Nuce Logo

"ئایا كورد لەشەترەنجی داهاتووی سیاسی سوریادا كش مات دەكرێت؟"

دەسپێك

ئاڕاستەی ڕووداوو پێشهاتە سیاسییەكان لەسوریا دوای ڕوخان و كەوتنی ڕژێمی بەعس و بنەماڵەی ئەسەد تادێت ئاڵۆزتر دەبێت، بەوپێیەی ئەجێندای شاراوەی وڵاتانی نێودەوڵەتی و هەرێمیی پێكداچوون و وردە وردە لەگەڵ كارلێكی ڕووداوەكاندا دەردەكەون، بەجۆرێ هەریەكە دەیەوێت بەشی گەورەی خۆی لەئاییندەی حكومڕانی سوریا بچڕێت، سەرباری ئەوەی سوریا خۆی بەدەست كۆمەڵێ گرفت و كێشەی بنەڕەتی و سەرەكییەوە دەناڵێنێت و لەبەردەم ئاڵنگاریی گەورەدایە. ئەوەی لەم نێوەندەدا زیاتر فۆكەسی لەسەرە ئاییندەی پرسی كوردو ناوچە كوردنشینەكانە لەسوریاو بەدیاریكراویش ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)، لەبەرئەوەی لەلایەك ناوچە كوردنشینەكان لەسەرهەڵدانی جەنگی دژی داعشەوە خاوەنی هەرێمی تایبەت بەخۆیانن و لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاشەوە پشتیوانی دەكرێن، جگە لەپشتیوانی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەت بەریتانیاو فەرەنسا. ئێستاو دوای كەوتنی رژێمی ئەسەدیش ئاییندەی رۆژئاوای كوردستان و پرسی كورد لەداهاتووی سوریادا تائەم ساتەوەختە نادیارە. لەلایەكیتریشەوە ترس و دڕدۆنگییە ئاساییشییەكانی توركیا یەكێكیتر لەفاكتەرە كارتێكەرەكانی دۆخی ناسەقامگیری سوریایە، كە بژاردەی شەڕی جارێكیتر لەناوچە سنوورییەكانی رۆژئاوای كوردستان بەتایبەت لە(كۆبانی و منبج) هێناوەتە پێشەوەی بژاردەكانی تر، ئەوەش لەڕێگەی پشتیوانی و كۆمەكی هێزە چەكدارە نەیارەكانی رژێمی پێشووی سوریاوە لەنموونەی (سوپای سوریای ئازادو سوپای سوڵتان مورادو چەند هێزێكی تری چەكدار)، سەرباری پاڵپشتیكردنی ئەو هێزانە  بەچەك و تەقەمەنی قورسی خۆیشی. بەردەوامیش بەرپرسانی گەورەی توركیا لەسەرۆك كۆمار رەجەب تەیب ئەردۆگانەوە تا وەزیری دەرەوەو وەزیری بەرگری جەخت لەهێرشكردنە سەر هەسەدەو ناوچە كوردییەكان دەكەنەوەو بۆچوونیان وایە تاوەكو ئێستا مەترسییە ئاساییشییەكان لەسەر سنوورەكانی نەڕەویەتەوەو بوونی هەیە.

توركیا لەسوریا چی دەوێت؟ مەترسییەكانی توركیا لەچییەوە سەرچاوە دەگرن؟

لەسەربەخۆبوونی سوریاو كۆتاییهاتنی ئینتیدابی فەرەنساوە كێشەو ململانێ لەگەڵ توركیادا هەبووەو پەیوەندی ئاڵۆزو پڕ گرفت لەنێوان ئەو دوو وڵاتەدا هەبووە. كرۆكی ئەو كێشانەش بریتی بوون (لەكێشەی ویلایەتی ئەسكەندەرونە، كێشەی ئاو و كێشەی كورد). لەسەرهەڵدانی خەباتی چەكداری كورد لەساڵانی هەشتاكانەوە دژ بەتوركیا، چەكدارانی كورد سوریایان وەك پەناگەیەك بۆ هێرشكردنە سەر ئامانجە سەربازی و سیاسییەكانی توركیا بەكارهێناوەو توركیاش بەراستەوخۆو ناڕاستەوخۆ حكومەتی سوریای بەكۆمەكی و پشتیوانی ئەوان تۆمەتبار دەكرد تادواجار لەساڵی ١٩٩٩ لەڕێگەی گوشاری سیاسی و سەربازیی و هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرش و پەلاماری سەربازییەوە لەو قۆناغە مێژووییەدا كۆتایی بەو مەترسییە چەكدارییەی كورد هێنا. 

دوای سەرهەڵدانی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی لەساڵی ٢٠١١، كە سوریاشی گرتەوەو سەرهەڵدانی شەڕی دژی داعش هاتەئاراوە، ناوچە كوردییەكانی رۆژئاوای كوردستان ئازادكران و دەسەڵاتی خۆڕێبەری و كانتۆنەكان پێكهاتن، توركیا دڕدۆنگی و ترسی ئاساییشی خۆی نەشاردەوەو دژی بوونی چەكداری و سیاسی و حكومڕانی كورد هەڵوێستی سیاسی و ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان گرتەبەرو ئەنجامدا بەتایبەت لە(منبج و عەفرین و سەریكانی و چەند شوینێكی تر)، چونكە توركیا پێیوایە ئەوەی لەناوچە كوردییەكانی سوریاو رۆژئاوای كوردستان حكومڕانە بریتییە لەدرێژكراوەی پارتی كرێكارانی كوردستان، كە چەندجار ڕایانگەیاندووە دوودڵ نابن لەوەی لەهەر جێگەیەك هەست بەبوونی چەكدارانی ئەو پارتە بكرێت بەئامانج دەگیرێن، لەبەرئەوەی توركیا بەمایەی مەترسییان دەزانێت لەسەر ئاساییشی نەتەوەیی خۆی.

ترس و دڕدۆنگی ئێستای توركیا دوای ڕووخانی رژێمی ئەسەد لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، كە وایلێكدەداتەوە ئەو واقیعە سیاسی و ئیدارە خۆجێییە كوردییەی لەناوچە كوردییەكانی سوریا بەرجەستە بووە، ئەگەری هەیە لەناوخۆی وڵاتەكەی و لەناوچە كوردییەكانی توركیاشدا لەباكووری كوردستان بێتەئاراوە، بەو پێیەی لەڕووی سنووری جوگرافییەوە لكاون بەیەكەوەو لەڕووی نەتەوەیی و رەگەزیشەوە پێكداچوون. هەر گۆڕانكاری و بەرەوپێشچوونێكی سیاسی لەدەستەبەربوونی مافە نەتەوەییەكانی كورد لەرۆژئاوای كوردستان كاردەكاتە سەر باكووری كوردستان و واقیعی سیاسی كورد لەتوركیاش دەگرێتەوە. بۆیە بەهەموو شێوەیەك دژی هەر جۆرە سەقامگیری و بەرەوپێشچوونێكە لەداهاتووی پرسی كورد لەسوریادا.

 لەبەرئەوەی توركیا باش ئەو راستییە دەزانێت، كە ئەمەریكا بەبیانوو پاساوی شەڕ دژی داعش بەردەوامە لەكۆمەكیكردنی هێزەكانی سوریای دیموكرات و كورد. لەهەمان کاتیشدا خوازیاری ئاواكردنی هەرێمیكیشە بۆیان لەچوارچێوەی سوریادا (وەك چۆن لەڕابردووداو پێش كەوتنی رژێمی ئەسەد چەندجار باس لەسیستەمی فیدراڵی بۆ دۆخی سوریاو پێكهێنانی سی هەزار هێزی چەكدار كراوە). ڕاستە لەئێستادا دۆخی سیاسی سوریا گۆڕاوەو رژێمی ئەسەد كۆتاییهاتووە، بەڵام سەبارەت بەتوركیا دڕدۆنگی و ترسە ئاساییشییەكە زیاتر بووە، چونكە توركیا دەزانێت ئەمەریكا هەوڵدەدات واقیعی ڕۆژئاوای كوردستان لەسوریا بەو شێوەیەی ئێستا، كە هەیە وەك پاژنەی ئەخیلی سوریا بهێڵێتەوە بۆئەوەی هەم بتوانێت بەرژەوەندییەكانی خۆی لەسوریا بپارێزێت و ڕەوایەتی بەبوون و مانەوەی سەربازی خۆی لەو ووڵاتەدا بدات، هەم ئاساییشی ئیسرائیل و سنوورەكانی گرەنتی بكات لەسیاسەت و مامەڵەی حكومەتی داهاتووی سوریادا، وەلەهەمان کاتیشدا لەڕووی سنوورەكانی عێراقەوە لەڕێگەی رێگەگرتن لەدزەكردنی نفوزی چەكداری و سەربازی ئێران جارێكیتر بۆ ناو سوریاو تێكدانی ئۆقرەیی و سەقامگیری دۆخی ئەو وڵاتە، لەگەڵ بەگژاچوونەوەی مەترسی داعش لەو سنوورانەوە.  

لەلایەكیترەوە توركیا ترسی هەیە، بەهۆی ناسەقامگیری دۆخی ناوخۆی سوریاوەو ئەو ئاڵنگارییە گەورانەی لەبەردەم دەسەڵات و ئیدارەی كاتی نوێی سوریادان و بەهۆی دەستوەردانی زیاتری وڵاتان لەدۆخی سوریاو مەترسی سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ، ئەم بارودۆخانە زیاتر یارمەتیدەری واقیعی كورد بێت لەڕۆژئاوای كوردستان و پرسی دابەشبوونی سوریا بۆ چەند هەرێمێك بێتەئاراوەو پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ دەستەبەر ببێت وەك چۆن لەساڵی ١٩٩١ لەعێراق و باشووری كوردستان بوو بەدیفاكتۆ. بۆیە توركیا ناتوانێت لەدایكبوون و دروستبوونی هەرێمێكی تری كوردی هاوشێوەی باشووری كوردستان لەناوچەكانی باكورو ڕۆژهەڵاتی سوریاو لەسەر سنوورەكانی  قبوڵ بكات، وەك چۆن بەئاسانی دانیان بەدامەزراندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان و فیدراڵییەت بۆ باشووری كوردستان نەناو لەسەرەتاوە دژایەتی زۆریان كرد.

 سەرباری ئەمە توركیا دەیەوێت لەڕێگەی دەستبەسەراگرتنی ناوچە كوردییەكانی ڕۆژئاوای كوردستانەوە هەرێم و ناوچەیەك بۆ ئەو هێزە چەكدارە سورییانەی وەك سوپای سوریای ئازاد، كە كۆمەكی سەرەكییان دەكات دروست بكات وەك گرەنتییەك بۆ داهاتووی سیاسی و چەكداری سوریا، چونكە وەك ئاشكرایە ڕاستە دەستەی ڕزگاركردنی شام (هیئة تحریر الشام) بزوێنەری سەرەكی هێزی ئۆپۆزیسیۆنی ڕژێمی سوریا بوون، بەڵام هێشتا حەڵكردن و تواندنەوەی سەرجەم گروپ و هێزە چەكدارەكانی ناو بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا چارەسەر نەكراوەو هەمووان چەك و هێزی چەكداری تایبەت بەخۆیان هەیە، نازانرێت ئایا ئەو پرسە لەرێگەی دروستكردنی حكومەتی نوێی سوریاو پێكهێنانی وەزارەتی بەرگری چارەسەر دەكرێت یان نا؟ چونكە قۆناغی ڕاگوزەر وەك ئەوەی باسی لێوەدەكرێت نزیكەی (١٨) مانگ دەخایەنێت تادەستورێكی هەمیشەیی بۆ سوریا دادەڕێژرێت. پرسیار ئەوەیە ئایا لەو ماوە زەمەنییەدا دۆخی سیاسی سوریا هیچ گۆڕانكاری و پێشهاتێكی وا بەخۆوە نابینێت، كە ببیتە هۆی تێكچوونی دۆخەكە؟ بۆیە توركیا بەهەموو شێوەیەك و هەتا لەتوانای سیاسی و سەربازییدا هەبێت دژی هەر جۆرە ماف و بەرەو پێشچوونێكە، كە لەواقیعی كوردو ڕۆژئاوای كوردستان لەئێستاو ئاییندەی سوریا بێتە ئاراوەو توركیا دەیەوێت پرسی تیرۆری داعش بەهەسەدەو هێزە كوردییەكانەوە گرێبدات و بەپێی نوێترین لێدوانی رەجەب تەیب ئەردۆگانی، سەرۆك كۆماری توركیاش كاتەكە بەگونجاو دەزانێت بۆ لەناوبردنی داعش و گروپە چەكدارە كوردییەكان، كە مەبەستی هەسەدەیە. 

دەستەی رزگاركردنی شام و سورییەكان چییان دەوێت؟

بەپێی لێدوانەكانی پێشووی ئەحمەد شەرع (فەرماندەی پرۆسە سەربازییەكان)ی سوریا لەڕابردوو ئێستاشدا دەیانەوێت سوریا جارێكیتر بونیاتبنێنەوە، بەجۆرێ بەرژەوەندییەكانی گەلی سوریا بەهەموو پێكهاتەكانییەوە لەپێشچاو بگیرێت و هەمووان لەژێر سایەی ئاڵاو حكومەتی نوێی سوریادا بەئاشتی و ئارامی پێكەوە بژین. هاوكات سوریایەكی نوێ دابمەزرێ، كە دوور بێت لەهەر جۆرە ستەم چەوساندنەوەیەكی سیاسی و ئیتنی و تایەفی و چەندجار جەخت لەسەر سیستەمێكی سیاسی تەندروست كراوەتەوە. هەروەك (ئەحمەد شەرع) لەئێستادا وەك واجیهەی گوتارو بڕیاری سیاسی سوریاو فەرماندەی دەستەی ڕزگاركردنی شام دوای كەوتنی ڕژێمی ئەسەد دەردەكەوێت خوازیاری دروستكردنی پەیوەندی دۆستایەتی و هاوسێباشین لەگەڵ وڵاتانی جیهانی و دراوسێی هەرێمی  لەسەر بنەمای رێزگرتن لەسەروەری و یەكپارچەیی خاكی یەكتری دوور لەدەستوەردان و دەخالەتكردن و نانەوەی ئاژاوەو پشێوی. هەروەك لەلێدوانی چەند رۆژی ڕابردووشدا ناوبراو جەختیكردەوە لەسەرئەوەی لەخاكی سوریاوە هیچ جۆرە مەترسییەك بۆ دراوسێ ئیسرائیلییكەی دروست نابێت. هەروەها باسیش لەوەكراوە، كە هەوڵدەدەن سوریای نوێ وڵاتێكی مەدەنی خاوەن دەستورێكی تەندروست بێت، كە ماف و ئازادییەكانی تێدا پارێزراو بێت. سەبارەت بەپرسی كوردو ناوچە كوردنشینەكانیش بەپێی لێدوانەكانی ناوبراو تائەم ساتەوەختە هاوسەنگ و بەرپرسیارانەن و ڕاشكاوانە پێداگیری لەمافی كورد وەك پێكهاتەیەكی ڕەسەنی سوریا كردەوەو خوازیاری دەستەبەربوونی مافەكانیان بوو لەسوریای نوێدا.

ئەوەی كە تایبەتە بەرێكخراوو پارتە سیاسییەكانی تری سوریاو ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، كە هەڵگری بیروبۆچوون و ئایدۆلۆجیای لیبراڵ و چەپ و دیموكراسی و ئاراستەی دیكەن، ئەوانیش جەخت لەحكومەتێكی نیشتیمانی و دەستورێكی مەدەنی بۆ سوریا دەكەنەوە، كە لەسەر بنەمای دیموكراسی و مافی مرۆڤ و مافە مەدەنییەكانی و مافی ژنان و بەشداریان ژنان بێت لەدامەزراوە حكومییەكانی داهاتووی سوریاو هەمووان پێداگری لەسەر گفتوگۆی نیشتیمانی دەكەنەوەو بڕیاریشە چەند ڕۆژێكیتر لەدیمەشق كۆبوونەوەیەكی فراوانی سەراسەری بۆ هەموو گروپ و دەستە چەكداری و مەدەنی و پێكهاتەكان ساز بكرێ و هەمووان تیایدا بەشداربن بۆ داڕشتنی نەخشە ڕێگایەكی نیشتیمانی سوریی، كە بتوانن لەقۆناغی ڕاگوزەردا كاری لەسەر بكەن و تیاشیدا وتووتێژی دانان و داڕشتنی دەستورێكی نوێ ئەنجام بدەن و هەمووان لەگەڵ گفتوگۆوو وتووێژێكی سوری- سوری تەواودان. 

كرۆكی بیروبۆچوون و سیاسەتی ئەحمەد شەرع، وەك ئەوەی گوزارشتی لێكردووە وەك نەخشە رێگایەك و هێڵە سەرەكییەكانی دیاریكردووە بریتییە لەوەی، كە وادەبینێت پێویستە سوریا بەسێ قۆناغدا تێپەڕێت: 

یەكەم- حكومەتی نوێ ئەركەكانی جێبەجێ بكات و دەسەڵاتی ڕادەست بكرێت.

 دووەم- بانگەواز بۆ كۆنگرەیەكی نیشتیمانی بۆ سەرجەم سورییەكان، كە لەمیانەی ئەو كۆنگرەیەوە بڕیار لەسەر چەند پرسێكی گرنگ بدرێت وەك هەڵوەشانەوەی دەستورو پەڕلەمان و پێكهێنانی ئەنجومەنێكی ڕاوێژكاریی بەمەبەستی پڕكردنەوەی بۆشایی دەستوریی و پەرلەمانیی تا هێوربوونەوەی بارودۆخەكە.

سێیەم- هەڵوەشانەوەی سەرجەم گروپە چەكدارەكان، بەجۆرێ چەك تەنها لەدەستی دەوڵەتدا بێت و رێكخستنی گروپە چەكدارەكان لەژێر سایەو دەسەڵاتی وەزارەتی بەرگرییدا بێت.

بۆیە ئەوەی تێبینی دەكرێت لەكەوتنی رژێمی ئەسەدەوە تائێستا ئەوەیە، كە سورییەكان بەهەموو پێكهاتەو گروپ و دەستەكانەوە لەگەڵ بەرجەستەكردنی سەقامگیری و ئۆقرەیی دۆخی سیاسی وڵاتەكەیان و بونیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری و یەكخستنی ریزی نیشتیمانی سوریادان و گفتوگۆو وتووێژو پێكەوەژیانی ئاشتییانە بەگرەنتی ئاییندەی سیاسیی سوریا دادەنێن. ئەمەش روانگەیەكی دروست و تەندروست و پێشوازیلێكراوە لای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و جیهانی عەرەبی و ئیسلامیی و وڵاتانی هەرێمیی سوریاو سەرجەم پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی سوری بەرۆژئاوای كوردستانیشەوە. ئەگەر دەستوەردانی وڵاتانی جیهانی و هەرێمی سوریا بهێڵێت سورییەكان دەتوانن خەونەكەیان لەدامەزراندنی سوریایەكی نوێ دوور لەهەر پیشلێكارییەكی مافی مرۆڤ و چین و توێژو پێكهاتە نەتەوەیی و تایەفییەكان دادەمەزرێنن و هەمووان دەتوانن لەژێر سایەی ئەو دەوڵەتە نوێیەدا بەئارامی بژین.

كورد لەنێوان بەدەستهێنانی و خەونەكانی و ئاڵنگارییە سیاسییەكانی داهاتوودا 

ئەوەی تایبەتە بەرەوشی سیاسی كورد لەرۆژئاوای كوردستان لەبەردەم چەند ئاڵنگاری و گرفتێكی گەورەدایە، یەكەمیان، چۆنێتی بەشداریكردنییەتی لەپرۆسەی سیاسی داهاتووی سوریا. دووەمیان، پاشان پرسی چەك و بوونی هێزە چەكدارییكەیەتی، كە ئەمە پرسێكی تایبەتەو پێویستی بەشیكاری تایبەت و جیاواز هەیە، لەبەرئەوەی ترس و دڕدۆنگی توركیا بوونی هێزی چەكداری هەسەدەو كوردە، كە بەمایەی مەترسی لەسەر ئاساییشی نەتەوەیی خۆی دەیبینێت و لەسەر ئاییندەی دۆخی سیاسی سوریاش، بەتایبەت بەهۆی كۆمەكی و پشتیوانی ئەمەریكاوە. لەلایەكیترەوە ئەحمەد شەرعیش جەختی لەوە كردۆتەوە، كە پێویستە سەرجەم گروپ و هێزە چەكدارەكان لەسوریا هەڵبوەشێننەوەو چەكەكانیان رادەستی حكومەت بكەن و لەژێر سایەی وەزارەتی بەرگری سوریای نویدا بن.

ئەوەی لەزاری (مەزڵوم عەبدی) و بەرپرسانی كورد، لەڕۆژئاوای كوردستان لەكەوتنی ڕژێمی ئەسەدەوە تائێستا گوێبیستی بووین لێدوانی واقیعی و بەرپرسانەن و لەئاستی بارودۆخی نوێی سوریادان و ئەوانیش دەیانەوێت لەداهاتووی سوریادا وەك هێزێكی نیشتیمانی و وەك پێكهاتەیەكی رەسەنی سوری بەشداربن، هەتا نوێترین لێدوانی عەبدی سەرباری جەختكردنەوە لەچارەسەركردنی كێشەو ئاڵۆزییەكان لەگەڵ توركیاشدا بەرێگەچارەی ئاشتییانە هاوكات ئاماژەی بەوەش كردووە، كە ئەگەر لەگەڵ توركیا بگەنە ڕێكەوتنێكی هەمیشەیی، ئەوا چەكدارە بیانییەكانیان، كە مەبەستی چەكدارەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانە خاكی سوریاو رۆژئاوای كوردستان بەجێدەهێڵن. ئەمەش بەرەوپێشچوون و پێشهاتێكی گرنگەو وڵاتانی ئەمەریكاو ئەوروپا كاری لەسەر دەكەن و یەكێك لەرێگا چارەكانی سەقامگیربوونی دۆخی سیاسی و چەكداری داهاتووی سوریا دەبێت. 

  هاوكات فاكتەرێكی تر، كە یارمەتی دەستەربوونی ئاییندەیەكی باشتر بۆ كوردو رۆژئاوای كوردستان لەداهاتووی سوریادا فەراهەم دەكات بریتییە لەوەی پێویستە پارتی كرێكارانی كوردستان و قەندیلیش دۆخی نوێی سوریاو رۆژئاوای كوردستان و كورد دوای كەوتنی ئەسەد قبوڵ بكەن، هەم تێشبگەن، هەم لەدەستوەردان و گوشارەكانی توركیاش باشتر لێكبدەنەوە، چونكە توركیا ئەندامی ناتۆو هاوپەیمانی سەرەكی ئەمەریكاو ئیسرائیلەو یاریكەری سەرەكیشە لەئێستای دۆخی نویی سوریادا، بەم هەنگاوە لانیكەم دەتوانن لەرێگەی كەمكردنەوەی گوشار لەسەر هەسەدەو دەسەڵاتی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان بیانووەكانی دەستی توركیاو دەسەڵاتی كاتی نوێی سوریاش ببڕن و لەولاشەوە پشتیوانی باشتری ئەمەریكاو وڵاتانی ئەوروپاو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و عەرەبی بۆ پرسی كوردو رۆژئاوای كوردستان دەستەبەر ببێت. بەتایبەتیش لەئێستادا، كە بڕیارە ئەمڕۆ هەینی شاندێكی بەرپرسانی پایەبەرزی ئەمەریكا بگەنە دیمەشق و لەگەڵ ئەحمەد شەرع و بەشێكی زۆر لەپێكهاتەو گروپەكانی كۆمەڵی سیاسی و دەستە سیاسییەكان كۆببنەوە بۆ وتووێژكردن لەسەر دۆخی نوێی سیاسی سوریاو بنەماكانی قۆناغی راگوزەر لەسوریا، كە بێشك دیسان جەخت لەسەر بەشداری سەرجەم پێكهاتە ئیتنی و نەتەوەیی و تایەفییەكان لەئاییندەی سوریاو مافەكانیان لەدەستوری نویدا دەكەنەوە بەكوردیشەوە، كە هەسەدەو كورد بەهاوپەیمان و دۆستیكی سیاسی و سەربازی گرنگی خۆیان لەبەردەوامی شەڕ دژی داعشدا لەسوریاو ناوچەكە دەبیننەوە. بەگوێرەی هەندێ لەزانیارییەكانیش كۆبوونەوەكە ئەنجامدراوەو بەپرسانی ئەمەریكا بەئەرێنی وەسفیان كردووەو وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاش جەختی لەم كۆبوونەوەیەو ناوەڕۆكەكەی كردەوە، كەداوایان لەدەستەی رزگاركردنی شام كردووە شەڕی دژی داعش بكات و شاندەكە لەگەڵ چالاكوان و گروپەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و پێكهاتە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی سوریاش كۆبوونەتەوە.

بۆیە هەرجۆرە تێنەگەیشتنێكی پەكەكە لەدۆخی نوێی سوریاو رۆڵ و ئەگەری دەستوەردانی لەرۆژئاوای كوردستان و بەهەند وەرنەگرتنی دەستوەردانی توركیاو رەچاونەكردنی ئەو پێشهاتە سیاسییە نوێیانەی لەرۆژئاوای كوردستان و سوریا هاتوونەتە ئاراوە، زیانی گەورە بەئاییندەی پرسی كورد لەداهاتووی سوریا دەگەیەنێت و رۆژئاوای كوردستان دەخاتە بەردەم ئاڵنگاری مەترسیدارتر لەوەی ئێستا هەیە. 

  هاوكات ئەوەی كوردو رۆژئاوای كوردستانیش لەسەر زاری بەرپرسانی هەسەدەو ئەنجومەنی سوریای دیموكرات جەختی لێدەكەنەوە گرەنتی دەستەبەربوونی مافەكانی كوردە لەداهاتووی پرۆسەی سیاسی سوریاداو زۆریش بەوریاییەوە مامەڵە لەگەل دۆخەكەو رووداوو پێشهاتە سیاسییەكاندا دەكەن، چونكە رەنگە دەستوەردان و گوشاری توركیا لەسەر ئاستی ناوخۆیی سوریاو دەرەكی وڵاتانی ئەمەریكاو وڵاتانی عەرەبی لەداهاتوودا زیاتر ببێت، بەتایبەت كە باڵوێزخانەی توركیا لەدیمەشق دەستی بەكارەكانی كردووەو لەڕووی ئابوورییشەوە ئەردۆگان رایگەیاند كە وەبەرهێنانیان لەكەرتی بازرگانی لەگەڵ سوریادا زیاتر دەكەن و دووپاتیشی كردەوە، كە بەم نزیكانە (هاكان فیدان)ی وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەی سەردانی دیمەشق دەكات بۆ یارمەتیدانی سورییەكان لەبونیاتنانەوەی پەیكەری حكومڕانی لە سوریادا.

 دواجار ئەم تێڕوانینە نیشتیمانییەی كوردو رۆژئاوای كوردستان، كە هەسەدە تائێستادا بەرجەستەی كردووە، سەبارەت بەسوریای دوای ئەسەد واقیعییانەیە، ئەگەر بتوانن زیاتر خۆیان لەگەڵ واقیعی نوێی سیاسی سوریادا بگونجێنن و كەمتر لەژێر ئاراستەو راسپاردەو سیاسەتی پەكەكەدا هەنگاو بنێن.

  جگە لەوەش پێویستیشە كورد لەرۆژئاوای كوردستان گفتوگۆو وتووێژێكی نیشتیمانی لەگەل سەرجەم هێزە نیشتیمانی و نەتەوەییەكان رێكبخات و ئەنەكەسەش هەم بەشداری گفتوگۆكە بكات هەم لەبەرێوەبردنی دامو دەزگاكانی حكومەتی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان بەشداری پێبكات، لەبەرئەوەی تەنها بانگەوازكردن بەس نییە ئەگەر هاتوو بەشداریكردن و گوتاری یەكڕیزی نەچێتە بوارو قۆناغی كردارییەوە. 

  هەروەك چۆن ئەمەش خواست و داواكارییەكی كۆمەڵگەی كوردییە لەرۆژئاوای كوردستان هەم ئەمەریكاو وڵاتانی ئەوروپایە، كە دۆستن لەگەڵ دەستەبەربوونی مافاكانی كورد لەداهاتووی سوریادا. بۆیە هەر جۆرە پەراوێزخستن و بەشداری پێنەكردنێكی ئەنەكەسەو هێزە كوردییەكانی تر خاڵی لاوازی گوتاری كوردی دەبێت لەئاییندەی سوریاو رۆژئاوای كوردستانیشدا لەسەر ئاستی ناوخۆی سوریاو لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و یەكێتی ئەوروپاش. بۆئەمەش پێویستە هەم هەسەدەو هەم ئەنەكەسەش لەئەجێنداو بەرژەوەندی توركیاو پەكەكە بێنە دەرەوەو خۆیان بەگوێرەی بەرژەوەندییەكانی كورد لەرۆژئاوای كوردستان و هاوڕێك لەگەڵ پێشهات و بارودۆخە نوێیەكانی ناوخۆی سوریاو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بتوانن نەخشە رێگایەكی ئاییندەیی دابنێن و لەو رێگەیەوە بتوانن سیاسەتی داهاتووی خۆیان دابڕێژن و مافەكانی كورد دەستەبەر بكەن.

ئایا كورد لەشەترەنجی داهاتووی سیاسی سوریادا كش مات دەكرێت؟"

ئەو پرسیارەی لەیادەوەریماندا دێت و دەچێت سوریای نوێ بەو هەموو گرفتە بنەڕەتی و بونیادییەوە، كە هەیەتی و توركیاش بەو هەموو چاوچنۆكی و ترس و دڕدۆنگییە ئاساییشییەی بەرامبەر بەپرسی كوردو هێزە چەكدارەكانی هەسەدە هەیەتی و بەدرێژكراوەی پەكەكەیان دەزانێت و لەسەر سنوورەكانیدان و بەردەوام دەستوەردان و هەڕەشە دەكات ئایا مافەكانی كورد لەچوارچێوەی سوریای نوێدا دەستەبەر دەبن؟ ئایا ئیدارەی خۆسەری دیموكراتی كورد لەڕۆژئاوای كوردستان وەك ئێستا دەمێنێتەوەو خاوەن خەسڵەتی كوردەواری خۆی دەبێت یاخود هەڵدەوەشێتەوەو لەچوارچێوەی وەزارەت و دامو دەزگاكانی حكومەتی نوێی سوریادا دەبێت؟ ئاخۆ كە دەوترێ مافەكانی كورد دەستەبەر دەبن مەبەست مافە نەتەوەییەكانە، كە لەدەستوردا جێگیر دەكرێن یاخود تەنها مافی كوردە وەك پێكهاتەو هاوڵاتییەكی سوریی بێ هیچ خەسڵەتیكی نەتەوەیی كوردی؟ دواجار پرسیاری سەرەكی ئەوەیە ئایا بەهۆی پێداگیری و هەڕەشەو سیاسەتی سەربازی و سیاسیی بەردەوامی توركیاوە كورد لەشەترەنجی داهاتووی سیاسی سوریادا كش مات دەكرێت یان نا؟

لەراستیدا زیاد لەهۆكارو فاكتەرێك هەیە، كە وادەكات كورد وەك پێكهاتەو وەك هێزێكی چەكداری و سیاسی و وەك فاكتەری ئابووری و جوگرافیش رۆڵی بەردەوام بێت لەسوریای نوێدا، لەلایەك بوونی هێزەكانی ئەمەریكا لەناوچە كوردییەكانی رۆژئاوای كوردستان لەرابردووداو هەروەها زیادكردنی ژمارەی سەربازەكانی لە(٩٠٠) نۆسەد سەربازەوە بۆ(٢٠٠٠) دوو هەزار بۆخۆی ئاماژەیەكی ترە. لەلایەكیتر جەختكردنەوە لەدۆستایەتی و هاوپەیمانی كورد لەلایەن (جەیك سولیفانی) گەورە راوێژكاری ئاساییشی ئەمەریكا لەكاتی سەردانەكەی بۆ ئیسرائیل و لێدوانەكانی (ئەنتۆنی بلنكن)ی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە ئاماژەو بەڵگەی پێداگیری ئەمەریكان لەسەر پاراستنی رۆلی كورد لەداهاتووی سوریادا. 

   هەروەها بوونی دەرامەتە سروشتییەكانی وەك نەوت و گازی سروشتی لەناوچە كوردییەكان و بوونی كۆمپانیا ئەمەریكییەكان لەمڕووەوە ئەمەش بۆخی ئاماژەیەكی ترەو ئەمەریكا نایەوێت بەئاسانی دەستبەرداری كوردو رۆژئاوای كوردستان ببێت. هەروەها بوونی هێزی چەكداری شەڕكەری كوردو هەسەدەو تێكشكانی داعش لەرۆژئاوای كوردستان و گرتنی رەقەی پایتەختیان بایەخی گەورەی رەمزی و واقیعی لای بەرپرسانی ئەمەریكا بەخودی ترەمپی سەرۆكی داهاتووی ئەمەریكاشەوە هەیە، سەرباری بوون و بەردەوامی مەترسی سەرهەڵدانەوەو خۆرێكخستنەوەی داعش لەناوچەكانی سوریا ئەوەش بۆخۆی بەڵگەیە لەسەر مانەوەی پەیوەندی و هاوپەیمانێتی كوردو ئەمەریكا لەداهاتووی سوریادا.

  سەرەڕای ئەوەی فاكتەرێكی تر زیاد بووە بۆ واقیعی نوێی سیاسی سوریا ئەویش فەرەنسایە، كە لەسەر زاری وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە وەك وەڵامێك بۆ ئەردۆگان و توركیا پشتیوانی كوردو هەسەدەو رۆژئاوای كوردستانیان كرد بەتایبەت ئەگەر لەداهاتووشدا فەرەنسا لەسەر ئەم هەڵوێستە بمێنێتەوەو ئەڵمانیاش هەمان هەڵوێستی پشتیوانی كوردی خستەڕوو بەتایبەت بەرجەستەكردنی ئازایەتیان لەشەڕی دژی داعش و بەدیاریكراویش ئاماژەكردن بۆ كوبانی لەبەرەنگاربوونەوەو تێكشكاندنی داعشدا، بەڵام لەسەرووی ئەمانەوە ئەمەریكا دەیەوێت رۆژئاوای كوردستان وەك باخچەی دواوەی سوریا بەكاربێنێش لەلایەك بۆ پاراستنی ئاساییشی ئیسرائیل بەتایبەت دوای واقیعی نوێی جەنگی غەزەو لوبنان،  كە بەپێی ڕێكەوتنی ئیسرائیل و حەماس سوپای ئیسرائیل لەغەزە دەمێنێتەوەو پارێزگاری لەو واقیعە نوێیە بۆ ئاساییشی ئیسرائیل سەبارەت بەئەمەریكا گرنگەو دەیانەوێت لەسوریای نوێوە هیچ جۆرە مەترسییەك دروست نەبێت، بەتایبەت كە زیاد لەهێزێكی چەكداری سوننی جیهادی جگە لەداعش لەسەر خاكی سوریا بوونیان هەیەو ئەمەریكاو ئیسرائیلیش سەرباری لێدوانەكانی ئەحمەد شەرع لەمڕووەوە ترسان هەیە.

  بۆیە لەحاڵەتی دروستبوونی هەر مەترسییەك لەسەر ئاساییشی ئیسرائیل و بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لەسوریاو ناوچەكە دەتوانن كارتی كوردی لەرۆژئاوای كوردستان دژی دەسەڵات و حكومەتی نوێی سوریا بجوڵێنن تائاستی دروستكردنی هەرێمی سەربەخۆ یاخود نیمچە سەربەخۆو دروستكردنی نائارامی و ئۆقرەیی سیاسیی. هەروەها ئەمەریكا مانەوەی خۆی و بوونی هێزی چەكداری كوردو هەسەدە بۆ پاراستنی سنوورەكانی سوریا لەدزەكردنی نفوزی سیاسی و چەكداری ئێران بەگرنگ دەزانێت بەو پێیەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رۆژئاوای كوردستان بەشێكی گرنگی دەكەوێتە سنوورەكانی عێراقەوەو گرەنتی كردنی بۆ ئەمەریكا خاڵێكی گرنگە.

سەرباری هەموو شیكردنەوانەش دەبێ چاوەرێی واقیعی نوێ و رووداوو پێشهاتە سیاسییە نوێیەكان بین بەتایبەت سیاسەتی نوێی ئەمەریكا و توركیا لەگۆڕەپانی سیاسی سوریا، كە بەژ ئاراستەیەكدا دەڕوات، چونكە لەئێستاجا ئەو دوو وڵاتە یاریكەری سەرەكی كاریگەرن  لەدۆخی نوێی سوریا.

* زانكۆی سلێمانی

كۆلێجی پەروەردەی زانستە مرۆڤایەتییەكان/سیدصادق

بەشی مێژوو

Salam.abdulla@univsul.edu.iq