Nuce Logo

پ.ی.د.سەلام عەبدولكەریم

Salam.abdulla@univsul.edu.iq

پێشەكی

    ڕۆژی (18/12)ی هەموو ساڵێك ڕۆژی جیهانی ئاوارەیەو ئەو دیرۆكەی بۆ دیاریكراوە، لێرەوە هەوڵدەدەین لێكدانەوە بۆ دۆخی

 ئاوارەكانی سوریا دوای رووخانی رژێمی ئەسەد بكەین، بەوەی خەونی گەڕانەوەیان بۆ باوەشی نیشتیمان دێتەدی یاخود ئاراستەی رووداوەكان و ئەو ئاڵنگاریی و گرفتە سیاسی و ئابووری و ئاسایشییانەی بوونەتە رێگر وەك خۆی دەمێنێتەوەو ناتوانن بەدڕدۆنگییەوە زۆرینەیان بڕیاری گەڕانەوە بدەن. سەرەڕای ئەو پێناسە جۆراوجۆرانەی، كە بۆ چەمك و پێناسەی ئاوارە كراوە، بەڵام لێرەدا زیاتر مەبەست لەوشەی ئاوارە:"هەر كەسێكە، كە بەهۆی هۆكارێكی سیاسی یان هەر هۆكارێكی تر بێت لەوڵاتەكەی خۆی هەڵهاتووەو پەنای بردۆتە بەر وڵاتێكی تر". ئەم پێناسەیەش بەسەر هەموو ئەو هاوڵاتییە سورییانەدا جێگیر دەبێت، کە لەسەرهەڵدانی ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبییەوە وڵاتەكەیان بەهۆكاری سیاسی و جەنگ و شەڕو كوشتارەوە جێهێشتووەو لەوڵاتانی دەوروبەرو دونیای عەرەبی نیشتەجیبوون. سەرباری ئەوانەی، كە ڕوویانكردۆتە وڵاتانی ئەوروپا و مافی پەنابەرییان پێدراوە، ئەڵبەت ئەوانیش زیاتر بەهۆی ئەو هۆكارانەوە كۆچیان كردووە لەسوریاو زاراوەی پەنابەریان بەسەردا دابڕاوە، بەڵام بەمانایەكی تر ئەوانیش ئاوارەی وڵاتی سوریا بوون و لەدەرەوە دەژین. 

پرسی ئاوارەكان لەئێستاداو دوای ڕوخانی رژێمی ئەسەد وەك یەكێك لەئاڵنگارییە گەورەكان لەبەردەم ئیدارەی نوێی سوریادا سەریهەڵداوەو پرسێكی جدییەو پێویستی بەچارەسەركردن هەیە. هاوكاتی كاریگەرییەكانی ئەم پرسە رۆژانەو ناوبەناو كۆمەڵ كۆمەڵ و بەژمارەی دیاریكراو دەگەڕێنەوە سوریا، بەڵام بەهۆی زۆری ژمارەی ئاوارەكان و نادیاری دۆخی سیاسیی و ئاییندەی ژیان و ڕوخانی ماڵ و حاڵ و خانووەكانیان و نەمانی سەرچاوەی بژێوی ژیانیان تێبینی ئەوە دەكرێت، كە زۆربەیان لەترس و دڕدۆنگییدان و بڕیاردان بۆ گەڕانەوەی یەكجاریی لایان ئاسان نییە، بەتایبەت، كە ژێرخانی ئابووری بەهۆی سیاسەتەكانی رژێمی ئەسەدەوەو نەبوونی ئاماژەی خێرای باشبوونی دۆخی گوزەران و بژێوی و رەوشی ئاساییشەوە مایەی دڕدۆنگی و دڵەڕاوكێییە.

ژمارەو داتای ئاوارەكانی سوریا لەوڵاتانی دەوروبەرو ئاڵنگارییەكانی بەردەم گەڕانەوەیان

   بەپێی داتاو زانیاری خەمڵێنراو ژمارەی ئاوارەكانی سوریا لەوڵاتانی دەوروبەرو جیهانی عەرەبی بەتایبەت (توركیا، ئەردەن، عێراق، لوبنان، میسر، چەند وڵاتیكی تریش) دەگاتە زیاتر (6) شەش ملیۆن ئاوارە، بەشێوەیەك هەر وڵاتەو رێژەیەك لەو ژمارەیەی بەسەردا دابەشبووەو تیایاندا نیشتەجێبوون لەوانە توركیا (3000000) سێ ملیۆن، لوبنان (775000) حەوت سەدو حەفتاو پێنج هەزارو ئەردەن (600000) شەش سەد هەزارو عێراق نزیكەی (300000) سێسەد هەزارو میسریش زیاتر لە (150000) سەدو پەنجا هەزار ئاوارە، واتە نزیكەی سێیەكی هاولاتیانی سوریا ئاوارەو پەنابەرن و لەدەرەوەی سوریا دەژین. 

   هەرچی وڵاتانی ئەوروپایە ئەڵمانیا نزیمەی (800000) هەشت سەد هەزارو نەمسا (100000) سەد هەزارو فەرەنسا (44700) چل و چوار هەزارو حەوت سەد و بەلجیكا (22000) بیست و دوو هەزار ئاوارە. زۆربەی ئاوارەكانیش دانیشتووانی ناوچەكانی (ئیدلیب و حەلەب و حومس)ن، جگە لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان لە(كوبانی، منبج، سەری كانی و هەندێ ناوچەی تر)، كە ئەوانیش بەهۆی شەڕو هێرش و پەلاماری گروپە چەكدارەكانی ئۆپۆزیسیۆنی رژێمی پێشووی سوریاو ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا لەناوچەكانیان ئاوارە بوون و ماڵ و حاڵی خۆیان جێهیشتووە. جگە لەمانەش لەناوخۆی وڵاتی سوریا ژمارەیەكی زۆری دیكەی هاوڵاتیانی سوری هەیە، كە شوێنی نیشتەجێبوون و ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووەو لەناوچەكانی تری سوریادا بەناچاری و بۆ پارێزگاری لەژیانیان نیشتەجێبوون و ئەمانە زیاتر دەچنە ژێر چوارچێوەی ئەوەی پێیدەوترێت بێ ماڵ و حاڵ (مشرد). بێگومان ئەمانەش پێویستیان بەگەڕانەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان و ماڵ و حاڵیان هەیە. هاوكات لەدوای كەوتنی رژێمی بەعسی فەرمانڕەوای بەعس بەسەرۆكایەتی بنەماڵەی بەشار ئەسەد ژمارەیەك لەئاوارەكان گەڕاونەتەوە سوریاو لەشوینەكانی خۆیان نیشتەجێبوون و زیاتر ئەو هاوڵاتییە سورییانەیان، كە لەوڵاتانی (توركیا، ئەردەن، لوبنان) بوون. 

ئەو ئاڵنگارییانەی لەبەردەم گەڕانەوەی ئاوارەكاندان زۆرو جۆراوجۆرن لەریزی پێشەوەیان پرسی ئاساییش و ئارامی و سەقامگیرنەبوونی دۆخی سیاسییە، بەو پێیەی تازە بەتازە رژێمی پێشوو ڕوخاوەو حكومەتی نوێ پێكنەهاتووەو دامو دەزگای دەوڵەتیی دارو پەردووی بەسەریەكەوە نەماوە، سەرباری ئەوەی دەستەی رزگاریكردنی شام رێژەیەكی باش ئارامی و ئاساییشی دەستەبەركردووە، بەڵام بۆ گەڕانەوەی هەمیشەیی ئاوارەكان ئەمە بەس نییە. 

هەروەها یەكێكیتر لەگرفتەكانی گەڕانەوەی ئاوارەكانی سوریا بۆ وڵاتەكەیان وەك ئەوەی (ئایەت مەجزوب)ی جێگیری نوسینگەی هەرێمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفەریقا لەرێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئاماژەی پێكردووە ئەوەیە، كە سەرەڕای بیركردنەوەی زۆرێك لەئاوارەكانی سوریا بۆ گەڕانەوە بۆ وڵاتەكەیان، بەڵام بڕیاردان بۆ گەڕانەوە ئاسان نییە، لەبەرئەوەی زۆربەیان ماڵ و حاڵ و كەسوكاری نزیك و وەزیفەو پیشەو كارو كەسابەتیان لەدەستداوەو ئابووری سوریاش لەئێستادا یارمەتیدەری گەڕانەوەی یەكجارەكییان نییە، چونكە ئاوارەكان لەكاتی گەڕانەوەیاندا پێویستیان بە پەناگەو شوێنی نیشتەجێبوون و خواردن و خۆراك و ئاوو چاودێری تەندروستی و پارێزگاری و ئاساییش  هەیەو ئەمەش بەئاسانی لەو دۆخەدا فەراهەم نایەت، لەبەرئەوەی سەرباری لێدوانەكانی ئەحمەد شەرعی فەرماندەی ئیدارەی نوێ لەسوریا بۆ هەڵوەشاندنەوەی سەرجەم گروپە چەكدارەكانی بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا، بەڵام بەو پێیەی ئەو پرۆسەیە كاتی پێدەچێت بۆیە گرفت و ئاڵنگارییەكی دیكەی بەردەمی گەڕانەوەی ئاوارەكانی سوریا بوونی فرە هێزی چەكدارو مەترسی سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیە، كە لەئەگەری روودانی روداوێكی لەو شێوەیە دوو هیندە ژیانیان جارێكی تر دەكەوێتە مەترسییەوە.

تەنانەت ئەو ئاوارانەش، كە لەوڵاتانی ئەوروپان و مافی پەنابەرییان بەهەندێكیان داوە، ئەوانیش دڕدۆنگ و دوودڵن لەبڕیاری ناردنەوەیان تەنانەت گەر بەرەزامەندی و خواییشتی خۆشیان بێت، یان ئەو ئاوارانەی، كە هەندێ لەوڵاتانی ئەوروپا نیازیان هەیە بەشێوەی زۆرەملێ و ناچاری بیاننێرنەوە وڵاتی سوریا، چونكە بۆچوونیان وایە پێویستە پەلە نەكرێت لەدەركردنی بڕیارێكی لەوشێوەیە، لەبەرئەوەی كارەسات و تراژیدیای مرۆیی زیاتر بۆ ئاوارەكان دەخولقێنێت.

    بیركردنەوە لەبڕیاری بەزۆرەملێ و ناچاری ناردنەوەی پەنابەران سەرەڕای ئەوەی بۆ ئەوەی دەگێڕنەوە، كە یارمەتی سوریا بدەن لەگێڕانەوەی دەستی كارو كرێكارو خاوەن بەهرەكان بۆ دووبارە بونیاتنانەوەی ئەو وڵاتە، بەڵام بنەما یاساییەكەی زیاتر گەڕانەوەیە بۆ رێكەوتننامەی ئاوارەو پەنابەرانی ساڵی 1951، كە ئاماژەی بەوەكردووە:"هەركاتێك تێبینی باشبوونی بارودۆخ لەوڵاتی ئاوارەو پەنابەرەكاندا كرا، ئەوا دەتوانرێت مافی پەنابەری و پاراستن لەپەنابەران و ئاوارەكان وەربگیرێتەوە بەمەرجێ ئەو گۆڕانكارییانە هەمیشەیی بن نەك كاتیی"، بەتایبەت نەمسا یەكێك لەو وڵاتانەی ئەوروپایە، كەبیری لەبڕیارێكی لەو شێوەیە كردۆتەوە، بەڵام یەكێتی ئەوروپا بیركردنەوە لەبڕیارێكی لەو شێوەیەی رەتكردۆتەوەو ئاماژەی بەوەداوە، كە لەئێستادا بارودۆخی سوریا سەقامگیرو لەبار نییە بۆ ناردنەوەیان.

   بۆیە دەكرێ بژاردەی كۆمەكی و یارمەتی دارایی پێشكەشی ئاوارە سورییەكان بكرێت بۆ گەڕانەوەی بەخواییشتیان لەبری بڕیاری بەزۆرو ناچاری ناردنەوەیان. وەك ئەوەی (ماگنۆس برونەر)ی كۆمیسیاری ئەوروپا بۆ كاروباری كۆچ جەختی لێكردۆتەوە، بەڵام لەئێستادا هەندێ وڵاتی ئەوروپا وەك (ئەڵمانیا، سوید، دانیمارك، نەرویج، بەلجیكا، سویسرا، هۆڵەنداو بەریتانیا) پێدانی مافی پەنابەرییان بەهاوڵاتیانی سوری راگرتووەو هەڵپەساردووە تا بەرچاوڕوونی زیاتر لەمەڕ بارودۆخی سیاسی و مرۆیی و بژێوی و ئاسایشیی سوریا لەداهاتوودا دێتەئاراوە. لەلایەكیترەوە پرسی ئاوارەو پەنابەرانی سوریا رەهەندێكی سیاسیشی وەرگرتووە لەبەشێك لەوڵاتانی ئەوروپا، بەجۆرێ ژمارەیەك لەكەسایەتی و پارتە سیاسییە راستڕەوەكان بوونی ژمارەیەكی زۆری ئاوارەی سوری و بێگانەو غەوارەكان بەمەترسی لەسەر ئاییندەی كۆمەڵگەی ئەوروپی و كولتوری وڵاتەكانیان دەزانن و تێكەڵاوی كارنامەی هەڵبژاردن و حكومڕانییان بووە دوای سەركەوتنیان لەهەڵبژاردنەكاندا. بۆیە لەم كاتەدا، كە رژێمی ئەسەد لەسوریا كەوتووەو ئەو وڵاتە ئازاد بووە دەنگی ناردنەوەی پەنابەران لەرێگەی خواییشت و رەزامەندی خۆیان و پێدان و بەخشینی پارەو كۆمەكی مادی بۆ گەڕانەوە تا ناچاركردنیان و ناردنەوەیان بەزۆرەملێ بۆتە جێگەی باس و خواسی میدیاكانی بەشیك لەوڵاتانی ئەوروپا.

پلانی ئیدارەی نوێی سوریا بۆ پرسی ئاوارەكان چییە؟

     بێگومان ئیدارەی نوێی سوریا خۆی بەخاوەنی پرسی ئاوارەكان و لەئەستۆگرتنی ئەركی گەڕانەوەیان بەیەكێك لەكارە لەپێشینەو سەرەكییەكانیان دەزانێت، بەڵام وەك ئەو پەندەی دەڵێت:"چاو دەبینێ، بەڵام دەست كورتە- العین بصیرة والید قصیرة" نەبوونی توانای ئابووری ئەوتۆیە، كە بتوانێت لەكاتێكی كەمدا ئاوارەكان بگەڕێنێتەوە ماڵ و حاڵی خۆیان، لەلایەكیتریشەوە ئیدارەی نوێی ئەو وڵاتە توانای هاوكاریكردنی مادی ئاوارەكانی نییەو بونیاتنانی خانوو دابینكردنی لانەی ئارام و ئەو پرۆسەیە كاتی دەوێت، ناشكرێ ئاوارەكان بگەڕێنرێنەوە ناو سوریاو جارێكیتر لەناو خێمەو لەكامپدا ژیان بەسەر بەرن، چونكە نزیكەی نیوەی ژمارەی پەنابەران خانوو ماڵ و حاڵیان رووخاوەو هیچ پەناگەو شوێنێك نییە لەكاتی گەڕانەوەیاندا تیایدا نیشتەجێ ببن، ئەوە سەرباری ئەوەی، كە ژمارەیەكیشیان خانوو ماڵەكانیان بەجۆرێ رووخاون و وێران بوون، كە شوێنەوارەكانیشیان بەئاسانی بۆ نادۆزرێتەوەو ماڵ و خانووی هەندێكیشیان شیاوی نیشتەجیبوون نەماوە جارێكی دی تیایدا بژین.

   لەلایەكتیرەوە پرسی گەڕانەوەی ئاوارەكان پەیوەندی بەسیاسەتی دەرەوەی سوریای نوێوە هەیە، لەبەرئەوەی ئەو پەنابەرو ئاوارە سورییانەی لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و ئەوروپادان سەرباری ئەوەی كێشەكانیان پرسێكی مرۆییە، لەهەمانكاتدا هەندێكیشیان كیشەكانیان پرسی سیاسییەو پەیوەستە بەسیاسەتی سوریاو ئەو وڵاتانەی تیایاندا نیشتەجێن، لەئێستاشدا وردە وردە وا كار بۆ پێكهێنانی پەیكەری حكومەتی كاتی لەسوریا دەكرێت و لەم یەك دوو رۆژەدا ئیدارەی نوێی سوریا (ئەحمەد شەیبانی) وەك وەزیری دەرەوەی ئیدارە نوێیەكەی دەستنیشانكردووە. ناوبراوو وەزارەتی دەرەوەی ئیدارە نوێیەكەی سوریاش سەرباری پرس و دۆسیەی ئاوارەكان چەندین پرس و دۆسیەی دیكەی ئاساییشی و دیپلۆماسی و سیاسیی دیكەی لەبەردەمدایە.

   لەگەل ئەوەشدا ئیدارەی نوێی سوریا بەڵێنی گەڕاندنەوەی ئاوارەكانی داوەو پێش هەر شتیكی تریش بەڵێنی دامەزراندنی دەوڵەتی یاسایان لەسوریا داوە، كە هەمووان بەپێی یاساو بەشێوەیەكی دادپەروەرانە مامەڵەیان لەگەلدا بكرێت، وەك ئەوەی (عوبەیدە ئەرنائوت)ی وتەبێژی وەزارەتی كاروباری سیاسی لەئیدارەی نوێی سوریا ئاماژەی پێكردووە، بەشێوەیەك ناوبراو باسی لەوە كردووە، كە لەماوەی راگوزەردا، كەبڕیارە سێ مانگ بخایەنێت كار لەسەر سڕكردنی دەستورو پەرلەمان دەكرێت لەگەل پێكهێنانی لیژنەیەكی ماف و یاسایی بۆ چاوخشاندنەوە بەدەستوورو ئەنجامدانی دەستكاری پێویست.  

   سەبارەت بەبەرنامەی ئیدارەی نوێی سوریا بۆ پرسی گەڕاندنەوەی ئاوارەكان بەپێی ناوەڕۆكی كۆبوونەوەی (ئەحمەد شەرع)ی فەرماندەی پرۆسە سەربازییەكانی و كەسی یەكەمی ئیدارەی نوێیەكە لەگەڵ (غیر پیدرسۆن)ی نێردراوی نێودەوڵەتی بۆ سوریا، كە لەرۆژی (16ی کانوونی یەکەمی 2024) ئەنجامدراوە وتووێژ لەسەر ئەم خاڵانە كراوە:

1. داواكاری چاوخشاندنەوە بەبڕیاری (2254)ی ئەنجومەنی ئاساییشی نیودەوڵەتی سەبارەت بەسوریا، بەشێوەیەك لەگەڵ واقیعی نوێی سیاسی سوریادا بگونجێت. 
2. جەختكردنەوە لەپاراستنی یەكپارچەیی خاكی سوریا.
3. دووبارە بونیاتنانەوەو گەشەپێدانی ژێرخانی ئابووری سوریا.
4. پێویستی مامەڵەكردن بەئاگاییەوە لەگەڵ قۆناغەكانی راگوزەر لەسوریا.
5. ئامادەكردنەوەی دامو دەزگاو دامەزراوەكان بۆ بونیاتنانی سیستەمێكی بەهێزو كارا.
6. فەراهەمكردنی ژینگەیەكی ئارام و ئاساییش بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان و پێشكەشكردنی كۆمەكی سیاسی و ئابووریی.

بۆیە ئیدارەی نوێی سوریا دەزانێت بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارەكان پێویستی بەكاركردن هەیە بۆ هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریا، كە لەكاتی رژێمی بەعس و بنەماڵەی ئەسەددا بەسەر سوریادا سەپێنرا بوون، لەبەرئەوەی بێ هەڵگرتنی سزاكان ناتوانرێت هەنگاو بۆ چارەسەركردنی پرسی ئاوارەكان بنرێت. بۆیە داوای لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كردووە، كە سزاكان لەسەر سوریاو گەلەكەی هەڵبگیرێت. هەروەها داوای كۆمەكی مادیشی كردووە بۆ دووبارە بونیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری سوریاو پەرەپێدانی بواری بازرگانی و پیشەسازیی. بۆیە لەئێستاداو لەكاتی پێشوازی لەنێردە دیپلۆماسی و نێودەوڵەتییەكان زیاتر جەخت لەسەر ئەم دوو خاڵە دەكاتەوەو بەگرنگ و بنەمای دەزانێت بۆ چارەسەركردنی زۆربەی گرفتەكانی سوریای نوێ و لەنێویشیاندا گرفتی ئاوارەكان. مەبەستی ئیدارەی نوێی سوریاش لەسەر هەڵگرتنی سزاكان تەنها سزاكانی ئەنجومەنی ئاساییشی نێودەوڵەتی نییە، بەڵكو سزاكانی ئەمەریكاو سزاكانی دیكەیە.

 ڕوانینی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی  و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پرسی ئاوارەكانی سوریا چییە؟

    پێشتر ئاماژەمان بەبۆچوون و هەڵوێستی یەكێتی ئەوروپاو ژمارەیەك لەوڵاتانی ئەوروپا كرد، لەمەڕ پرسی گەڕاندنەوەی پەنابەرانی سوریا، بەڵام ئەوەی تایبەتە بەپرسی گەڕانەوەی ئاوارەكانی سوریا لەبەرنامەو روانینی نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی  تێبینی دەكەین، كە بۆچوونی ئەوان سەرباری ترس و دڕدۆنگییە ئاساییشی و مرۆییەكان، هاوكات ڕەهەندێكی ئابوریشی هەیە، وەك كۆمیسیۆنی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەنابەران ئاماژەی پێكردووە. چونکە پلانی گەڕاندنەوەی ئاوارەو پەنابەرانی سوریا پێویستی بەبڕی (310 ملیۆن دۆلار) هەیە بۆ پركردنەوەو دابینكردنی پێداویستییە سەرەكی و هەنوكەییەكانیان، كەپێشبینی دەكرێت لەشەش مانگی ساڵی نوێدا (2025) نزیكەی نیو ملیۆن ئاوارەو پەنابەر بگەڕێنەوە سوریا.

   هەربۆیە كۆمیسیۆنەكە داوای لەوڵاتانی بەخشەر كردووە هەرچی لەتوانایاندا هەیە كۆمەكی دارایی سوریا بكەن بۆئەوەی بتوانن ئاوارەكان بگەڕێننەوە ماڵ و حاڵی خۆیان و لەسوریای نویدا جارێكیتر دەست بەژیان بكەنەوە. هەروەك (ریما جاموس ئیمسیس)ی بەڕێوەبەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفەریقا لەكۆمیسیۆنی پەنابەران ئاماژەی پێكردووە، كە ژمارەیەك لەئاوارەو پەنابەرانی سوری لەوڵاتانی (توركیاو لوبنان و ئەردەن) بەشێوەیەكی خۆسەر گەڕاونەتەوە وڵاتەكەیان و نزیكەی (90%)ی دانیشتووانی سوریا پێویستیان بەكۆمەكی مرۆیی هەیە بۆ ئەوەی بتوانن بژین.

 لەگەڵ ئەوەشدا ناوبراو جەختی لەوەكردۆتەوە، كە نابێ هیچ پەنابەرو ئاوارەكی سوری بەزۆر بنێردرێتەوە وڵاتەكەی و پێویستە مافییان پارێزراو بێت لەبەدەستهینانی مافی پەنابەرییدا. ئەوەشی خستۆتەڕوو، كە تەنها لەگەڵ دەسپێكردنی هێرشەكانی ئۆپۆزیسیۆنی چەكداری سوریا بۆسەر دیمەشق و رژێمەكەی ئەسەد نزیكەی نیو ملیۆن هاوڵاتی سوری لەناوخۆی ئەو وڵاتەدا ئاوارە بوون، جگە لەو ملیۆن هاوڵاتیانەی، كە لەسەروبەندی هەڵایسانی شۆڕش و رووداوەكانی بەهاری عەرەب و سوریاوە ساڵی (2011) ئەو وڵاتەیان جێهیشتووەو ئاوارە بوون.

   لەلایەكی دیكەوە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی روانینی وایە، نابێ پەلە بكرێت لەناردنەوەو گەڕانەوەی ژمارەیەكی زۆرو گەورەی پەنابەران بۆ سوریا، لەبەرئەوەی رەنگە ئەوە ببێتە هۆی هەڵگیرسانی ململانێ. ئەمەش وتەو بۆچوونی (ئیمی بوی)ی بەڕێوەبەری رێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچی سەر بەنەتەوە یەكگرتووەكانەو ناوبراو داوای دووبارە هەلسەنگاندنەوەی سەرجەم ئەو سزایانەی كرد، كە بەسەر سوریاو رژێمی بەشار ئەسەد لەرابردوودا سەپێنرابوون، لەبەرئەوەی بۆچوونی وایە دووبارە پێداچوونەوەو هەڵسەنگاندنەوەی ئەو سزایانە یارمەتی سوریا دەدات بۆ دووبارە خۆ بونیاتنانەوەی لەڕووی سیاسی و ئابوورییەوەو بەردەوامی سزاكان كاریگەری لەسەر هەموو ئاستەكان بەگشتی و بەتایبەت لەسەر ئەو گروپانەی دانیشتووان، كە ئابووریان لاوازە. بۆیە بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی دۆخی سوریاو پرسی ئاوارەكان پێویستی بە هەڵسەنگاندنەوەی سزا سەپێنراوەكان هەیە. ئەوەشی وتووە، كە ئەوان وەك رێكخراوەكەیان هانی گەڕانەوەی ئاوارەكان بەرێژەی گەورە نادەن، لەبەرئەوەی ئەو دۆخە سیاسی و ئابوورییەی لەئێستادا سوریای تیدایە توانای وەرگرتنی ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەكانی نییە، بۆیە ناوبراویش داوا لەوڵاتانی بەخشەر دەكات بەخێرایی كۆمەكی دارایی پێشكەشی سوریا بكەن لەپێناوی گەڕانەوەی ئاوارەكان و دابینكردنی ژیانێكی شایستە بۆیان.

  هەر لەمبارەوە (فیلیپو گراندی)ی كۆمیسیاری سامی بۆ كاروپاری ئاوارەو پەنابەران لەرێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان داوای ئەوە دەكات پەلە نەكرێت لەناردنەوەی ئاوارەو پەنابەرانی سوریا تاوەكو بارودۆخی سیاسی و ئابووری سوریا هێور دەبێتەوەو ئۆقرەیی بەخۆوە دەبینێت. ناوبراو دەڵێت:" دەرفەتی گەورە لەبەردەم ئاوارەو پەنابەرانی سوریادا هەیە بۆ گەڕانەوە بۆ وڵاتەكەیان، بەڵام لەکاتێکدا دۆخەکە نادیارە ملیۆنان پەنابەرو ئاوارە هەڵسەنگاندن بۆ ئەوە دەکەن، کە ئایا دۆخەكە سەلامەتە بۆ گەڕانەوەیان یان نا، هەندێکیشیان دوودڵ و دڕدۆنگن". ئاماژەش بەوە دەكات، كە بڕیاردانی ئاوارەكان بۆ گەڕانەوە زیاتر دەكەوێتە سەر بەرپرسانی نوێی سوریا ئاخۆ دەتوانن ئارامی و ئاساییش بەرجەستە بكەن و ئەركی لەپێشینە بۆ بەرقەراركردنی یاسا و سیستەم تەرخان دەكەن یا نا؟ لەبەرئەوەی ئەو دۆخی راگوزەرەی، كە لەسوریای نوێدا باسدەكرێت رێزی سەرجەم سورییەكان و ژیان و پەیگیرییەكانیان بگرێت سەرباری جیاوازی رەگەز یان ئایین یان بیروباوەڕی سیاسییان، كارێكە لەوپەڕی گرنگیدایە تاوەكو خەڵكی هەست بەئارامی و ئاساییش بكەن. 

   دواجار ئەوەی دەمێنێتەوە خەونی ئاوارەو پەنابەرانی سوریایە لەبەردەم ئومیدی گەڕانەوەیان و ترس و دڕدۆنگی و دڵەڕاوكێی دۆخی سیاسی و ئابووری و ئەو ئاڵنگارییانەی لەبەردەم گەڕانەوەیاندان جارێكی تر بۆ نیشتیمانی ووڵاتەكەیان، ئاخۆ گرفتەكان زوو بەزوو چارەسەر دەبن و دەتوانن بگەڕێنەوە، یاخود هیواكانیان بەبا دەچێ و نائومێدو دڵشكاو دەبن، لەبەرئەوەی ئەو بارودۆخە سیاسی و ئابووری و ئاساییشییانەی لەدوای ڕوخان و كەوتنی رژێمەكەی ئەسەدەوە هاتوونەتە ئاراوە گەڕانەوەی ئاوارەكانی قورستر كردووەو لەدووڕێیانی گەڕانەوە و مانەوەدا تیاماون.