Nuce Logo

چنوور جەعفەر

زانکۆی سۆران 

کردنەوەی کۆدەکان لە ڕوودانی ناکۆکییەکانی نێوان حیزبوڵڵا- ئیسرائیل پێشبینی سیناریۆکانی داهاتوومان بۆ زیاتر ڕوون دەکاتەوە، بەتایبەت تیشک خستنە سەر ڕووداوەکانی 25ی ئاب لەنێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵادا، لەم ڕۆژەدا کە بە ئالۆزترین رۆژەکانی دە مانگی ڕابردووی ململانێکانی نێوان حیزبوڵڵاو ئیسرائیل هەژمارکراوە. بەووتەی ئەو گرووپە شیعە لوبنانییەی کە بکەری ئەم کارە بوون، هۆکاری هێڕشەکەیان وەک تۆڵەسەندنەوەی تیرۆرکردنی فوئاد شوکر ئەندامی باڵای حیزبوڵڵای لوبنان ئاماژە پێداوە، کە لە 30ی تەمموزدا لە بەیروت لە ئەنجامی بەئامانجگرتنی لەلایەن ئیسرائیلیەکانەوە کوژراوە. 

  لەگەڵ ئەوەی هەردوولا ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانیان بۆ سەر یەکتر بە سەرکەوتن هەژماردەکەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا کە چیتر گرژییەکان لەوەی هەیە زیاتر پەرەنەسەنێت، چونکە ئاراستەی پەرەسەندنی شەڕ لەئاستی ناوچەیدا هێشتا ئەگەرێکی کراوەیە. لەوانە، ئەگەری هێرشی زیاتری ئێران و حوسییەکان لە پاشخانەکەدا دێتە ئاراوە. شێواز و ڕادەی وەڵامدانەوەی تاران کە زۆرجار هەڕەشەی لەسەر بوو بۆ کوشتنی ئیسماعیل هانیە لە ٣١ی تەمموزدا تا ئێستا نادیارە، ئەمەش وایکردووە ناوچەکە بخاتە بەردەم ململانێیەکی فراوانتر کە تەنانەت دەتوانێت ئەمریکاش بەشداربێت. هەروەک حوسییەکانی یەمەن هەروەها ئامادەیی خۆیان بۆ تۆڵەسەندنەوە لە ئیسرائیل لە بەرامبەر هێرشەکانی سەر حودەیدە لە ٢٠ی تەمموزدا دووپاتکردووەتەوە، کە ئەم بۆ چوونەی حوسیەکان هۆکار دەبێت بۆ زیاتر خراپتربوونی دۆخی ئابووری و سیاسی یەمەن. لەم پاشخانە تاریکەدا، ناوبژیوانانی هەریەکە لە میسر و قەتەر و ئەمریکا لە سەعاتی سفردا پێشبڕکێی ئەوە دەکەن کامیان ببنە دەڵاڵی ڕێککەوتنێکی نێوان ئیسرائیل و حەماس. هەرچەندە پێدەچێت پێکدادانەکانی ڕۆژی یەکشەممەی ڕابردوو ڕەنگە کاریگەرییەکی ئەوتۆی لەسەر دانوستانەکان نەبووبێت، بەڵام هێشتا جیاوازی نێوان هەردوو لایەن زۆرە و ئەگەری سەرکەوتنیان ڕۆژ بە ڕۆژ کەم دەبێتەوە

دوای تۆڵەسەندنەوەی حزبوڵڵا، تۆپەکە لە یاریگای ئیسرائیلدایەهەربۆیە دوای تۆڵە سەندنەوەکانی حیزبوڵڵا جارێکی تر تۆپەکە دەکەوێتەوە یاریگای ئیسرائیلەوە، هەرچەندە حزبوڵڵا لە ئاکامی هێرشەکانی ٣٠ ی تەمووزدا، کە ئیسرائیل کردیە سەر لوبنان هەوڵیدا هاوسەنگی لەنێوان ئەولەویاتەکانی ستراتیژی کێبڕکێکاردا دروست بکات. وەڵامی هێرشەکانی حیزبوڵڵا بۆ سەر بنکە و بارەگا سەربازییەکانی ئیسرائیل هەرچەندە فراوان بوون. بەڵام بەپێی زانیارییەکان زیانێکی ماددی کەمیان لێکەوتووەتەوە. هەربۆیە لە ئێستادا پێدەچێت تۆپەکە لە یاریگای ئیسرائیلدا بێت، حزبوڵڵا پێشنیاری ئەوە دەکات کە ڕەنگە لە ئێستادا تۆڵەسەندنەوەکەیان تەواو بووبێت. لە کاتێکدا ئیسرائیل پێویستە ئەم دەرفەتە ڕواڵەتییە بقۆزێتەوە بۆ ڕاگرتنی هەڵکشانی ئیستفزازی، وە ڕەنگە هەندێک لە لایەنە توندڕەوەکان هەست بە بوێری بکەن بۆ ئەوەی جارێکی دیکە بە توندی گورزێکی نوێ لە حزبوڵڵا بدەن. ئەم ڕێبازەی دوایی ئیسرائیل گرتویەتیە بەر بەمەترسی بۆسەر دۆخی ناوخۆی ئیسرائیل وناوچەکەش دێتە هەژمارکردن.  

هەرچی پەیوەندی بە دۆخی دۆخی ڕووبەڕووبونەوەکانی تارانە لەگەل تل ئەبیب، ئێران لە ئێستادا لە دیاریکردنی وەڵامدانەوەی خۆی بۆ ئیسرائیل ڕووبەڕووی دووڕیانێکی ئاڵۆز دەبێتەوە، چونکە پێویستی بە هاوسەنگکردنی ڕێژەیی و گەڕاندنەوەی ڕێگریکردن و دوورکەوتنەوە لە ململانێیەکی فراوانتر هەیە. تیرۆرکردنی ئیسماعیل هانیە تەحەدایەکی  بەرچاوی بۆ ئێران خستەڕوو. بۆ پاراستنی ڕێژەیی، ئێران پێویستی بە ئامانجکردنی کەسایەتییەکی پلە باڵای ئیسرائیل دەبێت، کە ئەرکی هەواڵگری و توانای ئۆپەراسیۆنی بەرفراوان هەبێت لەنێو سوپای ئیسرائیلدا. بەپێی ئەو سەرچاوانەی کە لەبەردەستی ئێران دایە لەم بارەیەوە وەک پێویست نیە. لە ئەنجامدا ڕەنگە ئێران پەنا بۆ هێزی سەربازی ڕاستەوخۆ ببات، هاوشێوەی هێرشەکەی بۆ سەر ئیسرائیل لە مانگی نیساندا ئەنجامی دا. بەڵام ئەم ڕێبازە مەترسی ئەوەی لێ دەکەوێتەوە کە تۆڵەسەندنەوەی ئیسرائیل بەجۆرێک بوورووژێنێت کە دەتوانێت پەرەبستێنێت بۆ ململانێیەکی فراوانتر، کە ئەگەری هەیە ئەمریکا بخاتە نێوچوارچێوەی ئەم شەرەوە. پەرەسەندنێکی لەو شێوەیە ئامانجەکانی ئێران بۆ ڕێگریکردن و ڕێگریکردن لە شەڕ تێکدەدات. هەروەها تاران ڕەنگە بیر لە بەکارهێنانی هەڕەشەی کردەوەی سەربازی بکاتەوە بۆ بەدەستهێنانی سوودی سیاسی لە هەوڵەکانی کۆتاییهێنان بە شەڕ لە غەززەدا، هەرچەندە وەڵامدانەوەی سەربازی وەک بژاردەیەکی دەمێنێتەوە.

 بوونی بەرەکانی تری نێوان ئەم ململانێ نێودەوڵەتیە کە دەچێتە چوارچێوەی حوسییەکانی یەمەن لەگەڵ ئیسرائیلدا، پاش ئەوەی یەکەم هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی حوسییەکان بۆ سەر تەلئەبیب ڕوویدا، و تۆڵەسەندنەوەی دواتری ئیسرائیل لە بەندەری حودەیدە، جەخت لەوە دەکەنەوە کە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لە نێوان حوسییەکان و ئیسرائیلدا ئێستا بەشێکە لە هاوکێشەی ناوچەیی (نا)ئاسایشی. جگە لەوەش دەکرێت بەم زووانە دووبارە بێتەوە. حوسییەکان دەزانن کە هەر هێرشێک دژی ئیسرائیل بە واتای بەرزکردنەوەی وورەی زیاتری لایەنگرانیان و کۆکردنەوەی پشتگیری ناوخۆیی بۆ بەرەوپێش چوونی پێگەی ناوچەییان دێت؛ چونکە ئیسرائیل دەبێت وەڵام بداتەوە کاتێک خاکەکەی دەکەوێتە بەر هێرش. دینامیکییەکی لەو شێوەیەش دەبێتە هەواڵێکی ناخۆش بۆ هەردوو وڵاتی یەمەن و سعودیە. چونکە لە یەمەن، لەڕووی ئابورییەوە دەبێتە زیان لێکەوتن بەو دامەزراوە نێودەوڵەتییە دانپێدانراوەکانی عەدەن، کەبەهۆی هێرشی حوسییەکان لە دەریایی سورەوە ڕوودەدەن، ئەمەش زیاتر داهاتی حکومەت و متمانەی سیاسی و ئاسۆی ئاگربەست دەشێوێنێت. جگە لەوەش، پلانەکانی ئاساییکردنەوەی سعودیە لەگەڵ ئیسرائیل، دوای غەززە، هەروەها دەبێت ڕووبەڕووی "گۆڕاوەی حوسییەکان بەرامبەر ئیسرائیل" ببنەوە، لەگەڵ مەترسی ئەوەی کە شانشینییەکە بکرێتە ئامانج، دیسانەوە، لەلایەن مووشەک و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی حوسییەکانەوە، ئەمجارەیان وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر ئاساییکردنەوەی دۆخەکە بە زیان بۆ سعودیە دەشکێتەوە.

کەواتە لە کۆتایی دەتوانین درک بەو ڕاستیە بکرێت کەهەرچی پەیوەندی بە دانوستانی ئاشتی نێوان ئیسرائیل و حیزبوڵڵا وە هەیە، کاریگەری ئەرێنی لەسەر دانوستانەکانی ئاگربەستی غەززە دروست دەکات. ئەوەش ڕاستییەکە کە دەرکەوت بەتایبەتی دوای ئەوەی تیت بۆ تات ێکی نوێ لە نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵادا نەبووە هۆی پەرەسەندنێکی زۆر ترسناک، بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەرگا بە کراوەیی دەهێڵێتەوە بۆ ئیسرائیل و حەماس بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی ئاگربەست. لە ڕووی تیۆریەوە، ئارامیی ڕێژەیی لە بەرەی حیزبوڵڵا- ئیسرائیل دەبێ کاریگەری ئەرێنی لەسەر ڕەوتی ڕووداوەکانی غەززە دروست دەکات. بەڵام فاکتەری سەرەکی کە ڕێگری لە دانوستانەکانی ئاگربەست دەکات، ئەوەیە کە بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل بێ بەرژەوەندییەکانی بەردەوام رێگرە لە گەیشتن بە ڕێککەوتن. گرنگ نییە داینامیکی ئیسرائیل-حزبوڵڵا و/یان ئیسرائیل-ئێران چەندە ئاشتیخوازانە یان سووتێنەرانە بن. تا ئەو کاتەی واشنتۆن ڕەتیدەکاتەوە هێزی خۆی لەگەڵ ئیسرائیلدا بەکاربهێنێت. بە پلەی یەکەم هاوکارییە سەربازییەکانی ناتانیاهۆ دەتوانێت لە ڕێڕەوی خزمەتکردنی ئامانجە سیاسییە تەسکەکانیدا بمێنێتەوە، لانیکەم تا ئەو کاتەی هەندێک ڕوونکردنەوە هەبێت لەسەر ئەوەی کێ لە چەند مانگی داهاتوودا لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکادا سەردەکەوێت.