Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

ریچ ئۆتزن، پسپۆڕی باڵای ئەمەریكى لە ئەنجوومەنی ئەتڵەسی دەڵێت، ئیسرائیل سێ هۆكاری لەبەردەستە بۆ ئەوەی ئۆپراسیۆنی سەربازیی لە سووریا ئەنجام بدات، پسپۆڕێكی دیكەش ئاماژە بەوە دەكات، كە باشترین بژاردە بۆ چارەسەری ناكۆكییەكانی نێوان ئەنقەرە و تەلئەبیب نێوەندگیری ئەمەریكایە

ریچ ئۆتزن سەبارەت بە هۆكارەكان دەڵێت، لە یەكەم، وێرانكردنی پێداویستییە پێشكەوتووەكانی حكومەتی ئێستا بە میرات لە دەسەڵاتی پێشوو بۆی ماوەتەوە، دووەم فشارە لەسەر حكومەتی ئەحمەد شەرع بۆ پاراستنی كەمینەكان و لێدان لە گرووپە توندەرەوەكان، سێیەم پەیامێكی روونە بۆ توركیا كە ئیسرائیل نایەوێت جووڵەكانی لە ئاسمانی سووریا كۆت و بەند بكرێت، هەر بەرەنگاربوونەوەیەكیش لەگەڵی دەبێتە هۆی بەڕەورووبوونەوەی یەكتری.

ئەو پسپۆڕە دەلێت، ئەو ململانێ هەرێمییە ئەنجامی جیاوازی بەرژەوەندی و دابەزینی ئاستی متمانەیە و بە ئاسانی هێورنابێتە، بەڵام دەتواندرێت ئیدارەی ئەو دۆخە بدرێت لە رێگەی تێكەڵكردنەوەی بەڕێوەبردن، یەكێك لە بژاردەكانی ئیدارەدانی ململانێیە لەسەر بنەمای دیپلۆماسیەتی هێور بۆ هەردوو وڵات دەبێت، دووەم بژاردەی رۆڵی ئەمەریكایە بۆ چارەسەری كاتی، هاوسەنگی ململانێی توركیا ئیسرائیل بە هەماهەنگی لە بارزگانی و كاروباری نێودەڵەتی بژاردەیەكە پێشتر توركیا لەگەڵ وڵاتانی كەنداو و میسر كردووییەتی.

ئامانجەكانی ناتەنیاهۆ

توركیا یەكێكە لەو وڵاتانەی خاوەنی زۆرینەیەكی مسوڵمانە و دانی بە ئیسرائیل داناوە، بەڵام لە بەرانبەردا لە ساڵی رابردوو كۆت و بەندی خستە سەر ئیسرائیل و (54) و ئاسن و پۆڵا و سووتەمەنی فڕۆكەی لێ قەدەغە كرد.

ئیڤا كۆلۆریۆتیس، لێكۆڵەر لە كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڵێت، هەڵمەتەكانی دوو رۆژی رابردوو كە فڕۆكەخانەی تیفۆڕ و حەمای سەربازیی وێران كرد، لەدوای جووڵە سەربازییەكانی توركیا و گەیشتنی راوێژكارە سەربازیییەكان بوو بۆ ئەو دوو فڕۆكەخانەیە بۆ ئەوەی بۆ بنكەی ئاسمانی توركی ئامادەیان بكەن، لە دیدی ئیسرائیلیش ئەو جووڵانە نەك تەنیا هەڕەشەن بۆ دۆخی ئەمنی باكووری وڵاتەكەی، بەڵكوو هەڕەشەن بۆ پلانی سیاسی حكومەتی ئیسرائیل بۆ دۆسیەی سووریا، چونكە حكومەتی ئێستای ناتەنیاهۆ دوو ئامانجی هەیە هەوڵی بەدەستهێنانیان دەدات، یەكەم، رێگری لە بوونی هەر هێزێكی سەربازیی مامناوەند و بەهێز لە باشووری وڵاتەكەی، دووەم گرەنتی ئازادانەی جووڵەی چەكی ئیسرائیلی لە ئاسمانی سووریا، لێرەوە بنكەی ئاسمانی توركیا لە سووریا پڕە لە مەترسی، چونكە ئەگەر توركیا بنكە دروست بكات، ئەوە واتا پێویستە ئیسرائیل هێڵێكی راستەوخۆ لەگەڵ سوپای توركیا درووست بكات، بۆ رێگری لە هەر رووداوێكی ئاسمانی دوو لایەنە، لای كەمی ئێستا ئیسرائیل ئەوەی ناوێت.

توركیا بەشێكە هاوكێشەكان

جووڵەكانی توركیا لە سووریا تەنیا هۆكار نییە وا دەكات ئیسرائیل هێرشەكانی زیاد بكات لە سووریا، بەڵكوو لە مانگی (12)ى ساڵی رابردوو كاتێك ئۆپۆزسیۆنی سووریا كەوتنی بەشار ئەسەدی راگەیاند، سوپای ئیسرائیل گەورەترین زنجیرە هێرشی لە مێژووی وڵاتەكەی كردە سەر سووریا، دواتریش درووستكردنی بنكەی سەربازی لە لوتكەی جەبەل شێخ  بۆ ماوەیەكی درێژ راگەیاند.

گرەنتی پاراستنی دروز لە سووریا ئامانجێك بوو ئیسرائیل ئاشكرای كرد، بەم دوایەش بەرپرسانی ئیسرائیل خواستی خۆیان بۆ درووستكردنی فیدراڵی لە ناوچەكانی سووریا رایگەیاند، لەگەڵ ئەوەشدا سوپای ئیسرائیل و دانیشتوانی دەرعا لەكاتی هەوڵەكانی سوپای ئیسرائیل بۆ قووڵبوونەوە لەو ناوچانە بەریەكەوتن.

كۆلۆریۆتیس جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، ئەو گەورەكردنەی راگەیاندنی ئیسرائیل لەسەر بوونی توركیا پێش چەند رۆژێك بە بڕیارێكی سیاسی حكومەتی ئیسرائیل دەستی پێكردووە، بەكردەیی توركیا لە (2016) لەدوای ئۆپراسیۆنی قەڵغانی فورات لەو ناوچەیە، لەدوای مانگی ئاداری (2020) بە بڕیارێكی سیاسی لەدوای رێككەوتنی سۆچی لەو ناوچەیە.

پێش كەوتنی دەسەڵاتی ئەسەد، حكومەتی ئیسرائیل هیچ ناڕەزاییەكی لە بوونی توركیا نەبوو، ئەو ئاڵۆزیەی ئێستاش رەهەندی سیاسی زیاترە لە رەهەندی سەربازیی، چونكە لە واقیعدا ئیسرائیل كارلەسەر قووڵكردنەوەی هاوكێشەیەكی سەربازیی لە سووریا دەكات، وەك ئەمری واقیع، ئامانج لە قووڵكردنەوەی ئەو هاوكێشەیە بەدەستهێنانی سازشی سیاسیە لە ئیدارەی نوێی سووریا لە چوارچێوەی دانووستاندنی دوولایەنە، بەشێوەی راستەوخۆ بێت یاخود لە رێگەی نێوەندگیرەكان بێت، گرنگترین خواستی ئیسرائیل سازشی سووریایە بە تەواوی لە بەرزایەكی جۆلان، دووەم كردنەوەی دەرگایە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان.

لێكتێگەیشتنەكان تاوەكوو ئێستا تیۆرین

ئیدارەی نوێی دیمەشق لەدوای كەوتنی ئەسەد رووبەڕووی هیچ هەڕەشەكی لە ئیسرائیل نەكردووە، بەلكوو بە پێچەوانەوە ئەحمەد شەرع چەندین جا رایگەیاندووە، سووریا فاكتەری هیچ هەڕەشەیەك نییە لەسەر وڵاتانی ئەو ناوچەیە.

سەبارەت بە هەڵوێستی فەرمی چەند راپۆرتێكی رۆژنامەوانی باس لە خواستی توركیا دەكەن بۆ درووستكردنی بنكەی سەبازیی لە ناوەڕاستی سووریا، بەڵام لەسەر ئاستی فەرمی تاوەكوو ئێستا پشتڕاست نەكراوە، ئەوەشی ئێستا روودەدات لە چوارچێوەی كاردانەوەی نێوان ئەنقەرە و تەلئەبیبە، پێش قووڵكردنەوەی هەر هاوكێشەیەكی نوێ وەك ئەمری واقیع.

عەلی ئەسمەر، لێكۆڵەر لە كاروباری توركیا دەڵێت، ئەنقەرە و دیمەشق لە رووی تیۆرییەوە لێكتێگەیشتنیان لەسەر بەرگری هاوبەش هەیە، كە چەند لایەنێك دەگرێتەوە، لەوانە مەشقی سوپای نوێی سووریا و چەكداركردن و درووستكردنی ناوەندی سەربازیی توركیا لە سووریا.

ئەو لێكتێگەیشتنە تیۆریانە پێشتر بەرپرسان لە وەزارەتی بەرگری توركیا زیاتر لە جارێك لەدوای كەوتنی دەسەڵاتی ئەسەد ئاماژەیان پێی كردووە، بەڵام لە چوارچێوەی تیرۆری ماوەتەوە بۆ جێبەجێكردنی كاتی پێویستە.

ئیسرائیل هەست بەوە دەكات، كە ئەو لێكتێگەیشتنانە لەو ماوەیەكی نزیك دەخرێنە بواری جێبەجێكردن، هەر ئەوەش هەوڵ دەدات بەربەست بۆ درووستكردنی هەماهەنگی سەربازیی توركی ــ سووری درووست بكات.

عەلی ئەسمەر جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە، هاوكێشەكە روونە، لەدوای كشانەوەی ئەمەریكا لە سووریا توركیا ئەو بۆشایە پڕدەكاتەوە، ئیسرائیل بیەوێت یاخود نەیەوێت چونكە جگە لە توركیا هیچ هێزێكی دیكە ئەو توانایەی نییە، ئێران دەركا، رووسیا سەرقاڵە بە جەنگی ئۆكراینا، ئیدارەی ترەمپ دەیەوێت بكشێتەوە، ئیسرائیل ناتوانێت ئەو بۆشایە پڕ بكاتەوە، چونكە گەلی سووری وەك دوژمن لە ئیسرائیل دەڕوانێت، نەك وەك هاوپەیمان، كە توركیا بە هاوپەیمانی خۆیان دەزانن.

نێوەنگیری ئەمەریكا چارەسەرە

توركیا ئێستا بە دیارترین هاوپەیمانی ئیدارەی سووریای نوێ دادەندرێت، بە سەرۆكایەتی ئەحمەد شەرع، ئەو دۆخە چەندین ساڵە هەیە، لەسەر ئەو بنەمایەی لە باكووری سووریا و پاڵپشتی لۆجستی و سەربازیی دامەزراوە، كە پێش گەیشتنی گرووپەكان بە دیمەشق هاوكاری دەكردن.

كۆلۆریۆتش جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، ئەگەر توركیا بوونی سەربازیی و ئاسمانی بەهێز بكات، دەبێتە هۆی سنوورداركردنی جووڵەی چەكی ئاسمانی ئیسرائیل لە سەر ئاسمانی سووریت، بەوەش پیلانەكانی تووشی بەربەست دەبێت، لەو دۆخەدا بوونی سەربازیی توركیا لە سووریا ئیدارەی ئەحمەد شەرع دەخاتە هەڵوێستی دانوستاندنی باشتر لە بەرانبەر مەرجەكانی ئیسرائیل، ئەوەی مایەی ئاماژە پێكردنە هێرشەكانی چەند رۆژی رابردووی ئیسرائیل ئاشكرای كرد، كە ئامانجی نوێی سووریا رەهەندەكانی هەڕەشەی تێپەڕاندووە، گەیشتۆتە ئاستی سەركردایەتی ئاسمانی سووریا كە رێگە نەدات هیچ لایەنێكی دیكە یاری تێدا بكات.

ئەو لێكۆڵەرە پێشی وایە پەیوەندی نێوان توركیا و ئیسرائیل زۆر ئاڵۆزە، پچڕانی پەیوەندی دیپلۆماسی نێوانیان بەهۆی رووداوەكانی غەزە، ئێستا هیچ پەیوەندی راستەوخۆ لەنێوان ئەنقەرە و تەلئەبیب و دیمەشق و تەلئەبیب نییە ئەوەش وادەكات نێوەندگیری ئەمەریكا چارەسەر بێت.

رەجەب تەیب ئەردۆغان پەیوەندی تایبەتی لەگەڵ ترەمپ هەیە، ئەوەش رەنگدانەوەی نزیكی دەبێت لەسەر لادانی هەندێك سزای ئەمەریكا لەسەر توركیا، بە پشتبەستن بەو پەیوەندییە ئەنقەرە پێیوایە چارەسەری نموونەیی ئەوەیە لەگەڵ واشنتن لە دۆسیەی سووریا بگەینە رێككەوتن، كە بەرەنگاربوونەوەی داعش و هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی سووریا لەسەر بەڕێوەبردنی گرتووخانەكانی رۆژهەڵاتی سووریا دەگرێتەوە.

لە چوارچێوەی ئەو لێكتێگەیشتانە دەگەنە رێككەوتنێك كە پێویست دەكات بنكەیەكی ئاسمانی توركیا لە سووریا دابمەزرێت، لە حاڵەتێكدا ئەگەر واشنتن ئەوە قبووڵ بكات، ئەمەریكا دەبێتە بەرپرس لە سەپاندنی ئەو لێكتێگەیشتنە وەك ئەمری واقیع لەبەردەم حكومەتی ئیسرائیل.

عەلی ئەسمەر دەشڵێت، ئەگەر ئاڵۆزییەكانی نێوان توركیا ئیسرائیل زیاتر بێت، ئەگەر هەیە نێوەندگیری ئەمەریكی یا ئازەربایجانی دەست پێبكات، چونكە هەردووكیان توركیان.

ئەگەر بەریەكەوتنی راستەوخۆش رووبدات، ئەوكات دەبێتە قەیرانێكی سەربازیی خاوەن رەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، چونكە توركیا ئەندامە لە ناتۆ و رێكخراوی وڵاتانی ئیسلامی و هەماهەنگی ئیسلامی.

عەلی ئەسمەر بەدووری دەزانێت بەریەكەوتنی راستەوخۆ لەنێوان توركیا و ئیسرائیل رووبدات، لەكاتێیشدا پێیوایە ئەگەری بەهێز ئەوەیە پەیماننامە یاخود رێككەوتننامەی ئاشتی بە چاودێری توركی ــ ئەمەریكی لەنێوان سووریا و ئیسرائیل دەكرێت، بوونی توركیا لە سووریا كارێكی حەتمییە، بەهۆی تێكەڵی جوگرافی و ئاسایشی نەتەوەییان.

سەرچاوە: ماڵپەڕی حوڕە