Nuce Logo

نووسینى: ئەحمەد سەیف نەسر

وەگێڕانى ئیسماعیل تەها

روخاندنى دەسەڵاتى بەشار ئەسەد لەسەر دەستى ئۆپۆزسیۆنى سووریا هیواکانى درووستکردنى هێلى گازى قەتەر ــ تورکیاى زیندووەکردەوە، کە تورکیا و وڵاتانى ئەوروپا لە رێگەى ئوردن و سعوودیە و سووریا بە قەتەر دەبەستێتەوە، سەرەڕاى ئەو ئاڵنگەرییە گەورەى بەردەمى بەڵام تواناى دووبارە داڕشتنەوەى وزەى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئەوروپا هەیە، لەوەش گرنگتر ئاسۆیەکى نوێ لە پەیوەندییە نوێکان و هەماهەنگى ئابوورى ئەو ناوچەیە دەکاتەوە.
هێڵى قەتەر ــ تورکیا لە دۆخى رێککەوتن کاریگەرى لەسەر جیۆسیاسى و ئابوورى دوورمەودا دەبێت، تەنیا پڕۆژەیەک نییە بۆ وزە، بەڵکوو تواناى دووبارە داڕشتنەوەى هاوپەیمانەکان و کاریگەرى لەسەر گۆڕانکارى هێز لەنێوان وڵاتى ئەو ناوچەیەش دەبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا رووبەڕووى رکابەرییەکى توندى هێڵەکان و پلانەکانى دژى دەبێتەوە.
لەو راپۆرتە باس لە هێڵەکانى گاز لەنێوان قەتەر و سووریا و تورکیا سودمەند و زیانمەندەکان لەو هێلە و دیارترین دەرفەت و ئاڵنگەرییەکانى رووبەڕووى ئەو پڕۆژەیە دەکات.
سووریا: ئاڵنگەرییە گەورەکان
هێڵەکانى نێوان قەتەر و تورکیا یەکێکە لە گرنگترین پڕۆژەکانى وزە کە لە (20) ساڵى رابردوو پێشنیار کراوە، بیرۆکەکە لە سەرەتاى ئەم سەدەیە لە لایەن یەکێتى کۆمپانیاکانى وزەى ئەوروپا و تورکیا پێشنیار کرا، کە درێژى ئەو هێلە (1500) کیلۆمەتر و تێچووکەى زیاتر لە (10) ملیار دۆلارە.

ئەگەر هەیە گازى سرووشتى لە کێڵگەى گازى باکوور لە قەتەر، کە کێڵگەیەکى گەورەى دەریاییە لەگەڵ ئێران هاوبەشە لە رێگەى هێڵێکەوە بە خاکى سعوودیە و ئوردن و سووریا تێپەڕێت پاشان دەگاتە تورکیا و لەوێوە رەوانەى وڵاتانى ئەڵمانیا و ئیپانیا و ئیتاڵیا و هۆڵندا و نەمسا و وڵاتانى دیکە دەکرێت.
دەسەڵاتى پێشووى سووریا بەربەستى بۆ ئەو پڕۆژە درووستکرد، لە (2009) لەپێناو پارێزگارى لە بەرژەوەندییەکانى رووسیا رەتیکردەوە ئەو هێڵە بە ناو خاکى وڵاتەکەى تێپەڕێت، ئەو کاتە کە رووسیا باڵادەست بوو بەسەر هێلەکان، پێیوابوو راکێشانى هێڵى قەتەرى تورکى هەڕەشەی راستەوخۆى ئەو دوو وڵاتەیە بۆ سەر رووسیا و باڵادەستبوونیان بەسەر بازاڕى وزەى ئەوروپا.
بەتایبەت ئەو هێلە جێگرەوەى گازى رووسى بوو، کە ئەوەش پشتبەستنى ئەوروپاى بە مۆسکۆ کەم دەکردەوە، بۆیە ڤلادیمێر پووتین ئەو هێڵەى بە پیلانگێرى ناتۆ بۆ خنکاندنى ئابوورى وڵاتەکەى ناوبرد. هەندێک راپۆرت ئاماژە بەوە دەکەن لە حاڵەتى جێبەجێکردنى ئەو هێڵە رووسیا یەک  لەسەر سێى کۆى هەناردەى وزە لەدەست دەدات.
بەشار ئەسەد تەنیا بەربەستى بۆ هێڵى تورکیا ــ قەتەر درووست نەکرد، بەڵکوو لە ساڵى (2011) یاداشتى لێتێگەیشتنى بۆ درووستکردنى هێڵى جێگرەوە بە درێژى دوو هەزار کیلۆمەتر و بە بڕى (10) ملیار دۆلار واژۆ کرد، کە ئێران و عێراق و سووریا و لوبنانى لەخۆى گرتبوو، کە بە هێڵى ئیسلامى ناسرابوو.
 

لە واقیعدا ئێران پێیوایە هێڵى قەتەر تورکیا هەڕەشەیەکى راستەوخۆیە بۆ سەر تمووحەکانى لە کەرتى وزە، بۆیە لەگەڵ هێڵى ئیسلامى بوو، چونکە لەگەڵ ئامانجە جیۆسیاسییەکانى یەکى دەگرتەوە، چونکە ئەو هێڵە ئیرانى دەکرد بە سەرچاوەى سەرەکى گازى سرووشتى بۆ بازاڕەکانى وزەى ئەوروپا.
ئەو هێڵەى ئێران لە کێگەى باشوورى فارسى ئێرانە و بە عێراق و سووریا تێدەپەڕێت و دەگاتە بەندەرەکانى لوبنان، لەوێشەوە بۆ ئەوروپا، بڕیار بوو لە (2016) تەواو بێت، بەڵام شۆڕشى سووریا کە زیاتر لە (13) ساڵ بەردەوام بوو، بووە بەربەست لەبەردەم درووستکردنى ئەو پڕۆژەیە.
ئەمڕۆش لەگەڵ روخاندنى بەشار ئەسەد دەرگاى بەردەم پڕۆژەکان کرایەوە کە پێشتر دەسەڵاتەکە رایگرتبوو، بەڵام لە سووریاى ئەمڕۆ هەموو دەرفەتێک هەیە بۆ درووستکردنى وڵاتێکى ئابوورى، بە تایبەت سووریا کەوتۆتە سەر دووڕیانى رۆژهەڵاتى ناوەراست و ئەوروپا و ئاسیا، وەک وڵاتێک بۆ تێپەڕێن بایەخى ستراتیژى هەیە.
لەم دواییە لەچوارچێوەى ئەو پڕۆژە ئابووریانە لە دەزگاکانى راگەیاندن هێڵى گازى قەتەرى ــ تورکى دەرکەوت، کە ئەو هێڵە بۆى هەیە سووریا بکات بە ناوەندى تێپەڕین، بەوەش دیمەشق سوود لە باجى تیپەڕین و داهاتەکانى بەرهەمێنانى وزە وەردەگرێت، و بەهەمان شێوە لە وەبەرهێنان لە ژێرخانیش  کە رێگە و تۆڕى پەیوەندى دەگرێتەوە سوومەند دەبێت، لە قۆناغى بونیادنانى ئەو پڕۆژانەى هێڵى گەیاندن هەزاران دەرفەتى کار درووست دەبێت.
ئەو هێڵە دەتوانێت لە میانەى وەرگرتنى باجى تێپەڕین کاریگەرى لەسەر دووبارە ئاوەدانکردنەوە یبێت، لەپاڵ ئەو هێڵانە داهاتى پێویست و دەرفەتى بووژانەوەى ئابوورى دەرەخسێنێت، هەروەک بوودجەى نیشتیمانى بەشێوەیەکى بەرچاو بەهێز دەکات، بەتایبەت سووریا رووبەڕووى بەربەستى ئابوورى دەبێتەوە، بۆیە دەکرێت ئەو هێڵە ببێتە سیمبوڵى بووژانەوەى دواى روخاندنى بەشار ئەسەد و بەردى بناغەى دووبارە ئاوەدانکردنەوە و دابینکردنى سەرچاوەى پێویست بۆ بونیادنانى ژێر و سەقامگیرى وڵات.
ئەوانە سوودى پڕۆژەى هێڵە سەرنجراکێشانى ماوەنزیک و مامناوەند بێت، لەگەڵ ئەوەشدا ناکرێت ئاڵنگەرییەکانى رێگە لە دەپێکردنى ئەو پڕۆژەیە لە سووریا دەگرن پشتگوێ بخرێن، لەوانە پێویستییەکانى دووبارە ئاوەدانکردنەوە و دووبارە بونیادنانەوە و چارەسەرکردنى ململانێى ناوخۆیى و دەرەکى کە زیاتر لە (10) ساڵە سووریا گیرۆدەیان بووە.
لەپاڵ نبوونى یەکپارچەیى خاکى سووریا بەهۆى بوونى هێزە کوردییە باڵادەستەکان بەسەر چەند بەشێکى خاکى سووریا و پێویستى هەماهەنگى ناوچەیى لەنێوان ئەو وڵاتانەى کە بۆڕیەکەى پێدا تێدەپەڕیت، ململانێ ناوچەییەکان هەڕەشەن بۆ سەر ئەو هێڵە، ئێران بەربەست درووست دەکات چونکە دەبێتە کەمبوونەوەى رۆڵى وەک سەرچاوەیەکى گاز بۆ ئەوروپا.
هەموو ئەو ئاڵنگەریانە دانوستاندنەکان و رێکخستنەوەکان لەسەر ئەو هێڵە ئاڵۆز دەکات، بەڵام لەگەڵ بەرەوپێشچوونى ئاراستەى سووریاى دواى ئەسەد کە لە چەند مانگى داهاتوو دیارى دەکرێت ئەو پڕۆژەیە تواناى هەیە لەکۆتایى هەنگاو بنێت یاخود نا.
تورکیا براوەى گەورەیە
بە درێژایى (10) ساڵى رابردوو تورکیا هەوڵێ داوە پێگەى خۆى وەک رێڕەوێکى ستراتیژى بۆ گواستنەوەى وزە لە ئاسیا و رۆژهەڵاتى ناوەڕاست بۆ ئەوروپا بەهێز بکات، چەندین هێڵى وەک تورک ستریمى زیادکردووە، کە هێڵى نێوان قەتەر تورکیاش بایەخى ئەنقەرە لە بازاڕەکانى وزەى جیهانى بەهێتر دەکات.
ئەمڕۆ لەدواى دەربازبوون لە ئەسەد هەنگاو بەرەو زیندووکردنەوەى هێڵەکانى گاز لەگەڵ قەتەر دەنێت، لە کاتێکدا سەبارەت بە تورکیا مەترسى پەیوەست بە هەموو هێڵەکانى جێگرەوە هەیە، عێراق وڵاتێکى ناجێگیرە، هێلە جێگرەوەکانى بەناوچەى کوردستان لە باکوورى عێراق تێدەپەڕێت، بەڵام ئەو کێشانە رێگەى سووریا ئاسنتر و سەرنجڕاکێشتر دەکات بۆ ئەنقەرە.
ئەو هێڵە لێکەوتەى لەسەر ئەنقەرە و پێگەى وەک هێزێکى ناوچەیى دەبێت، چاوەڕوان دەکرێت تورکیا هەژموونێکى گەورەى جیۆسیاسى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و یەکێتى ئەوروپا بەدەست بهێنێت و ببێت بە وڵاتێکى سەرەکى بۆ پڕۆژەى راکێشانى هێڵەگانى گاز، خاڵى سەرەکى لێرە ئەوەیە تورکیا پێویستى بە سووریا هەیە بۆ بەدەستهێنانى ئەو ستراتیژە لە بوارى وزە.
بەهەمان شێوە زیادبوونى هێڵى قەتەرى بۆ تۆڕەکان بۆ گواستنەوە لە تورکیا پێگەى ستراتیژى ئەنقەرە بە هێزە دەکات، کە دەکرێت ببێتە هۆى راکێشانى وەبەرهێنانى بیانى و بەهێزبوونى هەژموونى لە مامەڵەى دیپلۆماسى لەگەڵ یەکێتى ئەوروپا و هاوپەیمانى ناتۆ.
لەپاڵ سوودى ئابوورى کە لە تێپەڕینى گاز و سوودەکانى دیکەى باجى وزە دەستى دەکەوێت، لەوەش گرنگتر بەهێزبوونى پەیوەندییەکانیەتى لەگەڵ وڵاتى ئەو هێڵە، بە هەمان شێوە ئەنقەرە لە هاوردەى گازى سرووشتى لە قەتەر سوودەمەند دەبێت و پشتبەستنى بە گازى رووسى کەم دەبێتەوە، بە تایبەت ئەو سزایانەى کە ئەمەریکا بەسەرى سەپاندووە لە گازپڕۆم، کە بەم دواییە تورکیا هاوردەى گازى سرووشتى زیاد کردبووە.
بەندەرى جیهانى تورکى لەسەر دەریاى سپى 
لە راستیدا ئەردۆغان زیاتر لە جارێک باسى ئەو پڕۆژەى کردووە، هەروەک تێبینى کردووە ئەو سووربوونەى تورکیا بۆ ئەو پڕۆژە گەورە، کە لە یەکەم هەفتەی دواى کەوتتنى ئەسەد دەستیپێکردووە، تەنانەت ئەلوب ئەرسەلان بەیرەقدار، وەزیرى وزەى تورکیا گەشبینى خۆى بەرانبەر ئەو پڕۆژەیە راگەیاند، بە دەرفەتێکى گەورەى زانى و گوتى، ئەگەر هەیە ئەو هێڵە لەدواى روخاندنى بەشار ئەسەد جێبەجێ بکرێت، ئەو پڕۆژەیەش بەستراوەتەوە بە یەکێتى سووریا و سەقامگیرى ئەو وڵاتە.
دەزگا راگەیاندنەکانى تورکیا باس لە گەڕانەوەى بونیادنانى هێڵەکانى گازى قەتەرى ــ تورکى دەکەن، بەتایبەت ئاژانسى ئەنادۆڵى حکومى نووسیوویەتى، "پڕۆژەى هێڵى گازى قەتەرى بە رێگەى تورکیا دەگەڕیتەوە پێش" ئەو هێلە بە سەقامگیرى سووریا ئەگەرى جێبەجێبوونى هەیە، ئەو کاتە دەبێتە جێگروەیەکى گازى سرووشتى بۆ ئەوروپا.
قەتەر: دابەشکردنى هەژموون
لەدواى رووسیا قەتەر دووەم گەورەترین وڵاتى خاوەن گازى سرووشتییە، سێیەم وڵاتە لە یەدەگى گازى سرووشتییە لەدواى رووسیا و ئێران، بەڵام بە پێچەوانەى ئێران چاوەڕوانى سزاى لێ ناکرێت.
ئەنجام لەبەر ئەوەى بە درێژایى ئەو چەند ساڵە کەمەى رابردوو، دەوحە بۆتە گەورەترین هەناردەى گازى سرووشتییە لە جیهان، لە واقیعدا خواست لەسەر گازى سرووشتى زیادى کردووە، بەتایبەت قەتەر تاکە وڵاتى کەنداو گاز رەوانەى ئەوروپا دەکات، هەر ئەوەشە وایکردووە بیرۆکەى راکێشانى هێلى راستەوخۆى هێڵى قەتەرى بۆ تورکیا بایەخدارتر کردووە.
لە (2009) قەتەر بە فەرمى رەزامەندى لەسەر راکێشانى ئەو هێڵە بە سووریا تورکیا بۆ ئەوروپا نیشان دا، ماوەیەکى زۆریشە خواستى ئەوەى هەیە هێڵەکانى بە بازاڕەکانى ئەوروپا.
لەدواى ئەوەى عێراق پێشنیارى قەتەرى بۆ درووستکردنى هێڵەکانى گاز بە خاکى وڵاتەکەى رەتکردەوە، تاکە هێڵى گواستنەوە رێگەى سووریا بوو، بەڵام لە (2009) بەشار ئەسەد ئەویشى رەتکردەوە، بەڵام هەموو رەخنە جیۆسیاسیەکان لەسەر ئەو هێڵە کۆتایی هاتووە، لەو قۆناغەى ئێستا گازى قەتەرى بە رێگەى دەریا دەگاتە ئەوروپا، ئەوەش لە رووى ئابوورییەوە تێچووى زیاترە، لە لایەنى لۆجستى بەراورد بە گواستنەوەى هێڵى سەر زەوى ئاڵۆزترە.
بۆیە لەمیانەى بونیادنانى هێڵەکانى کێڵگەى باکوورى قەتەر، ئەو وڵاتە بە ئەوروپا دەبەستنەوە قەتەر دەتوانێت خۆى لەو گەشتە درێژەى گواستنەوەى گاز بپارێزێت، بە شێوەیەکە تێچووى زۆرى دەریایى لە کۆڵ دەبێتەوە، هەروەک گەرووى هۆرمز و مەترسییەکانى پەیوەست بە گواستنەوەى دەریایى لە کۆڵ دەبێتەوە.
سەبارەت بە قەتەریش ئەو هێڵە هەژموونى جیۆسیاسى بەهێزدەکات و پێگەى وەک وڵاتێکى زاڵ بەسەر بازاڕەکانى وزەى جیهان قووڵ دەکاتەوە، لە پاڵ قووڵکردنەوەى پەیوەندییە ئابوورییەکانى لەگەڵ تورکیا و سووریا و ئەوروپا، کە لە کاتێکدا بەشێوەى راستەوخۆ لەگەڵ رووسیا لە بازاڕەکانى وزە لە ململانێ دان.
سەرەڕاى یەدەگى گازى قەتەر، درووستکردنى ئەوە هێڵە بۆ گازى سرووشتى پێویستى بە پارەیەکى زۆرە، کە دەکرێت پاڵپشتى سیاسى یەکێتى ئەوروپا بۆخۆى راکێشێت، هەروەک ڤۆن دێر لاین، سەرۆکى کۆمسیۆنى ئەوروپا بەم دواییە رایگەیاند، ئەو ئەگەرە بەهێز نییە کە قەتەر خواستى ئەوەى هەبێت بە تەنیا ئەو هێڵە دوو هەزار کیلۆمەترییە راکێشێت.
ئەلیکسەندەر ڤرۆلۆڤ، بەڕێوەبەرى پەیمانگەى رووسى بۆ وزە دەڵێت، لەو کاتەدا یەکێتى ئەوروپا و قەتەر نایانەوێت بەرپرسیاریەتى مەترسییەکان و تێچووى درووستکردنى هێڵى گازى قەتەر تورکیا بگرنە ئەستۆ، بۆ زانیاریش تاوەکوو ئێستا هەموو لێکۆڵینەوەکان لەسەر سوود و پلانى تەکنیکى و تێچووى وەبەرهێنان و بەگەڕخستن کۆتایی نەهاتووە.
هەروەک هەندێک کێشەى دیکە هەیە، قەتەر پێویستى بە پەڕینەوەیە بە سعوودیە، لە (2017 بۆ 2021) دەوحە و ریاز ناکۆکی گەورەیان هەبوو، سعوودیە هەموو پەیوەندییەکانى لەگەڵ قەتەر پچڕاند، سنوورەکانى داخست، بۆیە زۆربەى لێکۆڵەران ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەو هێڵە دەبێتە بارمتەى ئەو ناکۆکیانە.
سعوودیە: بەربەستى سەرەکى
درووستکردنى ئەو هێڵە پێویستى بە هەماهەنگى چەندین وڵاتى ناوچەیە، بەرژەوەندى قەتەر و تورکیا بە ئاستێکى زۆر پێکەوە بەستراوەتەوە، بەڵام ئەگەرى بەهێز ئەوەیە بەربەستى گەورە لە بەردەم ئەو پڕۆژەیە سعوودیە بیت، کە تۆمارێکى پڕ لە بەربەستى لەبەردەم هێڵە ناوچەییەکان هەیە. هەندێک لە راپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن، کە سعوودیە رێگە نادات هێڵى قەتەر ــ تورکیا بەسەر خاکى وڵاتەکەى تێپەڕێت.
ئامادەیى ریاز بۆ هەماهەنگى لەو پڕۆژەیە بە تێپەڕینى بەسەر خاکى وڵاتەکەى سەرکەوتنى یەکلادەبێتەوە، سعوودیەش دەتوانێت وەک وڵاتێک سوودى ئابوورى لە تێپەڕینى بە خاکى وڵاتەکەى وەربگرێت، لە پاڵ ئەوەشدا پەیوەندییەکانى لەگەڵ تورکیا و ئەوروپا بەهێز دەکات، لەگەڵ ئەوەشدا بەریەکەوتنى بەرژەوەندییەکانى نێوان وڵاتانى کەنداو ئاڵنگەرى لەبەردەم ئەو پڕۆژە درووست دەکات.
سعوودیە سوودەکانى ئەو هێلە بە ستراتیژى رەوانەکردنى وزەى تایبەت دەپێوێت، لە پاڵ ئەوەشدا رووسیا و ئێران دژ بەو هێڵە دەوەستنەوە، وەک هەڕەشە بۆ سەر باڵادەستى خۆیان بەسەر وزە و هەژموونى ناوچەیى سەیرى دەکەن، کە دەکرێت لە رێگەى فشارى دیپلۆماسییان بۆ سەر ریاز ئەوە روون بێتەوە.
ئان سۆفى کۆربۆ، پسپۆڕ لە ناوەندى سیاسەتى وزەى جیهانى لە زانکۆى کۆڵۆمبیا تیشک دەخاتە سەر گرنگترین فاکتەرەکانى بەربەست بۆ ئەو هێڵە درووست دەکات، کە بریتییە لە سعوودیە، لە حاڵەتى چارەسەربوونى ناکۆکییە ناوچەییەکان، راکێشانى هێڵى قەتەر تورکیا تا ساڵى (2030) دەخایەنێت.
یەکێتى ئەوروپا: پێویستى سەرەکى بەو پڕۆژەیە
هێڵى قەتەر ــ تورکیا جێگرەوەیەکى سەرنجراکێشى بڕیاربەدەستانى سیاسەتى ئەوروپایە، چارەسەرێکى هەرزانتر بۆ گواستنەوەى وشکانى دەستەبەر دەکات، لەوەش گرنگتر ئەرووپا لە رووبەوڕووبوونەوەى پچڕانى هاوکارى و پشتبەستن بە هاوردەى گازى شل کەم دەکاتەوە، بە هەمان شێوە ئەو هێڵە هەوڵەکانى ئێستاى گازى سرووشتى بۆ فرەیى سەرچاوەکان دەستەبەر دەکات، کە بریتییە لە رێڕەوى گازى باشوور و هێلەکانى رۆژهەڵاتى دەریاى سپى. 
بەم دواییە ئەوروپا هەوڵەکانى بۆ فرەکردنى داهاتى وزە دەستپێکردووە، ئەوەش بۆ دانانى سنوورێکە بۆ پشتبەستنى بە گازى سوورى، ژمارەیەک لێکۆڵەر پێیانوایە درووستکردنى هێڵى قەتەر ــ تورکیا تواناى ئازادکردنى ئەوروپاى بۆ هەمیشەیى لە پشتبەستن بە گازى سرووشتى رووسى هەیە.
رووداوەکانى ئەم دواییە لەپەیوەندییەکانى نێوان یەکێتى ئەوروپا و رووسیا گرنگى فرەیى سەرچاوەکانى وزەى دەرخست، لەو کاتەوەى جەنگى رووسیا دژ بە ئۆکراینا دەستى پێکردووە و رێکارەکانى ئەوروپاش بۆ کەمکردنەوەى بڕى گازى رووسى بۆ ئەوروپا دەستى پێکردووە، ئەوەش وایکردووە رووسیاش بەدواى بازاڕى نوێى گازى سرووشتى بگەڕێت.
بەستانەوەى گەورەترین کێڵە کە دەکەوێتە قەتەر بە بازاڕى ئەوروپا کە گەورەترین بەکاربەرى جیهانە، بۆى هەیە رووسیا تێپەڕێنێت، هەروەک ئەوروپاش لە گەشتى درێژیى دەریایى بۆ گواستنەوەى گازى سرووشتى دەربازیى دەبێت، ئەگەر ئەو پڕۆژەیە جێبەجێ بکرێت ئەوە لە داهاتوو یەکێتى ئەوروپا بۆ ماوەیەکى درێژمەودا لە بوونى وزە ئەمین دەبێت.
ڤۆن دێر لاین، سەرۆکى کۆمسیۆنى ئەوروپا بە رادیۆى مۆنتیکارۆلى راگەیاند، هێلى تورکیا ـ قەتەر پرسێکى زۆر گرنگە، دەکرێت ببێتە جێگرەوەى گازى رووسى بۆ ئەورووپییەکان.
لە ساڵى رابردوو یەکێتى ئەوروپا پشتبەستنى لە (46%) بۆ لە (10%) کەم کردەوە، بەڵام ئەو کەمردنەوە بە تێچووێکى زۆرى ئابوورى بوو، نرخى گاز بۆ یەک یەکەى گەرمى بەریتانیا لە پێش جەنگى ئۆکراینا (27) دۆلار بوو، لەدواى جەنگ بۆ (70) دۆلار بەرزبۆوە.
ئەو ئاڵنگەرییە لە دۆزیینەوەى رێگەیەکى کارا لەرووى تێچووەوە بۆ گواستنەوەى گاز لەو ناوچەیە بۆ ئەوروپا دەمێنێتەوە، ئەوەشە بۆتە خواستى بونیادنانى هێڵەکان، لەگەڵ چوونى گازى قەتەرى بۆ بازاڕەکانى ئەوروپا لە رێگەى هێڵى قەتەر ــ تورکیا رەوانەکردنى گازەکانى دیکە رووبەڕووى کێبڕى زیاتر دەبنەوە، کە ئەوەش دەبێتە هۆى دابەزینى نرخەکان، هەروەک پووتینیش کاریگەرى لەسەر نرخى نەوت لە دەست دەدات.
پێگەى هێڵى گازى تورکیا قەتەر پێگەیەکى ستراتیژییە، یەدەگى گازى قەتەر زۆر گەورەیە، هەوڵەکانى ئەوروپاش بۆ فەرەکردنى سەرچاوەکانى وزە، وایکردووە ئەو هێڵە رکابەرێکى بەهێز بێت، بەتایبەت چەندین سوودى بۆ هەموو لایەنەکان هەیە، بەوەش قەتەر دەبێتە سەرچاوەیەک بۆ یەکێتى ئەوروپا، هەروەک تورکیاش پێگەى بەهێز دەبێت، سووریاش لە رووى ئابوورییەوە سوودمەند دەبێت.
بۆیە دەکرێت ئەو هێڵە هەماهەنگى و پەیوەندى ئابوورى لەنێوان ئەو وڵاتانەى پێیدا تێدەپەڕێت بەهێز بکات، لە هەمان کاتدا هەژموونى ئێران و باڵادەستى رووسیا بەرسەر بازاڕەکانى وزە تێکبشکێنێت. بۆ یەکێتى ئەوروپاش سوودى گەورەى دەبێت، چونکە لە جەنگى ئۆکرایناوە بۆ گۆڕینى گازى رووسیا هەوڵ دەدات سەرچاوەیەکى دیکەى وزەى هەبێت.سەرەڕاى ئەوەى ئەو پڕۆژەیە سوودى گەورەى دەبێت و دەرفەتى گەورەى ئابوورى وڵاتانى سەر ئەو رێڕەوە درووست دەکات، بەڵام سەرکەوتنى لەسەر خواستى کاراکتەرەکانى ئەو ناوچەیە وەستاوە، بەهۆى ئەو ئاراستەى بەرانبەر ئەو هێڵە دەیگرنەبەر.
سەرچاوە: ماڵپەڕى نون پۆست