمپراتۆرە مێژووییەكان.

ڤلادیمێر پوتین زۆرباش لە كەسایەتى ئەردۆغان و چاوتێبڕینەكانى بۆ فراوانكردن و زیندوكردنەوەى ناسنامەى عوسمانى تێگەیشتووە، هەروەها پوتین ئەردۆغان بە پیاوێكى بەهێز دادەنێت، لەگەڵ هەموو ئەو ناكۆكیانەى نێوانیان، دەكرێت لە سووریا و وڵاتانى تر هەماهەنگى لەگەڵ بكات

لەگەڵ ئەو هەموو زیانەى لە ئەنجامى هەماهەنگى رووسیا و توركیا بە شارە كوردییەكان كەوتووە، كوردى سووریا بە تایبەت دەترسن لە پیلانە فراوانخوازییە چاوەڕوانكراوەكانى ئەو دوو وڵاتە. 
سەبارەت بە هێزه‌ كوردییەكان  و كشاندنەوەى هێزەكانى رووسیا و قبوڵكردنى "چڵە زەیتوون" كە لە (٢٠١٨) توركیا جێبەجێى كرد بێ پاساو بوو، ئەوانەش ئەندازەى دڵەڕاوكێ دەردەخەن، كە تا چەند دەكرێت هەردوولا پاڵپشتى ویستەكانى یەكتر بكەن بۆ بەدەستهێنانى ئەنجامێك كە سوودى هەردوو وڵاتى تێدا بێت.

باس لەوە دەكرێت دواى ئەوەى سەركردایەتى كورد رووبەڕووى فشارە زۆرەكانى رووسیا بوونەوە، لە پێناو قبوڵكردنى دروستكردنى هاوپەیمانى لەگەڵ رژێمى ئەسەد و رادەستكردنى خاكى كورد بە سوپاى سووریا، رووسیا هێزەكانى لەو ناوچەیە كشاندەوە رێگەى دا توركیا و گرووپە تووندڕەوەكانى سووریا هەردوو شارى سەرەكى كوردى تەل رەفعەت و عەفرین داگیربكەن.

لە هەمان ساڵ توركیا توركیا میلیشا كانى"سوپاى ئیسلام"ى ناچاركرد، كە پاڵپشتى دەكردن، بەشێك لە خاكى رۆژهەڵاتى غوتەى رادەست بكەن، كە بۆ رژێمى ئەسەد و رووسیا دەكەوتە دەرەوەى دیمەشق، لە بەرانبەردا هەمان ساڵ توركیا سازشى كرد لەسەر حەلەب كرد لە بەرژەوەندى رووسیا و رژێمى ئەسەد، ئەوەش سەرپشكى كردن، كە دەست بەسەر ٧٠% خاكى سووریا دابگرنەوە.

وەك دەردەكەوێت سیاسەتەكان تا ئێستا كاریگەرن، ئەمرۆ هێزەكانى رووسیا هەوڵەكانى خۆیان دەخەنە گەڕ، بۆ خۆپاراستن لە لێدان لەو میلیشا ئۆپۆزسیۆنانەى توركیا پاڵپشتیان دەكات، لە كاتێكدا شارە كوردییەكان لە بن دەستییەتى، ئەوەش بۆتە هۆى ئەوەى رێگە بە توركیا و هاوپەیمانەكانى بدات بەبێ هیچ هەڕەشەیەك پارێزگارى لە باڵادەست خۆیان بكەن لەسەر خاكى كورد.

ئەوەى كە تواناى لەسەر جێ لەقكردنى زیاترى سەركردەكانى كورد هەیە، رێككەوتنى مانگى ئازارى (٢٠٢٠)ى رووسیا و توركیایە، بۆ ئەنجامدانى گەڕانى هاوبەشى سەربازى لەو ناوچانە، كە كورد بە بەرد وەڵامى سەربازانى ئەو گەڕانەى دایەوە.

كاریگەرى هاوكارى رووسیا و توركیا لەسەر ململانێكانى سووریا

لە ئیدلب كە كۆتا پارێزگایە توركیا لە رێگەى گرووپە ئیسلامییە توندڕه‌وه‌كانى سووریا دەسەڵاتى بەسەردا هەیە، قەیرانەكان لە ئاسۆ دەركەوتوون، دەكرێت زۆر بە ئاسانى بگۆڕێت بۆ ململانێى توند لە حاڵەتێك ئەگەر هەر فشارێك پەیڕەو بكرێت، بەڵام ململانێیەك ناچێتە بەرژەوەندى ڤلادیمێر پوتین و رەجەب تەیب ئەردۆغان، لە برى ئەوە هەردوولا ئیدلبیان كردۆتە كارى فشار دژى ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا. 
بە پشتبەستن بەوە ئەگەرى بەهێز ئەوەیە توركیا و رووسیا هەماهەنگى دەكەن بۆ هێشتنەوەى ئیدلب بەو شێوەیە، بە ئاوڕدانەوە بۆ مەترسییە رژدەكانى ناوخۆ و قەیرانە ئابوورییەكانى ئه‌ردۆغان، كە بۆتە گەردەلول لە وڵاتەكەى، ئەگەرى ئەوە هەیە رووسیا قسەى یەكلاكەرەوەى لە هەر رێككەوتنێكى رووسیا - توركیا هەبێت.

لە چوارچێوەیەكى هاوشێوە، رووسیا دەست بەسەر ئیدلب دادەگرێت، هەروەك ئەو رێكخستنەوە هەژموونێك دەدات بە رووسیا و توركیا لەو گفتوگۆیانەى كە نەتەوە یەكگرتووەكان سەرۆكایەتى دەكات، بۆ گەیشتن بە چارەسەرى سیاسى بۆ ناكۆكییەكانى سووریا.

لە حاڵەتى رێككەوتنى هاوشێوەى دۆخى ئیدلب، تەنانەت ئەگەر قسەى یەكلاكەرەوە لەو رێكخستنەوە هى رووسیاش بێت، دەكرێت پوتین و ئەردۆغان برەو بەو گێڕانەوەیە بدەن، كە هەردوو وڵات ئاساییكردنەوەى جەنگ لە سووریا بەرێوە دەبەن.

كۆبوونەوەى سێ لایەنەى كە لە (١١)ى ئازارى (٢٠٢١) لەنێوان رووسیا و توركیا و قەتەڕى هاوپەیمانى ئەنقەڕە كرا، ئەگەرى گەشەكردنى چوارچێوەى كارى هاوشێوە هەیە، لەگەڵ ئەوەى گفتوگۆكان جەخت لەسەر ئەوە دەكه‌نەوە، بەشداران پەیوەست بكەن بە"دوانگەى ئاستانە" كە رووسیا و توركیا و ئێران لە مانگى ئایارى (٢٠١٧) دایانمەزراند، بەڵام ئەوەندە هەیە كۆمەڵەیەكى نوێ لە پێناو بەرژەوەندى هاوبەش لە چوارێوەى پەیوەندى رووسیا ــ توركیا بە شێوەى تایبەت چەسپا.

ئەو "دوانگە" رووسیە ــ توركییە نوێیە جەختى لەسەر هاوكارییە مرۆییەكان و دانانى دەستوورێكى نوێ دەكردەوە، كە "چارەسەرێكى سیاسى" بێت بۆ سووریا، هەموو ئەوەش لە چوارچێوەى مانەوەى بەشار ئەسەد دەبێت لە دەسەڵات.

بەهەمان شێوە ئەو "دوانگەیە" بەشێوەیەكى ناڕاستەوخۆ لە دیدگاى سیاسى ــ سەربازى بەشدار دەبێت، لە رووبەڕووبوونەوەى كوردەكانى هاوپەیمانى واشنتن، كە بووە دیفاكتۆ لەسەر ئیدارەى بایدن و ئەو ئاراستەیەى لە سووریا گرتیەبەر.

چارەسەرەكان و پێشنیازى واقیعى

هەماهەنگى نێوان توركیا و رووسیا لە سووریا كوردە هاوپەیمانەكانى ئەمریكاى لە باكوورى رۆژهەڵاتى ئەو وڵاتە تووشى دڵەڕاوكێ كردووە، زیان بە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا دەگەیێنێت، لە سووریا بێت، یاخود لەسەر ئاستى بازنەیەكى گشتگیرتر، لە كاتێك دا ئەردۆغان تاوانى جەنگ لە باكوورى سووریا دژى كورد دەكات، بەردەوامیشە لە كڕینى چەكى رووسى و پاڵپشتى هێزە تیرۆرستە چەكدارەكان، هەروەك سەرۆكى توركیا رەزامەندى دەربڕى بۆ رێككەوتن لەگەڵ پوتین و خامنەئى بۆ بەكارهێنانى جەنگى سووریا وەك ئامرازێك بۆ بەدەستهێنانى بەرژەوەندییەكانى لەو ناوچەیە. 

لەو سۆنگەیەوە ئەردۆغان هەوڵدەدات دانوستانەكان بقۆزێتەوە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكى سیاسى لە سووریا، لە پێناو خۆپاراستن لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان سەبارەت بە دەستەبەركردنى حكوم و نوێنەرایەتى دیموكراسى لەو وڵاتە.

هەموو ئەو فاكتەرانە ئیدارەى بایدن دەخەنە دۆخێكى ئاڵۆز، ئەوە لەكاتێكدایە ئیدارەى بایدن كار لەسەر داڕشتنەوەى سیاسەتێكى نوێ دەكات بۆ چارەسەرى سووریا، لەگەڵ ئەوەش بە بەراورد بە ئیدارەى دۆناڵد تره‌مپى سەرۆكى پێشووى ویلایەتە یەكگرتووەكانى دژایەتى زیاترى بەرانبەر ئەردۆغان گرتۆتە بەر، كە لەوانەیە ببێتە هۆى ئەوەى توركیا هەماهەنگى لە سووریا لەگەڵ رووسیا زیاتر بكات، پەیوەندى نێوان توركیا - ئەمریكا و دیپلۆماسیەتى لەگەڵ توركیا كێڵگەى مین دایە.

كارەكانى رابردووى ئەردۆغان لە سووریا، یا لە توركیا جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ئەستەمە ویستە ستەمكارییە زۆرەكان و چاككردنى پەیوەندى لەگەڵ ئەو هاوپەیمانەى كە جێگەى كێشەیە لە "ناتۆ"  كەم بكاتەوە.

بەپشت بەستن بەوە، ئەگەرى ئەوە هەیە كوردە هاوپەیمانەكانى ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا لە داهاتوو پێشنیاز بۆ وەزارەتى دەرەوەى ئەمریكا بكەن، هەڵوێستێكى روون و یەكلاكەرەوە بەرانبەر توركیا بگرێتە بەر بۆ رووبەڕووبوونەوەى پرسى هەماهەنگى لەگەڵ رووسیا و ئێران لە سووریا، بە جۆرێك ناچارییان بكات لە نێوان هەڵبژاردنى هاوپەیمانى لەگەڵ"ناتۆ" و بەرژەوەندى هاوبەش لەگەڵ ئەو دوو دەسەڵاتە، دەكرێت ئەو هەڵوێستە بەشێوەیەكى تایبەت كارا بێت، ئەگەر دیپلۆماتكارانى ئەمریكا وڵاتانى عەرەبى رازى بكەن، كە بەهاوكارى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى و نەتەوە یەكگرتووەكان هێزى هاوبەش رەوانەى ئیدلب و ناوچە سنوورییەكانى سووریا لەگەڵ توركیا و عێراق بكەن، لە پێناو پارێزگاریكردن لە ئاشتى و رێگرى لە جەنگ، تا ئەو كاتەى دانووستانەكانى جنێف دەربارەى دۆخى سووریا كۆتایى دێت.  

پێویستە ئەمریكا ئەو گروپە چەكدار و ئیسلامییانەى تاوانى جەنگیان هاوپەیمانەكانى ئەمریكا ئەنجامداوە دووربخاتەوە

سەرەڕاى ئەوەش سوورییەكان چاوەڕوانن ویلایە یەكگرتووەكانى ئەمریكا هەنگاوى دیپلۆماسى گرنگ بهاوێن بۆ چارەسەكردنى پێشێلكارییەكانى مافەكانى مرۆڤ لە لایەن رووسیا و توركیا و ئێران و میلیشا ئۆپۆزسیۆنەكانى سووریا لەو وڵاتە، ئیدارەى بایدن سەر لەنوێ پرسى پێشێلكارییەكانى مافەكانى مرۆڤى هێناوە پێشەوە، بەڵام ئەوەش پێویستى بە گرتنەبەرى رێكارى زیاترە بۆ دۆخى سووریا، كە یەكێك لە هەنگاوەكان بە هەماهەنگى لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانان دەبێت، بۆ دروستكردنى لیژنەى لێكۆڵینەوەى نێودەوڵەتى لە پێناو بەدواداچوونى پێشێلكارییەكان و تاوانەكانى ترى جەنگ كە لە كاتى ناكۆكییەكانى سووریا ئەنجامدراوە، ئەو لیژنەیە دەبێتە ئامرازێكى پەیڕەوكردنى فشارى دیپلۆماسى لەسەر سەرجەم لایەنە ناكۆكەكان لە سووریا.
بەهەمان شێوە لەسەر ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا پێویستە بایەخ بە رێكخستنەوەى گرووپە ئۆپۆزسیۆنە ئاشتیخواز و دیموكرسخوازەكانى سووریا بدات، هەوڵ بدات بۆ شیاندنى ئۆپۆزسیۆنى سووریا بۆ گفتوگۆى سیاسى لەگەڵ رژێمى ئەسەد لە رێگەى دانووستانەكانى جنێف، لە پێناو بەدەستهێنانى ئەو ئامانجە، پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكا و سەركردایەتى كورد ئەو گرووپە چەكدار و ئیسلامییانەى تاوانى جەنگیان بەرانبەر هێزەكانى هاوپەیمانى ئەمریكا ئەنجامداوە، دووریان بخاتەوە، ئەو لایەنانە بەو هەڵسوكەوتە توندانە، جگە لە بەهێزكردنى ئەجێنداى توركیا هیچ بەشدارییەكانیان نابێت.

بەڵام گرنگترین شت ئەوەیە، پێویستە ئەو بەشدارییەى هەوڵە وەگەڕخراوەكانى ئەمریكا لەو ناوچەیە، بۆ قووڵكردنەوەى بوونى زیاترى كارایى سەربازى لە باكوورى رۆژهەڵاتى سووریا بێت.  دووبارە بەهێزكردنەوەى بوونى سەربازى ئەمریكا لەسووریا، بەتایبەت ئەو بوونە سەربازییە، توركیا ناچار دەكات لەو ناوچانەى ژێر دەسەڵاتى كورد بكشێتەوە، هاوكار دەبێت بۆ بیاتنانى متمانە لەگەڵ هاوپەیمانە كوردەكان، گۆڕانكارییەكە، بەبێ گەڕانەوەى "داعش" رێگە خۆش دەكات بۆ هاووڵاتیانى كورد و مەسیحى و مسوڵمانى عەرەب بگەڕێنەوە سەر زێدى خۆیان.

لە هەر حاڵەتێك دابێت، دواى بەدەستهاتنى هەموو ئەو هەنگاوانە، توركیا پاشەكشە ناكات لەو هەڵوێستانەى زیان بە بەرژەوەندییەكانى ویلایەتە یەكگرتووەكان و "ناتۆ" دەگەینێت لە سووریا، پێویستە ئەوەش شوێنى ئاماژە بێت، كە دەبێت ویلایەتە یەكگرتووەكان بەشێوەیەكى رژد چاو بە پەیوەندییەكانى لەگەڵ توركیا بخشێنێتەوە.

سه‌رچاوه‌: په‌یمانگه‌ى واشنتن/ جون ساڵح