Nuce Logo

نووسینی : چنوور جەعفەر ئەحمەد - زانکۆی سۆران

(COP29) ئاماژەیە بۆ بیست و نۆیەمین کۆنفرانسی لایەنەکانی ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا (UNFCCC). ئەم کۆنفرانسە یەکێکە لەو کۆبوونەوە ساڵانەیانەی کە لەلایەن UNFCCCەوە بەڕێوەدەچێت. بۆکۆکردنەوەی لایەنەکانی بەشداربووی ئەم کۆبوونەوە لوتکەییە جیهانیە. وڵاتان و ڕێکخراوەکانی پابەندبوون بە ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا، کە تێدا ئامادە دەبن دانوستان لەسەر هەوڵە جیهانییەکان دەکەن بۆ کەمکردنەوە و گونجاندن لەگەڵ کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا.

سەردانەکەی (سەرۆك نێچیرڤان بارزانی)، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، بۆ باکۆ لە چوارچێوەی COP29 بیست ونۆهەمین کۆنفرانسی لایەنەکانی ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا بوو لە وڵاتی ئازەربایجان. ئەم سەردانەی سەرۆکی هەرێم، لەنێو میدیا نێودەوڵەتیەکاندا کاردانەوەی خۆی هەبوو، کە تێدا جەخت لەسەر ڕۆڵی (سەرۆك نێچیرڤان بارزانی). دەکاتەوە لە نوێنەرایەتیکردنی هەرێمی کوردستانی/عێراق، لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لە بواری دیپلۆماسی کەشوهەوا، گەشەپێدانی بەردەوام، و هاوکارییە ناوچەییەکان.

لە کاتێکدا COP29 خۆی تیشک دەخاتە سەر هەوڵە جیهانییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا، بەشداریکردنی بارزانی لە کۆنفرانسەکەدا ڕەنگدانەوەی ستراتیژییەکی بەرفراوانتری ناوچەییە بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ دەستپێشخەرییە ژینگەییەکانی نێودەوڵەتیەکان، و تیشک خستنە سەر پابەندبوونی هەرێمی کوردستان بە بەردەوامیی ژینگەیی و کردەوەی کەشوهەوا کردەوە. هەربۆیە لەم ڕاپۆرتە شیکارییەماندا، جەخت دەکەینەوە لەسەر ئەو تایبەتمەندییانەی کە ڕۆلی سەرەکی دەگێرن لە سەردانەکەی بارزانی و بەشداریکردنی لەم کۆبوونەوەی لوتکە جیهانیەدا.

لەڕووی پێشخستنی بەشداریکردنی ناوچەیی لە پرسەکانی کەشوهەوا، ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی لە COP29 لە باکۆ، نوێنەرایەتی پاڵنەرێکی دیپلۆماسی کرد، بۆئەوەی هەرێمی کوردستان، وەک بەشدارێکی کارا لە گفتوگۆکانی کەشوهەوای جیهانیدا بناسرێت. هەرچەندە هەرێمی کوردستان دەوڵەتێکی سەربەخۆ نییە، بەڵام ڕۆڵێکی بەرچاوی هەیە لە دیمەنی سیاسی و ژینگەیی عێراقدا. بارزانی لەم جۆرە پلاتفۆرمەدا، کەڵکی وەرگرتووە بۆ داکۆکیکردن لە بەشدارییکردنی هەرێمی لە چوارچێوە جیهانییەکانی کەشوهەوادا، هەروەها دڵنیابوون لەوەی دەنگی هەرێمی کوردستان، لە گفتوگۆکان سەبارەت بە گونجاندن و ستراتیژییەکانی کەمکردنەوەی گۆڕانی کەشوهەوا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبیسترێت.

جگە لەوەش، لەم سەردانەیدا سەرۆك نێچیرڤان بارزانی، بۆتە دەنگێکی جیهانی لە داکۆکیکردن لە کردەوەی کەشوهەوا لە هەرێمی کوردستان دا. بارزانی لە سەردانەکەیدا جەختی لەسەر ئەو تەحەددایانەی کەشوهەوا کردەوە، کە ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان دەبێتەوە. وەک کەمی ئاو و وشکەساڵی و کاریگەرییەکانی ڕووداوە توندەکانی کەشوهەوا لەسەر کشتوکاڵ و ژێرخانی ئابووری هەرێمەکەمان. ئەم پرسە ژینگەییانەی بە تایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی پشتبەستنی ناوچەکە بە کشتوکاڵ و ئامادەیی بۆ مەترسییەکانی پەیوەست بە کەشوهەوا توند و تیژن. بارزانی لەچوارچێوەی ئەم کۆبوونەوە لوتکەییەدا، دەتوانێت پلاتفۆرمی خۆی لە COP29 بەکاربهێنێت، بۆ تیشک خستنە سەر پابەندبوونی هەرێمی کوردستان. بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا و هاندانی هاوکاری نێودەوڵەتی لە دابینکردنی بودجە و پشتگیریکردنی بەردەوام لە پڕۆژەکانی گەشەپێدان لەهەرێمی کوردستاندا.

بارزانی، لەمیانەی دیدارەکانی لەگەڵ بەرپرسانی وڵاتانی بەشداربوو توانی چەندین دیدار و گفتوگۆی هەماهەنگی ساز بکات، لە پێناو پەرەپێدانی هاوکاری دوولایەنە سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا. چونکە ئازەربایجان وەک میوانداری COP29، لایەنگرێکی دەنگی بەردەوامی ژینگەیی بووە لە باشووری قەفقاز و دەرەوەی ئەو وڵاتە. سەردانەکەی بارزانی ڕێگە بە هەردوو وڵات دەدات پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانیان بە گرنگیدان بە هاوکاریی ژینگەیی پتەوتر بکەن. ئەمەش دەتوانێت گفتوگۆکردن لەسەر تەحەددیاتی هاوبەشی کەشوهەوا، پڕۆژەی هاوبەش لە وزەی نوێبووەوە (بەتایبەت لە بوارەکانی وەک وزەی خۆر و با) و تەکنەلۆژیای ژینگەیی لەخۆبگرێت. لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی ئاستەنگەکان دەبێتەوە لە هەمەچەشنکردنی ئابوورییەکەی دوور لە نەوت، دەتوانێت ئەو هەلە بەکاربهێنێت بۆ هاوبەشکردنی لەگەڵ ئازەربایجان لەبارەی چارەسەری داهێنەرانەی ووزەی سەوزەوە، کەمەبەستمان لێی دروستکردنی پشتێنەی سەوزاییەکانە لەشارەکانی هەرێمدا. 

هەروەها بەشداریکردنی سەرۆك نێچیرڤان بارزانی، لە COP29 دەکرێت دەرفەتێک بێت، بۆ بنیادنان و فراوانکردنی هاوبەشییە نێودەوڵەتییەکانی هەرێمی کوردستان لە بواری چالاکیی کەشوهەوادا. نێچیرڤان بارزانی، بە بەشداریکردن لە بۆنەیەکی وەها بەرزدا دەتوانێت پەیوەندی لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و حکومەتەکان و ڕێکخراوە ناحکومییەکان کە تیشکیان خستۆتە سەر پرسە ژینگەییەکان پتەوتر بکات. ئەمەش دەتوانێت ئاسانکاری بکات بۆ دابینکردنی دارایی کەشوهەوا بۆ پڕۆژەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی ناوچەکە، بەتایبەتی لە بواری پاراستنی ئاو، وزەی نوێبووەوە و پاراستنی ژینگە.

داکۆکیکردن لە خۆڕاگری کەشوهەوای ناوچەیی و بنیاتنانی توانا

هەر لە چوارچێوەی ئەم بەشداریکردنەی سەرۆك نێچیرڤان بارزانی لە COP29دا دەکرێت ببێتە بانگەشەیەک بۆ دەستپێشخەرییە ناوچەییە تایبەتەکان، کە ئامانجیان بنیاتنانی خۆڕاگرییە بەرامبەر گۆڕانی کەشوهەوا. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی دەستەبەرکردنی پاڵپشتی تەکنیکی و دارایی بۆ بنیاتنانی توانا لە هەرێمی کوردستان بۆ باشتر چارەسەرکردنی ئاستەنگە ژینگەییەکان. سەرەڕای ئەوەش، هەرێمی کوردستان دەتوانێت سوودمەند بێت لە ئاڵوگۆڕی زانیاری لەگەڵ وڵاتانی دیکە کە ڕووبەڕووی پرسە هاوشێوەکانی پەیوەست بە گونجاندن لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوا، ئامادەکاری بۆ کارەسات و حوکمڕانی ژینگەیی دەبێتەوە. بەمەش بارزانی دەبێتە سەرچاوەی داکۆکیکردن لە خۆڕاگری کەشوهەوای ناوچەیی هەرێم و بنیادنانی تواناکان بۆ ئایندەی هەرێمەکەمان. 

سەرۆك نێچیرڤان بارزانی، لە ڕێگەی ئەم بەشداریکردنەوە لە COP29دەرفەتی ئەوەی بۆ دەڕەخسێت کە ڕۆڵی هەبێت لە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری جیهانی. سەبارەت بەو ئاستەنگە تایبەتانەی ژینگەیی ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان دەبێتەوە. ئەم تەحەددایانە بریتین لە پرسە ژینگەییەکانی سنوور بەزاندن (وەک بەڕێوەبردنی ئاو و پیسبوونی هەوا). کە پێویستیان بە هاوکاری ناوچەیی هەیە، هەروەها کاریگەریی ململانێکان لەسەر بەردەوامیی ژینگەیی لە عێراق و ناوچەکانی دەوروبەریدا. وروژاندنی ئەم پرسانە لەسەر شانۆیەکی نێودەوڵەتی گرنگە بۆ دەستەبەرکردنی پشتیوانییەکی فراوانتر بۆ کردەوەی کەشوهەوای ناوچەیی و بوژانەوەی بەردەوام دوای ماوەی ناسەقامگیری. چونکە گۆڕانی کەشوهەوا تەنیا تەحەدای زانستی و تەکنیکی نییە؛ بەڵکو سیاسی و داراییە. بەشداریکردنی بارزانی لە COP29 دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ لۆبیکردن بۆ پاڵپشتی دارایی لە سندوقە نێودەوڵەتییەکانی کەشوهەوا، بەتایبەتی بۆ ناوچە گەشەسەندووەکانی وەک کوردستان. کە بەرەوڕووی مەترسییە ژینگەییەکان دەبنەوە. هەوڵە دیپلۆماسییەکانی سەرۆك نێچیرڤان بارزان، دەتوانێت ئامانجی دەستەبەرکردنی یارمەتی و قەرز بێت بۆ وەبەرهێنان لە ژێرخانی بەردەوام، تەکنەلۆژیای سەوز و پڕۆژەکانی خۆڕاگری کەشوهەوا.

بابەتێکی سەرەکی لەم لوتکەی COP29 دا کە بریتی دەبێت لە گواستنەوە بۆ وزەی پاک. بۆ سەرۆك نێچیرڤان بارزانی و هەرێمی کوردستان، ئەمە دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ هاوئاهەنگی لەگەڵ ئامانجە جیهانییەکان سەبارەت بە بەردەوامیی وزە. چونکە ناوچەی هەرێمی کوردستان، خاوەنی سەرچاوەی سروشتی زۆرە، بەتایبەتی لە بواری نەوت و گازدا، بەڵام لەم لوتکەیەدا کە بەشداربووان زیاتر سەرنجیان لەسەر پۆتانسێلی سەرچاوەی وزەی نوێبووەوەی وەک وزەی خۆر بووە. بارزانی دەتوانێت ئامادەبوونی خۆی لە COP29 بۆ پێشخستنی پلانەکانی گواستنەوەی وزەی هەرێم بەکاربهێنێت و بەدوای هاوبەشیکردندا بگەڕێت بۆ خێراکردنی پەرەپێدانی چارەسەرەکانی وزەی پاک. کە ئەمڕۆ لەجیهاندا بووەتە سەرچاوەیەکی گرنگی دەستخستنی ووزەی پێویست وەک جێگرەوەی نەوت و گاز، سەرۆکی هەرێم لەڕێگەی ئەم بەشداریکردنەیەوە دەتوانێت هەماهەنگی زیاتری لایەنە بەشداربووەکان بەدەست بهێنێت بۆ خستنەگەڕی ئەم سەرچاوەی ووزەیە لەهەرێمی کوردستاندا، بەربگرن بەو ئاستەبەرزەی پیس بوونی ژینگە لە شارەکانی هەرێمدا. کە بەرێژەیەکی زۆر کاریگەرییان لەسەر تەندروستی هاوڵاتیان بەجێ هێشتووە بەتایبەت لەڕووی بەرزبوونەوەی نەخۆشی شێرپەنجە لەشارەکانی هەرێمەکەماندا. 

بە کورتی، سەردانەکەی سەرۆك نێچیرڤان بارزانی بۆ باکۆ و بەشداری لە COP29 وەک داکۆکیکارێکی سەرەکی بۆ داهاتووی ژینگەیی کوردستان پێگەی خۆی دادەنێت، جەخت لەسەر گرنگی هاوکاری نێودەوڵەتی لەسەر کردەوەی کەشوهەوا دەکاتەوە. هەروەها دەرفەتێک دەرەخسێنێت بۆ هەرێمی کوردستان. کە پێگەی جیۆپۆلەتیکی ستراتیجی و سامانی سروشتی خۆی بەکاربهێنێت بۆ پەرەپێدانی گەشەپێدانی بەردەوام و چارەسەرکردنی ئەو ئاستەنگانەی کەشوهەوا کە ڕووبەڕووی ناوچەکە دەبێتەوە. بەشداریکردنی (سەرۆك نێچیرڤان بارزانی)، تیشک دەخاتە سەر نیازی هەرێمی کوردستان، بۆئەوەی بەشێک بێت لە گفتوگۆی کەشوهەوای جیهانی و بەشداری چالاکانە لە هەوڵە جیهانیەکان. 

هەربۆیە، ڕۆڵی بەشداریکردنی (سەرۆك نێچیرڤان بارزانی) لە لوتکەی کۆنفرانسی ژینگەی نێودەوڵەتیدا، بەپێی سەرچاوە میدیاییەکانی وەک ئازەر نیوز، دەتوانێت سەکۆیەک بێت، بۆ بەهێزکردنی هاوکارییەکانی نێوان هەرێم و وڵاتانی بەشداربوو، لەنێویاندا ئازەربایجان. جگەلەوەش ئەم سەردانەی بارزانی، لە خوێندنەوەیەکی سیاسیدا لەڕێگەی دیدارەکانی نێچیرڤان بارزانی، لەگەڵ هەریەکە لە عەلی ئەسادۆڤ، سەرۆکی حکومەتی کۆماری ئازەربایجان و هەروەها ئیلهام عەلیێڤ، سەرۆکی ئازەربایجان کە ئەنجامدراون جەختیکراوەتە لەسەر پتەوبوونی پەیوەندییە دوو قوڵیەکانی نێوان هەردوولا. هەروەها لە کۆبوونەوەکاندا تیشک خرایە سەر پرسەکانی پەیوەست بە هاوکارییەکانی نێوان ئازەربایجان و هەرێمی کوردستان.