Nuce Logo

وەگێرانی: ئیسماعیل تەها

راپۆرتەكان باس لەوە دەكەن، ڤلادیمێر پووتین، سەرۆكی رووسیا بانگهێشتی بنیامین ناتەنیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلی كردووە بۆ ئامادەبوون لە نمایشی سەربازی لە گۆڕپانی سوور، ئەوەش رەنگدانەوەی لە بەرەوپێشچوونی قووڵتركردنەوەی پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و رووسیا دەبێت.

رۆژی نۆی ئایاری ئەمساڵ رووسیا یادی سەركەوتنی لە جەنگی دووەمی جیهان دەكاتەوە، كە بە جەنگی گەورەی نیشتیمانی ناسراوە، چاوەڕوان دەكرێت ژمارەیەكی زۆر لە سەرۆك و سەرۆك وەزیرانی وڵاتان ئامادەی ئەم یادە بن.

بەگوێرەی رۆژنامەی "سۆهۆ"ی چینی ئەم نزیكبوونەوە تەنیا شتێكی پڕۆتۆكۆڵی نییە، بەڵكوو هەنگاوێكە لە چوارچێوەی یارییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە بەرژەوەندییەكانی رووسیا و ئیسرائیل لە كۆنتڕۆڵكردنی جووڵەكانی توركیا لە سووریا یەكدەگرێتەوە.

 ئەوەش لە كاتێدایە مۆسكۆ بنكەی ستراتیژی سەربازیی لە تەڕتوس بەڕێوە دەبات، تەلئەبیب پارێزگاری لە هەژموونی خۆی لە جۆلان دەكات، سەرەڕای ناكۆكییە كۆنەكانی نێوان هەردوو وڵات، بەڵام دەبێتە كرانەوەی دەرگا لەبەردەم هاوپەیمانیەكی پراگماتی بۆ راگرتنی هاوسەنگی لە هەژموونی هەرێمی ئەو ناوچەیە.

پەیوەندییەكانی رووسیا و ئیسرائیل پەیوەندی ئاڵۆزن، بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانیان لە هاوسەنگی هەرێمی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێكەڵە، سەرەڕای قۆناغەكانی هەماهەنگی  بەهێزی نێوان هەردوو وڵات، وەك لە رووداوی (2018) لە میانەی بەشداری ناتەنیاهۆ لە نمایشی سەربازیی لە گۆڕەپانی سوور، بەڵام ئاڵۆزییەكان نەگەیشتۆتە رەتكردنەوەی بەرژەوەندییە هاوبەشەكان بەتایبەت لە سووریا.

رۆژنامەی سۆهۆ روونی دەكاتەوە، ئیسرائیل رۆڵی لە هاوسەنگی ناوچەیی هەیە، بەتایبەت پەیوەست بە رۆڵی توركیا، ئەوەش لە كاتێدایە سەرەڕای فشارەكانی رۆژئاوا، بەڵام رووسیا هەوڵی بەهێزكردنی هەژموونی خۆی دەدات، لەم چوارچێوەیە رۆژنامەكە باس لە رەهەندەكانی ئەو پەیوەندییە ستراتیژییە و پاڵنەرە سیاسییەكانی دەكات. 

ئاوێتەبوونی رووسی ئیسرائیلی

رۆژنامەی سۆهۆی چینی باس لەوە دەكات، كە ئەوەی لە جیهان روودەدات زۆر بە سەیرتر لە درامای "موتەسائیلە" كێ چاوەڕوانی ئەو رووداوەی دەكرد، كە لە چەند رۆژی رابردوو ببێتە ناونیشانێكی نێودوڵەتی و سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بانگهێشتی مۆسكۆ بكرێت لە گۆڕەپانی سوور ئامادە بێت.

تەنیا بڵاوكردنەوەی ئەو هەواڵە دەنگدانەوەی جیاوازی لە ماڵپەڕەكان درووستكردووە، هەندێك نكۆڵی لەوە دەكەن كە رووسیا تەوقە لەگەڵ تاوانبارێك بكات، ئەوانەی دیكەش گاڵتە دەكەن و دەڵێن، ئایا ئەوە سرووشتی سیاسەتی نێودەوڵەتی نییە؟

لێرەوە رۆژنامەكە باس لەوە دەكات، پەیوەندییەكانی نێوان تەلئەبیب و مۆسكۆ رۆژێك رەش و سپی نەبوو، سەرەڕای ئەو دەنگدانەوەی ئێستا، ئەگەر چەند ساڵێك بگەڕێینەوە دواوە دەبینین هەردوولا راهاتوون دیداریان لە گۆڕەپانی سوور هەبێت، لە (2018) ناتەنیاهۆ لە پاڵ پووتین سەیری نمایشی سەربازی دەكرد، ئەوكاتە كەس باسی لە شلگیری لە پرەنسیپ بەرانبەر بەرژەوەندی نەدەكرد، لەم سۆنگەیەوە سیاسەتی نێودەوڵەتی زۆر بەخێرایی لاپەڕەكانی ئاوا دەكات، سەبارەت بە خاڵی گۆڕانی سەرەكی ئەوەیە كە ناكرێت ئەو ململانێیەی لە سووریا پشتگوێ بخرێت، كە بیتییە لە بنكەی سەربازیی رووسی لە بەندەری تەرتوس، كە خاڵێكی ستراتیژییە لەسەر دەریای ناوەند.

لەگەڵ زیادبوونی هەژموونی ئەنقەرە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەو چەند ساڵەی دوایی مۆسكۆ هەست بە دڵەڕاوكێ دەكات، لێرەوە ئیسرائیل دێتە ناوە و دەڵێت، "ئێمە ئامادەین هاوكاریتان بكەین بۆ كۆنتڕۆڵكردنی توركیا."

مۆسكۆ دەستبەجێ لەو پەیامە تێگەیشت، كە دوژمنی دۆژمنم دۆستی كاتیمە، كەوتنی بەشار ئەسەد هەژموونی توركیای لەو ناوچەیە لە بەرژەوەندی توركیای لاوازكرد، كە چەندین ساڵە دژ بە هەندێك گرووپە شۆڕشگێرەكان هاوكاری دەكردن.

دوای ئەوەی رووسیا دەستكەوتەكنی لە سووریا لە دەست دا، ئەلیكسەندەر دۆگین، بیرمەندی رووسی هێرشێكی توندی كردە سەر رەجەب تەیب ئەردۆغان و تۆمەتی خیانەتی ستراتیژی دایە پاڵ.

دۆگین كە بە عەقڵی پووتین و راوێژكاری سیاسی و سیاسی و سەربازیی كرملین ناسراوە دەڵێت، "سووریا تەڵەیەك بوو بۆ ئەردۆغان، هەڵەیەكی ستراتیژی كرد، خیانەتی لە رووسیا و ئێران كرد، ئەردۆغان كۆتایی هات، ئێستا سەرەتای كۆتاییهاتنی توركیای كەمالییە، ئێمە تاوەكوو ئێستا پاڵپشتیمان كردوون، بەڵام لێرە بەدواوە پەشیمان دەبنەوە."

جگە لەوەش ئیسرائیل دەستی بەسەر سەرچاوەكانی ئاو لە بەرزایەكی جۆلان گرتووە، كە كارتێكە ناكرێت لە چوارچێوەی هاوكێشەی سووریا پشتگوێ بخرێت، بە ئاماژەدان بەوەی هەر لایەك بەرژەوەندییەكی لەو پەیوەندییە هەیە، بانگهێشتی ئیسرائیل بۆ ئامادەبوونی سەربازیی تەنیا هەنگاوێكی سرووشتی نییە لە چوارچێوەی بەرژەوەندی دوو لایەنە.

خوانێكی هاوبەش

لەو چوارچێوەیە سووریای ئەمڕۆ لەژێر دەسەڵاتی بەشار ئەسەد نییە، بە كردەیی بۆ سێ ناوچەی هەژموون دابەش بووە، گرووپە چەكدارەكانی نزیك لە توركیا، كورد ئەمەریكا پاڵپشتی دەكات، دروز ئیسرائیل پاڵپشتی دەكات.

لە ماوەی رابردووش ئیسرائیل راشكاوانە رایگەیاند، هێزەكانی تاوەكوو كاتێكی نادیار لە بەرزایەكی جۆلان دەمێنێتەوە، لە هەنگاوێكی رووندا باشووری سووریا بووە ناوچەی هەژموونی ئیسرائیل، بەڵام لە هەمانكاتدا توركیاش مێژووێكی درێژی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، لە كاتێدا ئیسرائیل سەرقاڵی فراوانكردنی هەژموونیەتی دەستەوەستان ناوەستێت، لێرەوە بایەخی رۆڵی رووسیا دەردەكەوێت، ئیسرائیل بە نهێنی كاری لەسەر رازیكردنی ئەمەریكا كردووە، كە بوونی بنكەی سەربازیی رووسیا لە سووریا كردووە، كە خزمەتە بۆ هەموو لایەك.

لێرە ئەو قسەیە زۆر نامۆیە، توركیا ئەندامی ناتۆیە، بە هاوپەیمانی ئیسرائیل دادەندرێت، بەڵام ئیسرائیل بەرگری لە بەردەوامی هەبوونی رووسیا لە سووریا دەكات، بەڵام ئەوەش ئاڵۆز نییە، چونكە لە دیدی ئەو رۆژنامە چینییە بنكەی سەربازیی رووسیا لە سووریا سنوورێك بۆ فراوانییەكانی توركیا لە رۆژهەڵات دادەنێت، ئەوەش واتا كەمكردنەوەی هەڕەشەكان لەباكوور لەسەر ئیسرائیل، لە كاتێیكشدا مۆسكۆ پارێزگاری لە پێگەی خۆی لەسەر دەریای ناوەند دەكات.

ئەو پرسە لە ئینتەرنێت گفتوگۆی زۆری بەدوای خۆی داهێناوە، ئەوانەی قسەی لەسەر دەكەن بوونە دووبەشی سەرەكی، لایەنگرانی فەڵەستین تووڕەن و دەڵێن، رووسیا خیانەتی لە پرسی دژایەتی داگیركاری كرد و تەوقە لەگەڵ خوێنڕێژێك دەكات.

لەبەرانبەردا لایەنگرانی رووسی دوو بۆچوونیان هەیە، بۆچوونێك پێیوایە كە بەرژەوەندی نیشتیمانی لە پێش هەست و سۆزە، ئەوانەی دیكەش ترسیان هەیە، كە ئەو هەنگاوە ببێتە هۆی بێهێوابوونی هاوپەیمانە كلاسیكیەكانی مۆسكۆ كە ئێران و حەمس دەگرێتەوە.رۆژنامەكە پرسیاری ئەوەش دەكات ئەگەر سەیری واقیع بكەین كەی سیاسەتی نێودەوڵەتی لەسەر بنەمایەكی پاكی ئەخلاقی دامەزراوە؟ لە لایەكی دیكەوە رووسیا لە لایەن رۆژئاواوە دەورە دراوە، هەوڵ دەدات سوود لە هەر كارتێكی هێز وەبگرێت، كە بتوانێت بەدەستی بخات.

ئیسرائیلیش لەدوای ئەو قەیرانەی لە حەوتی ئۆكتۆبەری (2023) تووشی بووە، بەدوای دەرچەیەكی دیپلۆماسی دەگەڕێت، بۆیە بەشداری لە گۆڕەپانی سوور دەرفەتی دەركەوتنی پێ دەدات كە "قوربانی جەنگی دووەمی جیهان"ە، لە هەمانكاتدا دەرفتی پێ دەدات كە لەگەڵ مۆسكۆ لە دۆسیەی سووریا بگەن بە لێكتێگەیشتن، كە ئەو ئەو رێككەوتنە لە قازانجی هەردوولایە.

رۆژنامەی سۆهۆ باس لەوە دەكات، كە پێویستە تەنیا پشت بە دیمە ئاشكراكان نەبەستین و ئاگاداری رووداوەكانی پشت پەردەبین، بە بۆچوونی ئەو رۆژنامەكە مانۆڕە سیاسییەكانی نێوان رووسیا و ئیسرائیل وانەیەكی زیندووە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان. 

لێرە پرسیارەكە ئەوەیە ئایا رووسیا دەتوانێت پرەنسیپە ئەخلاقییەكان پشتگوێ بخات؟ لەوانەیە، بەڵام ئەو كاتێك بنكەی سەربازیی لە سووریا لەدەست بدات، كەشتییەكانی لە دەریای رەش لەناو ئاوەكانی ئەو ناوچەیە دەورە دەرێت.

ئایا ئیسرائیل هیچ رێزێكی نییە؟ بە رووكەش وادەردەكەوێت، بەڵام لەگەڵ هەبوونی توركیا لەسەر سنوورەكانی باكوور، هەر سەرۆك وەزیرانێك لە شوێنی ناتەنیاهۆ بێت هەست بە دڵەڕاوكێیەكی توند دەكات، لەم چوارچێوەیە مانەوەی وڵات ئاسان نییە، ئەوەش وەك ئەوە وایە لەسەر چەقۆ سەما بكەیت.

لەسەر ئاستی بازنەیەكی فراوانتر دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزتر دەبێت، واشنتن هەوڵ دەدات ئەنقەرە بۆ هاوسەنگی مۆسكۆ بەكار بهێنێت، كە ئیسرائیل هاوئاهەنگە لەگەڵی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی توركیا، ئێران زۆر بە هەستیاری چاودێری جووڵەكانی حەماس دەكات، لەناو ئەو هەموو دەستوەردانە رووسیا بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراوە خۆی لەوە بینیووە كە رۆڵی لایەنی سێیەمی یەكلاكەرەوە دەبینێت.

ئەوەش روونی دەكاتەوە كە یاری هێزە گەورەكان لەدەوری راست و هەڵە ناخولێتەوە، بەڵكوو لە دەوری ئەوە دەخولێتەوە، كە كێ خاوەنی زۆرترین كارتی بردنەوەیە، لەسەر ئەو بنەمایەشە بانگهێشتی رووسیا بۆ ئیسرائیل و ئامادەبوونی سەربازیی بڕیارێكی ئاسایی نییە، بەڵكوو ئەو هەنگاوە پەیوەستە بە یاری شەتڕەنجی سووری، میكانزمێكە بۆ درووستكردنی هاوپەیمانی تەكتیكی بۆ بەرەنگاربوونەوەی فراوانخوازی توركیا، هەروەك نمونەی ئایدیایەكە بۆ واقیعی سیاسی.

ئەوەشی سەركۆنەی دەكات و بە داماڵین لە پرەنیسپ بەرانبەر بەرژەوەندی ناوی دەبات، ئەوە زۆر بە سادەیی لەگەڵ سیاسەتی نێودەوڵەتی مامەڵە دەكات و پێیوایە یارییەكی ئەخلاقی نموونەییە، لە جیهانی ململانێ گەورەكان دۆست یاخود دوژمنی هەمیشەیی نییە، تەنیا گۆڕانی بەرژەوەندی هەیە، دۆخی نێودەوڵەتی هەموو رۆژ لە گۆڕاندایە، بەڵام راستییەكی نەگۆڕ هەیە، كێ خاوەنی چەك و سامانە دەنگی بیستراوە، رووسیا هێز لە بنكەكانی سووریا وەردەگرێت، ئیسرائیل كۆنتڕۆڵی بەرزایەكانی جۆلانی كردووە، ئەوەش متمانەی بە سەركردەكانیان داوە كە لە گۆڕەپانی سوور لە پاڵ یەك بووەستن. 

سەرچاوە: ماڵپەڕی ئیستقلال