Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

ماڵپەڕی (نادی ڤاڵدای) رووسی لە راپۆرتێكدا تیشك دەخاتە سەر پەیوەندییەكانی نێوان ئازەربایجان سووریا و ئاماژە بە قۆناغەكانی پەیوەندی ئەو دوو وڵاتە و بەهێزبوونەوەی دوای كەوتنی بەشار ئەسەد دەكات، كە لەدوای كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەد لە (2025/12/8) ئازەربایجان ئەمساڵ باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە دیمەشق كردەوە و راشیگەیاند، پاڵپشتی حكومەتی نوێی سووریا دەكەین و بەشدار لە ئاوەنداكردنەوەیدا، ئەو گۆڕانكاریە لە پەیوەندییەكان بەرەو هەماهەنگی هاوكاتە لەگەڵ بەهێزبوونی رۆڵی توركیا و ئازەربایجان لەو ناوچەیە.

سەرەڕای ئەوەی سووریا هاوپەیمان بوو لەگەڵ ئەرمینیا، پەیوەندییەكان لەگەڵ ئازەربایجان لە (1992) سەربەخۆیی راگەیاند، پەیوەندییەكان لەگەڵ سووریا بەرەوپێشوە چوو، لە سەرەتای ساڵی (2000) پەیوەندییەكان زۆرباش بوون، بەتایبەت دوای سەردانی بەشار ئەسەد، سەرۆكی سووریا بۆ باكۆ و واژۆكردنی چەند رێككەوتنێكی ئابووری.

بەڵام ئەو پەیوەندییانە لەدوای جەنگی ناوخۆی سووریا لە (2011) پاشەكشەی كرد، لەگەڵ هەڵگیرسانی جەنگی قەرەباغ لە (2020) ئاڵۆزییەكان زیاتر بوو هەردوولا یەتریان بە پاڵپشتی لایەنە ناكۆكەكان تۆمەتباركرد.

تێكچوونی پەیوەندییەكان لەدوای 2011

لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی ناوخۆی سووریا لە (2011/3/15) پەیوەندییەكانی ئازەربایجان و سووریا هەنگاوبە هەنگاوتر ئاڵۆزبوو، هەرچەندە ئازەربایجان وەك وڵاتێكی بچووك لە چوارچێوەی سیستەمی هاوچەرخی جیهانی هەوڵی دا راستەوخۆ دەست لە كاروباری سووریا وەرنەدات، بەڵام ئەوەی لە سووریا رووی دەدا كاریگەری لەسەر هەڵوێستی باكۆ هەبوو.

لە لایەنی ئاینییەوە ئازەربایجان وڵاتێكی ئیسلامییە، بە پێچەوانەوە ئەرمینیا مەسیحیە، بۆیە جەنگی ناوخۆی سووریا كاریگەری لەسەر دەركەوتنی گرووپە تیرۆرستییە جۆراوجۆرەكانی وەك داعش و بەرەی نوسرە هەبوو، كە هەڵگری بیرۆی توندڕەوی ئاینین، سەرەڕای دووری ئازەربایجان، ئەوەش كاریگەری لەسەری دەبوو.

بەگوێرەی هەڵسەنگاندنەكان لە نێوان (400 بۆ 1000) چەكداری ئازەربایجانی لە جەنگ دژی بەشار ئەسەد بەشداربوون، سەرەڕای ئەوەی ئەو ژمارەیە كەمە، بەڵام هەڵگری بیری سەلەفی جیهادین، كە ئەوەش هەڕەشە دەخاتە سەر دەسەڵاتی سیاسی عەلمانی لە باكۆ.

لە لایەنی سیاسییەوە لەگەڵ سەرەتای شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی باكۆ لە دۆخی ناڕوونی سیاسی بوو، بۆ نموونە پەیكەری محەمەد حوسنی موبارەكیان لە دەوروبەری باكۆ لادا، پەیكەرێكی دیكەی بێلانەنانەتری لە شوێنی دانا.

سەرەڕای پەیوەندی بەتین و ستراتیژی لەگەڵ توركیا، بەڵام باكۆ بە ئاشكرا پاڵپشتی ئۆپۆزسیۆنی سووریای نەكرد، لە هەمانكاتدا خواستی ئەوەی نەبوو كە پاڵپشتی بەشار ئەسەد بكات، كە هاوپەیمانی ئەرمینیا و رووسیا و ئێران بوو، ئەوەش دژبە یەكی تێدا بوو، بەو جۆرە ئازەربایجان ئاراستەیەكی هەستیاری بەرانبەر قەیرانی سووریا گرتەبەر.

هەرچەندە كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی بۆ هەڵپەساردنی سووریا وەك ئەندامێكی نا هەمیشەیی لە ئەنجوومەنی ئاسایش لە مانگی تشرینی یەكەمی (2011) بكرێت، پێویستبوو پاڵپشتی ئەو بڕیاترە بكات، بەڵام ئازەربایجان بەردەوام بوو لە ئاراستەی خۆی.

حكومەتی ئازەربایجان پارێزگاری لە بێدەنگی لە قەیرانی سووریا كرد، ماڵپەڕە رووسیەكە تیشك دەخاتە سەر دۆخی سووریا بەگشتی پێواییە باكۆ ئەو دۆخە خوێناویەی سوریای وەك پێشهاتێكی ئەرێنی بۆ رووداوەكان سەیركردووە، لەم روەوە كە ئازەربایجان پێیوایە توندوتیژی تائیفی شۆڕشی دژ بە بەشار ئەسەدی بەدواوە دێت و هەوڵەكان بۆ گۆڕێنی حكومەت لە باكۆ لاواز دەكات، لە ئەنجامی ئەو جەنگەش ئازەربایجان باڵیۆزخانەكەی لە دیمەشقەوە گواستەوە بۆ بەیروت، جگە لەوەش باكۆ سووریای بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەرمینیا لە جێگیركردنی سوورییەكان لە كەرەباخ تۆمەتباركرد.

لە (2020/11/2) ئازەربایجان پاڵپشتی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی توركیای لە عەفرین لە سووریا دژ بە هێزەكانی یەپەگە و كەجەكە و پەیەدە و پەكەكە و داعش كرد.

لەدوای ئەوەدا پاڵپەڕەكە جیاوازییەكانی نێوان باكۆ و دیمەشقی بڵاو دەكاتەوە، كە دەچێتە قۆناغی ماوەی جەنگی دووەمی كەرەباخ  لە (9/27 بۆ 2020/11/10)، كاتێك ئەرمینیا و سووریا توركیا و ئازەربایجانیان بە رەوانەكردنی چەكدارە سوورییەكان بۆ بەرەی كەرەباخ تۆمەتباركرد، باكۆ و ئەنقەرەش دیمەشق و یەریڤانیان بە هەبوونی سوپای نهێنێنی ئەرمینیا و هێزەكانی یەپەگە و پەكەكەیان لەو ناوچەیە تۆمەتباركرد، ئەوەش بووە هۆی تێكچوونی فراوانی پەیوەندییەكانی نێوان دیمەشق و باكۆ.

گۆڕانكارییەكان لە سیاسەتی دەرەوە

بگەڕێینەوە ئێستا دۆخەكان گۆڕاوە و چاو بەزۆر سیاسەتەكانی دەرەوە خشێندراوەتەوە، بۆ نموونە شاندی ئۆكراینا لە ئاستێكی باڵا بە سەرۆكایەتی ئەندرییە سیبیگا، وەزیری دەرەوە سەردانی سووریای كردووە و لەگەڵ ئەحمەد شەرع لە (30/12/2024) كۆبوونەوە.

لە (2024/12/29) یاڵچن راڤیڤ، جێگری وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان سەردانی سووریای كردوو و لەگەڵ ئەسعەد شەیبانی، وەزیری درەوەی سووریا كۆبووە.

لە (2025/2/18) لەدوای (13) ساڵ داخستن ئازەبایجان باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە دیمەشق كردەوە، ئەو ماڵپەڕە رووسییە باس لەوە دەكات راڤیڤ جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە، كە ئازەربایجان لە پاڵ توركیا لەو قۆناغە هەستیارە لە پاڵ سووریا دەبێت، ئەوەش بە ئامانجی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی گەلی سووریا، هەروەك بەڵێنیشی داوە كە پاڵپشتی تەواوی پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوەی سووریا بكات.

ئەو لێدوانانە ئاماژەن، كە ئازەربایجان خواستی ئەوەی هەیە بە هەماهەنگی لەگەڵ توركیا رۆڵی گەورەتر لە سووریای دوای ئەسەد ببینێت، كە ئەوەش بەهۆی ئەوەیە پەیوەندی توركیا و سەركردە نوێكانی سووریا بەهێزە و ئەرمینیا لە سوریای دوای ئەسەد لاوازە، بۆیەش دەرفەتی نوێی بۆ ئازەربایجان دەرەخسێنێت.

لەگەڵ ئەوەش ئازەربایجان لەگەڵ توركیا لە دووبارە ئاوەدانكردنەوەی سووریا بەشدار دەبێت، ئەوەش كاریگەری كۆمپانیا حكومی و تایبەتەكانی ئازەبایجان لە سووریا زیاد دەكات.

كۆپی ئەزموونی دووبارە ئاوەدانكردنەوە

یەكێك لەو خاڵانەی شایەنی تێبینیكردنە، پەیوەندی تایبەتی نێوان كەوتنی حكومەتی بەشار ئەسەد و دووبارە گێرانەوەی هەرێمی ناگۆڕنۆكەرەباخە لەلایەن ئازەربایجانەوە.

لە میانەی دیداری وەزیری دەرەوەی سووریا، جێگری وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان ئاماژەی بەوە كرد، كە ئەزموونی باكۆ لە گێڕانەوە و نوێكردنەوەی خاكە ئازادكراوەكان دەكرێت لە هەوڵەكانی سووریا بۆ دووبارە ئاوەدانكردنەوەی سووریا جێبەجێ بكرێت، كە مەبەستی ناوچەی كەرەباخ بوو لە (2020 بۆ 2023) ئازاد كرا كە ئەو ناوچەیە دەكەوێتە باشووری قەوقاز، ماوەی (30) ساڵ بوو لە لایەن ئەرمینیاوە داگیر كرابوو. 

ئەسعەد شەیبانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، ئازادكردنی كەرەباخ لە داگیركاری گرنگی یەكلاكەرەوەی لە بەهێزكردنی ئاشتی و سەقامگیری جیهانی هەیە، لە بەشێكی دیكەی قسەكانیشی پیرۆزبایی لە گەلی ئازەربایجان كرد.

ئەوەش لە كاتێدایە سووریا لەسەردەمی بەشار ئەسەد ئاڵۆزییەكانی لەگەڵ توركیا لە لوتكەدا بوو، دیمەشق هەوڵی دەدا لێكچوون لەنێوان كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكان و ئۆپۆزسیۆنی سووریا درووست بكات، كە خەریك سووریا لە (2020/2/13) لەدوای لبنان ببێتە دووەم وڵات كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكان بە جینۆساید بناسێنێت.

لە (2025/2/14) ئیلهام علیێڤ، سەرۆكی ئازەربایجان، پەیامێكی ئاراستەی ئەحمەد شەرع، سەرۆكی كاتی سووریا كرد بە بۆنەی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی وڵات، لە پەیامەكەی دەڵێت، "ئەمرۆ دەرفەتێكی گەورە هەیە بۆ بەرزكردنەوەی پەیوەندی نێوان ئازەربایجان و سووریا بۆ ئاستی جۆری نوێ و هەماهەنگی بە ناوەڕۆكێكی نوێ، بەو بۆنەوەی ئەو دەرفەتە بانگهێشتت دەكەم بۆ سەردانی ئازەربایجان." 

بۆیە چاوەڕوان دەكرێت سەرۆكی نوێی سووریا وەك سعوودیە و توركیا لە ماوەیەكی نزیك سەردانی باكۆش بكات.

سەبارەت بە هەڵوێستی سەركردایەتی نوێی سووریا بە شێوەیەكی فراوان لە هەڵوێستەكانی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد پەیوەست بە پاڵپشتی ئەرمەن و ئەرمینیا جیاواز دەبێت، ئەوەش واتا گۆڕانكاری جەوهەری لە ئاراستەی سووریا بەرانبەر كۆماری ئازەربایجان، یەكێك لە لێكەوتە گرنگ و درێژمەوداكانی ئەوەش زیادبوونی هاوسەنگی هەڵوێستە لەنێوان سووریا و توركیا و ئازەربایجان.

سەرچاوە: ماڵپەڕی ئیستقلال