Nuce Logo

كارين هەرارى، وەزيرى وزەى ئيسرائيل لەگەڵ هاوتا ئەوروپى و ميسرييەكەى راگەيێندراوێكيان بە بۆنەى ئەم هەنگاوە مێژووييە بڵاوكردەوە، بەڵام لە راستيدا ئيسرائيل ئێستا گاز بە ئەوروپا دەفرۆشێت، ئەو بڕەى كە دەيدات بە ئەوروپا بەراورد بە پێداويستى وڵاتانى ئەوروپا زۆر كەمە، ئەوەى دەمێنێتەوە پرسى بەدەستهێنانى لايەنگرانى ئيسرائيلە بۆ فرۆشتنى گازى سروشتى بەكراوەى لەو قۆناغە.

چەند خاڵێكى سەرەكى سەبارەت بە رێككەوتنى رەوانەكردنى گازى ئيسرائيل بۆ ئەوروپا هەيە:

ئەو رێككەوتنە چى لەخۆى گرتووە؟

ئەو لێكتێگەيشتنە باس لەوە دەكات ئەوروپا خواستى كڕينى گازى سروشتى ئيسرائيلى لە رێگەى شلكردنەوەى لە ميسر هەيە.

ئەو رێككەوتنە بڕەكەى تێدا نييە، تەنيا خواستى دوولايەنە لە پێدان، يا شلكردنەوە، يا كڕينى گاز، بەگوێرەى ئەو رێككەوتنە ئيسرائيل گاز رەوانەى ميسر دەكات، پێش گواستنەوەى بۆ ئەوروپا شل دەكرێتەوە، پاشان لە رێگەى بارهەڵگرى نەوت رەوانەى ئەوروپا دەكرێت، ئەوەش ئەگەرى تاقيكردنەوەى تواناى رەوانەكردنى ئيسرائيلى هەيە بۆ داهاتوو.

پێچەوانەى ئەو بانگەشانە، ئەوە يەكەم جار نييە گازى ئيسرائيل لە رێگەى ميسڕەوە رەوانەى ئەوروپا دەكرێت، راستە رێككەوتنێكى لەو شێوە نەبووە، بەڵام ميسڕ بەردەوام گازى بۆ ئەوروپا رەوانە كردووە، بەشێكى گازەكەش هى ئيسرائيل بووە.

لە ساڵى رابردوو لە (63%) ئەو گازى ميسر بۆ ئاسيا بووە، لە (31%) بۆ ئەوروپا بووە، لەوانەش توركيا.

هەر لەو رێككەوتنە هاتووە جێبەجێكردنى ئەو رێككەوتنە لەگەڵ پارێزگاريكردن دەبێت لە ئاسايشى وزەى ئيسرائيلى، واتە پێدانى گاز بۆ ئابوورى ناوخۆيى لەپێشترە، ئەمڕۆ ترسێك هەيە لە دابنيكردنى گاز بۆ ناوخۆى ئيسرائيل، كە لەكاتێدا خواست لەسەر كارەبا گەيشتۆتە لووتكە.

هەروەها باس لەوەش كراوە ئەوروپا و ئيسرائيل لە ژمارەيەكى زۆر بوارى وزەى خۆر هاوئاهەنگ دەبن.

ئەو رێككەوتنە بۆ ماوەى سێ ساڵ واژۆ كراوە، پاشان بۆ دوو ساڵى تر نوێ دەكرێتەوە.

بۆچى پێويستمان بە رێككەوتنى حكومييە؟

لە ميسر وەزارەتى نەوت و گاز سەرپەرشتى كڕين و شلكردنەوە و فرۆشتنى گاز دەكات، بۆيە پێويستە حكومەت بەشدار بێت، لە ئەوروپا و ئيسرائيل لێكتێگەيشتن پێش هەموو شتێكە، ئەوەش راگەياندنى خواستى ئەوروپايە بۆ كڕينى گازى ئيسرائيل، ئەركى ئيسرائيل تەنيا دابينكى كردنى گازەكەيە. 

بەكاربەرانى ئەوروپا و بەرهەمهێنانەرانى گاز لە ئيسرائيل ئەو رێككەوتنە وەك نيەتى زياد رەوانەكردنى گازى ئيسرائيلى يا هەندانى بۆ هەڵگرتنى لە داهاتوو شرۆڤە دەكەن، بەو جۆرە بۆ رازيكردنيانە تاوەكو بەشدارى دروستكردنى هێڵێكى تر لە ميسر و گەڕان بەدواى گازى ئيسرائيلى بكەن.

هەرچۆن بێت، ئەوە لايەنانەى رێككەوتنى ئەو فرۆشتنە بەڕێوە دەبات، كۆمپانييياكانى گازى سرشتى و وەزارەتى وزەيە، بەشێكى گەورەى ئەو رێككەوتنە هاندانى يەكێتى ئەوروپايە بۆ كۆمپانياكانى خۆيان تاوەكو بەشدار بن لە گەڕان بەدواى گازى سروشتى لە دەرياى ناوەڕاست.

ئايا بڕى گازى پێويست بۆ ڕەوانەكردن هەيە؟

لە مانگى حوزەيرانى ساڵى رابردوو، رەشنووسى ليژنەى پشكنينى رەوانەكردنى گاز بۆ ئەوروپا لە ئيسرائيل بە سەرۆكايەتى ئۆدى ئيديرى، بەڕێوبەرى گشتى پێشوو لە وەزارەتى وزە بڵاوكرايەوە. 

بەگوێرەى ئەو راپۆرتە ئيسرائيل لە ساڵى رابردوو خاوەنى زياتر لە (900) مليار مەتر چوارگۆشە گازى سروشتى هەيە، بەڵام لە لايەنى ئابووریى گەشەپێدانى شوێنى گەڕان لەو ناوچانە روون نييە.

گەورەترين كێڵگەكان، (تەمار، ليفياتان، كريش، تەنين)ـە كە ئستا بەرەو پێش براون، لاى كەمى (815) مليار مەتر چوار گۆشە گاز لەخۆ دەگرن."

بەگوێرەى هەندێك پێشبينى تر (500) مليار مەتر چوار گۆشە گاز لە دەرياى ناوەڕاست هەيە، ئەوروپا خواستى كڕينى گازى ئيسرائيلى هەيە، ئەوەش دەبێتە ئەگەرى هەنگاونان بۆ دروستكردنى بۆڕيەكى ترى گاز بۆ ميسر، كە تێچووەكەى (200) مليۆن دۆلارە، يەكێتى ئەوروپا لەپێناو زيادكردنى گازى سروشتى بۆ ئەوروپا هاوكارى دەبێت لە راكێشانى.

بەگوێرەى ئەو راپۆرتە، خواست لەسەر گازى سروشتى لە ئيسرائيل تا ساڵى (2045) لە نێوان (400 بۆ 500) مليار مەتر بێت.

پرسيارى گرنگ ئەوەيە، ئايا ئيسرائيل لە بەرهەمێنانى كارەبا لە رێگەى وزەى خۆر ئامانجى خۆى دەپێكێت، بە جۆرێك لەبرى گاز پشت بە وزەى خۆر ببەستێت، چونكە تا ئێستا ئيسرائيل لەم هەنگاوە شكستى هێناوە. 

كێ رێككەوتنى رەوانەكردنى گازى سروشتى بەدەست دەهێنێت؟

 بە پلەى يەكەم ميسر هەوڵدەدات پێگەى خۆى وەك وڵاتێكى گەورەى ناوچەيى بۆ گازى سروشتى بەهێز بكات، پێويستى بەگازى تر هەيە بۆ ئەوەى بتوانێت بيفرۆشێت. 

لە ساڵى رابردوو شەش مليۆن و (400) هەزار تۆن گازى شلى رەوانەكردووە، داهاتەكەى سێ مليار و (900) مليۆن دۆرلار بووە، ئەوەش بەراورد بە ساڵى (2020) لە (55%) بەرز بۆتەوە.

ئەوروپاش پشكى لەو رێككەوتنە نوێيە دەبێت، لە ساڵى رابردوو وڵاتانى ئەوروپا (552) مليار مەتر چوار گۆشە گازيان بەكارهێنا، لە (41%) ئەو گازە لە رووسيا هاوردەكرا، وڵاتانى ئەوروپا پێويستى زۆريان بە گازى ترە، لەگەڵ ئەوەشدا بەگوێرەى هەڵسەنگاندنەكان تا ئێستا گازى ئيسرائيل بۆ ئەوروپا ئەمساڵ دەگاتە پێنج مليار مەتر چوارگۆشە.

ئيسرائيل لەسەر كاغەز دەستكەوتى دەبێت، بەتايبەت كۆمپانياكانى گاز بە نرخێكى بەر دەيفرۆشن. كۆمپانياكانى بەرهەمهێنانى كارەبا لە ئيسرائيل بۆ يەكەيەكى گەرمى نزيكەى پێنج دۆلار بەگازى سروشتى دەدەن، ئەو نرخەش بەراورد بە جيهان زۆر هەرزانە. نرخى گازى شل لە يابان بۆ يەكەيەكى گەرمى دەگاتە (35) دۆلار، لە ئەوروپا دەگاتە (30) دۆلار.

هەركات داهاتى كۆمپانياكان بەرزبۆوە، باج و رسومات لەسەر كۆمپانياكان زياتر دەبێت، ئەوەش دەبێتە زيادبوونى داهاتى حكومەتى ئيسرائيل، بەڵام ئەزموونى رابردوو فێرمان دەكات، نابێت ئاهەنگ بگێڕين، كە سندوقى سامانى نيشتيمانى پشت بە قازانجى گاز دەبەستێت، چونكە بەردەوام لە (10%) كەمترە لەو بڕەى بانكى ئيسرائيل پێشبينى دەكات.