Nuce Logo

پرسیار: هەڵسەنگاندنت بۆ پرۆسەی هەڵبژاردنی 10-10-2021 و دیموکراسی بەشێوەیەکی گشتی لە عێراقدا و ئەزموونی عێراق لە دیموکراسیدا چییە؟

پێموایە ئێمە قۆناخێکی زۆر باش بەرەو پێشەوە چووین

 نێچیرڤان بارزانی: پێشەکی سوپاسی کاک دکتۆر دلاوەر دەکەم بۆ ئەم دەرفەتە و سوپاسی جەنابیشت [بیلال وەهاب] دەکەم. بابەتی هەڵبژاردنەکانی ئەمجارەی عێراق، بە بۆچوونی من ئەگەر بەراورد بکرێت لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی پێشوو کە لە عێراق کراوە، دەتوانم بڵێم ئەم هەڵبژاردنە یەکێک بووە لە باشترین هەڵبژاردنەکان لەڕووی تەکنیکییەوە، لەڕووی بابەتی ساختەکاری و ئەوانەوە، یەکێک بووە لە باشترینیان. بە دڵنیاییەوە گلەیی هەیە، خەڵکانێک گلەییان لە پرۆسەکە و ئەنجامەکەی هەیە، من پێموایە ئەوانیش حەقی خۆیانە و دەبێت بۆچوونی ئەوانیش بە نەزەری ئیعتیبار وەربگیرێت، بەڵام ئێمە بەراوردێک بکەین لەنێوان ئەم هەڵبژاردنە لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی دیکەی عێراق لە ساڵی 2003 تاوەکو ئێستا، پێموایە ئێمە قۆناخێکی زۆر باش بەرەو پێشەوە چووین. ئەوەی کە گرنگە بۆ هەموو لایەنە سیاسییەکانی عێراق بەگشتی، ئەوەیە کە ئەگەر ئێمە سەیری رێژەی بەشداربووان بکەین لە هەڵبژاردن، دەتوانم بڵێم لە هەموو عێراق بەشێوەیەکی گشتی، رێژەکە کەم بووە، ئەم کەمبوونی رێژەش دەکرێت ئێمە وەکو زەنگێک وەریبگرین، زەنگێک کە خەڵک ئەوەی کە دەیەوێت زۆر زیاترە لەوەی کە ئەمڕۆ و ئێستا دەکرێت، خەڵک شایستەی ئەوەن ژیانێکی باشتریان هەبێت، پەیامی خەڵکەکە روونە کە دەیانەوێت شێوەی بەڕێوەبردن باشتر بکرێت، شێوەی خزمەتگوزاری باشتر بکرێت. هیوادارم هەموو سیاسییەکانی عێراق ئەمە وەکو دەرفەتێک وەربگرین بۆ خۆگونجاندن و باشترکردنی ئەدائی خۆمان لە هەموو روویەکەوە. جەنابت ئاماژەت پێدا، بابەتی دیموکراسییەت، بابەتەکە ئەوە نییە کە پاکێجێک بێت یان بڵێین دیارییەک نییە پێشکێشی دەکەیت بە خەڵک و بڵێیت، فەرموو ئەوە ئێمە دیموکراسیمان بۆ هێناون. دیموکراسییەت، پرۆسەیەکی بەردەوامە، پرۆسەیەکە کە ئەو وڵاتانەی ئەمڕۆ گەیشتوونەتە لووتکەی دیموکراسییەت، هەر ئاوا دەستیانپێکردووە. بە بۆچوونی من، عێراق تاوەکو ئێستاش بە ماوەیەکی ئینتیقالی [راگوزەر] گوزەر دەکات. ئەم ماوە ئینتیقالییە [راگوزەرە] پێویستی بەوەیە باشتر بکرێت. مەسەلەی دیموکراسییەتیش، ئەوەی کە گرنگە خەڵک ببینێت لەسەر رێچکەیەکی دروست دەڕوات، ئەگەر خەڵک ئەوە ببینێت، ئومێدیان زیاتر بۆ پەیدا دەبێت. مەسەلەی هەڵبژاردن و چوونە سەر سندووقی دەنگدانیش یەکێک لە پێوەرەکانی دیموکراسییەتە، هەموو شت نییە، بەڵام ئەوە یەکێکە لەوان.بە بۆچوونی من، لەم رووەوە ئەگەر بەراورد بکرێت و سەیری رابردووی عێراق بکرێت، لەو سیستەمی حوکمڕانییەی کە هەیبوو و ئەوەی ئێستا هەیەتی، پێموایە دەبێت ئێمە زیاتر خۆشبین بین، بەوەی کە عێراق لەسەر رێچکەیەکی راست دەڕوات.

پرسیار: ئەم خاڵەی کۆتایی کە جەنابت وروژاندت، مەسەلەی ئەوەی کە ئەمە باشترە لە دیکتاتۆرییەت. راستە، سیستەمی عێراقی تاوەکو ئێستا وا دروستکراوە، هەمووی لە حکومەتێکی ناوەندی، لە هاتنەوەی سەددامێکی دیکە ترساوە، بۆیە لەم رووەوە ئەم ئەزموونە لە 2003وە تاوەکو ئێستا سەرکەوتوو بووە، هەرچەندە سەرۆکوەزیران هەبووە لەوانەیە نەزعەیەکی دیکتاتۆرییەتی تیابووبێت، یاخود کەم تا زۆر هەڕەشەی بەکارهێنانی فڕۆکە و تانکی کردبێت، بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەتێکی لاواز لە ناوەند هەبووە کە بەجۆرێک لە جۆرەکان کاردانەوەیەکی پێچەوانەی دروستکردووە بۆ گەنجێکی تازە کە لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا. ئەو ئەزموونەی کە جەنابت ئاماژەت پێکرد، سەددام ناناسێت، پێشبینیی ئەوەیە کە ئەم حکومەتە خزمەتگوزاری پێشکێش بکات. یەکێک لە ئەولەویەتی دانیشتووانی عێراق و هەرێمی کوردستان بریتییە لەوەی هەلی کار بۆ گەنجەکان بێنێتە ئاراوە، تاوەکو چەند ئەم پرۆسە سیاسییە، کەوا تاوەکو ئێستا گلەیی ئەوەی لێ هەیە کە زیاتر خزمەتی براوەکان و حیزبەکانی هەڵبژاردنەکان دەکات، حکومەتێکی لاواز دروستدەکات کە کەمتر توانای هێنانەکایەی ئەو ئامانج و داخوازییانەی هەیە کە هاووڵاتییان هەیانە، تاوەکو چەند هەڵبژاردنی 10-10-2021 دەکرێت جۆرێک لە هاوسەنگی بپارێزێت؟ خۆ ناکرێت بڵێین حکومەت هی حیزبەکان دەبێت، چونکە هەڵبژاردن هی حیزبەکان دەبێت، بەڵام لە هەمان کاتدا لەسەر حیسابی حوکمڕانی و لەسەر حیسابی ئەمن و لەسەر حیسابی خزمەتگوزاری نەبێت، ئەم هاوسەنگییە چۆن دەکرێت بپارێزرێت؟

ئێمە ناتوانین بڵێین هەموو شتێک بە شەو و رۆژێک لەم وڵاتە دروستدەبێت

نێچیرڤان بارزانی: خۆی پەیامی خەڵک، بەشدارینەکردنیان لە هەڵبژاردن کە رێژەی دەنگدان بەو شێوەیە بووە، ئەوە پەیامێکی روونی خەڵک بووە بۆ دەسەڵاتداران کە لە سیستەمی حوکمڕانی رازی نین، روون بوو. لە هەمان کاتدا، ئەگەر ئێمە سەیری دۆخی سیاسیی عێراق بکەین، لە 2003وە تاوەکو ئێستا؛ وەکو پێم گوتیت، ئێمە لە ماوەیەکین، ماوەی ئینتیقالی [راگوزەرە]؛ ئێمە ناتوانین بڵێین هەموو شتێک بە شەو و رۆژێک لەم وڵاتە دروستدەبێت. خەڵکی عێراق خەڵکێکی وشیارە، جەنابت دەبینیت، لە کاردانەوەی خەڵک دەردەکەوێت بۆ داواکارییەکەیان زۆر جیددین، ئەوەی کە لە بەغدا روویدا لە خۆپێشاندان و ئەوانە، بەشێکی زۆری لەسەر ئەوە بوو کە لە سیستەمەکە رازی نین و دەیانەوێت گۆڕانکاری بکەن، گۆڕانکارییەکان دەیانەوێت چۆن بێت؟ تاوەکو ئێستاش خەڵکی عێراق باوەڕی بەوە هەیە کە پرۆسەی سیاسی لە عێراق، پرۆسەی دیموکراسی لە عێراق لە رێگەی هەڵبژاردنەوە دەتوانێت ئەو گۆڕانکارییانە دروستبکات. مەترسییەکە لەوەدایە کە ئەگەر خەڵک گەیشتە ئەو ئاستەی یاخود ئەو قۆناخەی کە ئەمە هیچ گۆڕانکارییەک دروستناکات، پێموایە ئەوکاتە کاردانەوەیەکی گەورە لە خەڵکەوە دروستدەبێت. زۆر بەداخەوە، ئەوەی کە جەنابت باسی لێوە دەکەیت، لە عێراقدا تاوەکو ئێستاش مەسەلەی هاووڵاتیبوون وەکو پێویست رەچاو ناکرێت، مەسەلەکە زیاتر سوودمەندبوونی تاک و حیزبە، بەڵام هیچ مافێکیش بە هاووڵاتیبوونی ئەم وڵاتە نادرێت؛ واز لەوە بێنە کە ئینتیمای سیاسیی چییە، گرنگترین شت ئەوەیە هاووڵاتیی ئەم عێراقە شایستەی ژیانێکی باشترە. سیاسییەکانی عێراق، بە هەموومانەوە؛ تەبعەن کە وا دەڵێم، ئێمە خۆمان دەرناکەین لەو پرۆسەیە، دەبێت رەچاوی ئەوە بکەین کە ئەو متمانەی کە لەڕێگەی سندووقی دەنگدانەوە ئێمە بەدەستمانهێناوە، ئەمانەتێکە، ئەمانەتێکە کە خەڵک ئەو متمانەی بە ئێمە داوە، مادام خەڵک ئەو متمانەی بە ئێمە داوە، ئەو ئەمانەتەی کە ئەمڕۆ لەسەر شانی ئێمەیە، ئێمە دەبێت بە باشترین شێوە هەوڵبدەین ئەمانە جێبەجێ بکەین. تاوەکو ئێستا ئەوەی من دەبینم لە عێراقدا، زۆر بەداخەوە، مەعقوول نییە خەڵکی عێراق تاوەکو ئێستاش لە کەمترین خزمەتگوزاری گرفتی هەیە. ئەمە شتێکە دوای 18 ساڵ. ئەمڕۆ نەوەیەک لە عێراق پەروەردە بووە، تەسەور بکە ئەوەی کە لە ساڵی 2000 لەدایکبووە، ئەمڕۆ حەقی دەنگدانی هەیە، ئەمە خۆی لە خۆیدا، وەکو جەنابت باس دەکەیت، ئەمانە نازانن پێشتر چی روویداوە و سیستەمی حوکمڕانی لە عێراق بە چی شێوەیەک بووە، ئەمانە چاویان لەوەیە ئەم وڵاتە بەراورد دەکەن لەگەڵ وڵاتانی دیکە، دەیانەوێت دەرفەتی کاریان بۆ بڕەخسێت، دەیانەوێت باری ژیانیان باشتر ببێت، دەیانەوێت خزمەتگوزاری باشتر ببێت، ئەمانە هەمووی داواکارین، هەر حکومەتێکیش لەمەودوا بێت، دەبێت ئەم مەسەلەیە زۆر بە ئیعتیبار وەربگرێت.

پرسیار: ئەگەر بێینە سەر پەیوەندییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان. جەنابت وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان، پۆستی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان تاچەند دەتوانێت لایەنە کوردییەکان کۆبکاتەوە؟ لە پانێلەکانی پێشتردا ئەم بابەتە باسکرا، کەوا باس لە یەکگرتنی ماڵی شیعە و سوننە دەکرێت، بەڵام بە هەمان شێوە، یەکڕیزیی ماڵی کورد بۆئەوەی داواکارییەکانی گەلی کورد لە عێراق زیاتر ببێت و بچێتە پێشەوە و بەرەو دواوە نەچێت، پۆستی سەرۆکایەتیی هەرێم، پێگەی جەنابت وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان تاچەند دەتوانێت ئەم کۆدەنگییە دروستبکات و ببێتە هەوێنێک بۆئەوەی کە حیزب و لایەنە کوردییەکان هیچ نەبێت بەرامبەر حکومەتی عێراقی و لە بەرامبەر مفاوەزاتی پێکهێنانی حکومەتی عێراقیدا هاودەنگ بن، بۆئەوەی کەوا کورد شەریک بێت لە حوکم لە عێراقدا نەوەکو تەنیا هاوبەش یان بەشداربێت.

لەڕووی یاساییەوە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەبێت  چەترێک بێت بۆ کۆکردنەوەی هەموو هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان

 

نێچیرڤان بارزانی: لەڕووی یاساییەوە، سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەبێت ئەو دەورو ببینێت و چەترێک بێت بۆ کۆکردنەوەی هەموو هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە بەغدا، ئێمە ئەوەی پێمان بکرێت لە سەرۆکایەتیی هەرێم، هەم خۆم و هەم ئەو هەڤاڵانەی کە لەگەڵم ئیش دەکەن، دوو جێگرەکەشم، ئێمە هەوڵدەدەین ئەو چەترە بین بۆ کۆکردنەوەی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان بۆئەوەی یەک دەنگمان هەبێت لە عێراقدا. داواکاریی هەرێمی کوردستانیش زۆر روونە، ئەوەی ئێمە دەمانەوێت چییە؟ ئێمە دەمانەوێت دەستوور لە عێراق جێبەجێ بکرێت. ئەگەر بێین سەیری عێراق بکەین، ساڵی 2003 بەشداریمان کرد لە پرۆسەی ئازادکردنی عێراق، ئەوەیشی پێمانکرا بۆئەوەی عێراق سەقامگیر، ئارام و خۆشگوزەران بێت، هەرێمی کوردستان و قیادەی سیاسیی هەرێمی کوردستان هیچ کەمتەرخەمیی نەکردووە، ئێمە تەنانەت بۆ تەئمینی ئەمنییەتی بەغدا، ئێمە پێشمەرگەمان ناردە بەغدا بۆئەوەی لە بەغدا ئەمنییەت بپارێزێت. ئەمڕۆ هەرێمی کوردستان یەک پرسیار لە خۆی دەکات، دەڵێت، دوای 18 ساڵ ئەم دەستوورەی کە ئەمڕۆ 80%ی خەڵکی عێراق دەنگیان پیدا، ئێمەش بە کۆمەڵێک هیوا و ئاواتی زۆرەوە چووینە بەغدا، ئەرێ ئەم دەستوورە جێبەجێ کراوە لە عێراقدا؟ وەڵامەکەی نەخێر، هیچ بەندێکی دەستووری لە عێراقدا جێبەجێ نەکراوە، زۆری جێبەجێ نەکراوە. ئەقڵیەتی مەرکەزییەت، ئەمڕۆش، تاوەکو ئێستاش لە بەغدا حاکمە، هەرێمی کوردستان ئەوەی دەیەوێت ئەوەیە دەستوور جێبەجێ بکرێت. لە دەستووردا هەم هەرێمی کوردستان ئەرکەکانی دەزانێت، هەم دەزانێت واجباتی چییە و هەم دەزانێت مافیشی چییە. بە بۆچوونی من، ئەوەی کە گرنگە بۆ سەقامگیریی عێراق، ئەگەر ئێمە سەیر بکەین، گرنگترین بەندی سەقامگیریی عێراق ئەوەیە کە ئەو کێشانەی کە ئەمڕۆ لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە، ئەمانە چارەسەر بکرێن. عێراق وڵاتێکە، بە چەند وشەیەک دەتوانین ئاوا وەسفی بکەین، بەردەوام سوننەکانی عێراق ترسیان لە داهاتوو هەیە، شیعەکانی عێراق بەردەوام باسی رابردوو دەکەن و ترسیان لە رابردوو هەیە، کورد لە عێراقدا ترسی لە رابردوو، ئێستا و داهاتووش هەیە، تاوەکو ئەم دڵەڕاوکێ و ئەمە بمێنێت مومکین نییە بتوانیت هێمنیی سیاسی بۆ وڵات بگەڕێنیتەوە، کە بە بۆچوونی من گەڕاندنەوەی متمانە و سەقامگیریی سیاسی لە عێراقدا مەرجێکی بنچینەییە بۆ عێراق دوای ئەم چەند ساڵە، دەبێت لەم چوار ساڵەدا هەر حکومەتێک کە بێتە کایەوە لە بەغدا، هەر حکومەتێک، کێ حاکم دەبێت، کێ سەرۆکوەزیران دەبێت، هەموو هێزە سیاسییەکان دەبێت ئەولەویەتی یەکەم بدەنە ئەوە کە چۆن کێشەکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان چارەسەر بکەن.

پرسیار: نەبرەی وەڵامەکەی جەنابت ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان چاوەڕێی بەغدایە، یاخود چاوەڕێی حکومەتی فیدراڵییە، بەڵام هەرێمی کوردستان لەو حکومەتەدا نوێنەری هەیە، پۆستی گرنگی هەیە، سەرۆکی عێراق بەشی کوردە، لە وەزارەتە سیادییەکاندا بەشی کوردی تێدایە، لە پەرلەمان کوتلەی کوردی کوتلەیەکی سەرەکییە، کورد چۆن ببێتە بەشێک لە چارەسەر نەک تەنیا چاوەڕێی بەغدا بێت؟ چونکە جەنابت گوتت ئەوە 13 ساڵە، ئەگەر 13 ساڵ بێت چاوەڕێ بیت.. [نێچیرڤان بارزانی: زۆرترە].. ئەگەر هەر چاوەڕێ بیت، چ گەرەنتییەک هەیە کەوا 13 ساڵی داهاتوو باشتر دەبێت لە 13 ساڵی داهاتوو؟ پرسیارەکەم بە دیاریکراوی ئەوەیە کە کورد چی بکات؟ هەرێمی کوردستان چی بکات بۆئەوەی ئەو مافانەی لە دەستووردا هەیەتی بێتە ئاراوە و جێبەجێ بکرێت؟

نێچیرڤان بارزانی: یەکەم شت ئەوەی کە دەبێت کورد بیکات، کە دەڵێم کورد مەبەستم کوردستانییەکانی هەرێمی کوردستانە بە هەرهەموویانەوە، بە کورد و بە تورکمان و بە مەسیحی و ئینجا ئاشوور و کلدان و هەموو پێکهاتەکان، دەبێت ئێمە یەک دەنگمان هەبێت لە بەغدا، ئەمە جارێ مەرجی یەکەمی سەرکەوتن ئەمەیە کە دەبێت کورد بە یەکگرتوویی بەرەو بەغدا بڕوات، دەبێت کێشەکانی خۆی لە ناوخۆیدا چارەسەر بکات و وێنەیەکی روونی هەبێت، شتەکان لە یەکدی جیابکاتەوە، لە ماڵی خۆمان کێشەمان هەیە، بۆچوونی جیاوازمان هەیە، زۆر شت هەیە، بەڵام ئەوەی کە پێکەوە دەبێت بچینە بەغدا و لە بەغداش پێکەوە داکۆکی لە مافەکانی کوردستان بکەین بە هەموو پێکهاتەکانەوە، بەڵام قسەی من گەورەترە لەوە، مەسەلە ئەوە نییە کە ئێمە پۆستێکمان هەیە سەرۆککۆمارە، ئێمە پۆستێکمان هەیە وەزیرە، خۆ قەزیەی کورد مەسەلەی پۆست نەبووە، مەسەلەی کۆمەڵێک داواکاری بووە کە لە دەستووردا ئێمە دەنگمان پێی داوە، ئێمە دەمانەوێت ئەوانە جێبەجێ بکرێن، شەڕی ئێمە بۆ پۆست نییە، چ پۆستێک کورد هەیەتی و چ پۆستێک بەر کورد دەکەوێت، ئەوەی کە گرنگە، ئێمە هەموومان دەبێت هەوڵبدەین ئەو مافە دەستوورییانە جێبەجێ بکرێن، ئەوانەی کە گەلی عێراق دەنگیان پێداوە، هەرێمی کوردستانیش خۆی لەو چوارچێوەیەدا دەبینێت. ئەمە پێویستی بە گۆڕینی مێنتاڵێتییە (فیکرە)، شێوەی بیرکردنەوەیە، پرسیارەکە ئەوەیە، لە بەغدا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتە کە دەبێت دەستوور جێبەجێ بکرێت؟ من نموونەیەک بۆ جەنابت دەهێنمەوە، زۆرجار باسی بودجە دەکرێت، ئەو شێوەی کە بەغدا مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەکات، وەکو کورد دەڵێت لە دووکانی هیچ عەتارێکدا نییە، بە هەموو مانایەک ناتوانیت پێی بڵێیت فیدراڵییە، فیدراڵی نییە، ئەسڵەن سیستەمی فیدراڵی ئەمە نییە. وڵاتەکەت، سیستەمەکەت فیدراڵییە، شێوەی مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان، ئەوەندە مەرکەزییە کە تەسەوری ناکەیت، ئەوە وەکو نموونەیەکی زۆر بچووکە لە بودجە. ئەمانە پێویستی بە لێکتێگەیشتن و چارەسەر هەیە؛ تاوەکو کەی دەبێت ئێمە چاوەڕێ بین، های وەڵا مووچە هات، های وەڵا بودجە هات.. ئەمانە دەبێت یەکلایی بکرێنەوە، ئەگەر بەغدا خەڵکی هەرێمی کوردستان بە هاووڵاتیی عێراق دەزانێت، وە دەزانێت کە مافی هەیە بەپێی دەستوور، ئەم شتانە دەبێت چارەسەر بکرێن. دەبێت شێوەی بیرکردنەوە و شێوەی فیکری دەسەڵاتداران لەوێ بەشێوەیەکی گشتی دەبێت بگۆڕدرێت، مەسەلەی عێراق، بونیاتنانی عێراق دەبێت لەسەر شەراکەت و تەوافوق بێت، ئەو پرەنسیپانە بۆ ئێمە زۆر گرنگترن، هەرێمی کوردستان بەرچاوی روونە، ستراتیجییەتیشی روونە، حازرە بۆئەوەی ئەو هەنگاوانە بەرەو پێشەوە بڕوات، بەشداریی ئێمە لە هەڵبژاردنەکانی عێراق بۆ یارمەتیدانی هەموو عێراق بووە. ئێمە بەشداریمان کردووە لە پەرلەمانی عێراقدا لە هەڵبژاردنەکان، بە هیوای ئەوەی مافەکانی هەرێمی کوردستان دەستەبەر بکرێن لەم هەڵبژاردنە، لە هەمان کاتیشدا بەشداریی هەرێمی کوردستان بۆ یارمەتیدانی هەموو عێراق بووە.

پرسیار: باسی بودجەت کرد، با بڵێین بەشێکی دیکە لە خوار دەستوور، لەژێر مستەوای دەستوور، بودجە یەکێکە لەو کێشانەی کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا تاوەکو ئاستێکی زۆر هەر بەردەوامە، کێشەیەکی دیکە کە کەم تا زۆر سەرهەڵدەدات و دەچێتەوە و پەیوەندیی بە بودجەوە هەیە، مەسەلەی نەوت و مەلەفی نەوتە کە ئێستا کەمێک ساردبووەتەوە، بەڵام لەوانەیە رۆژێک لە رۆژان جارێکی دیکە گەرم ببێتەوە، مەلەفێکی دیکە کە گرنگە و سبەینێ پانێلێکی تایبەتمان لەسەری هەیە، مەسەلەی پێشخستنی کەرتی بانکە لە عێراقدا، لەو بوارەشدا هەرێمی کوردستان، لە مەسەلەی بانک و بوونی بانکی مەرکەزی، مەرکەزییەتێک لە عێراقدا هەیە، لە مەسەلەی بانکدا، هەرێمی کوردستان دەتوانێت چ جۆرە دەورێک ببینێت، بەو پێیەی کە لە هەرێمی کوردستان لانیکەم لەڕووی سەقامگیری و ئابوورییەوە و لەڕووی ئەوەی کە کەرتی تایبەت پێشکەوتووترە لە ناوچەکانی عێراق، چ دەرفەتێک بۆ هەرێمی کوردستان هەیە لە بواری هاوکاریی ئابووری دوور لە مەسەلەی نەوت و بودجە؟

نێچیرڤان بارزانی: ئەو کێشانە بە کورتی بڵێم، مەسەلەی کێشەی نەوتە، یان هەر کێشەیەک کە هەیە لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا، هەرێمی کوردستان ئەو ئامادەییەی هەیە کە ئەو شتانە هەمووی لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا چارەسەر بکات، با من نەچمە سەر ئەوەی مەسەلەی نەوت بە مافی دەستووریی خۆمان دەزانین، وە کە کردوومانە بۆ ئەوەمان نەبووە کە کێشەیەک بۆ عێراق دروستبکەین، بەپێی دەستوور پێمانوابووە کە مافی خۆمانە ئەوەی کە کردوومانە؛ بەڵام دەمانەوێت ئەو شتانە لەگەڵ بەغدا یەکلابکەینەوە و چارەسەر ببن. پرسی بانک کە جەنابت باستکرد، بۆ ئابووریی هەر وڵاتێک لە دونیا، گرنگترین شت بۆ پێشخستنی هەر وڵاتێک، مەسەلەی کەرتی بانکە، بیرمە کە کۆنفرانسی کوێت کرا، زۆر باس لەوە دەکرا کە پارە کۆبکرێتەوە بۆ عێراق، بۆ دروستکردنی ژێرخانی ئابووری؛ ئەوکات بە سەرۆکوەزیرانیشم گوت، گوتم، داوا لە یەک شت بکەن، ئەگەر وڵاتانی دەرەوە بە راستی دەیانەوێت یارمەتیی عێراق بدەن، ئەگەر عێراقیش بەڕاستی دەیەوێت یارمەتیی خۆی بدات، گرنگترین شت ئەوەیە کەرتی بانکی لە عێراقدا چارەسەر بکرێت، ئەمڕۆ ئێمە شتێکمان لە عێراقدا بەناوی کەرتی بانکی نییە، هەموو ئەوەی ئێستا لە عێراق دەیبینین، گۆڕینەوەی دراوەکەیە و بۆرسەیە، لەوە زیاتر نیمانە، واتە لە عێراق ئابووریمان نییە، ئابووریی عێراق بریتییە لەوەی مانگانە نەوت دەفرۆشێت، پارەی نەوت دەگەڕێتەوە، ئەو پارەیەش دابەشدەکرێت و وەسەلام. شتێک نییە تۆ پێی بڵێیت ئابووریمان هەیە، شتێک نییە تۆ پێی بڵێیت ئابوورییەکی بەهێز هەیە لە عێراقدا. هەرێمی کوردستان لە مەسەلەی بانکدا، لەڕووی دەسەڵاتەوە پەیڕەوی ئەو سیاسەتەیە کە لە بەغدا دەکرێت. ئێمەش هەوڵی خۆمان بە راستی و جیددی داوە، تەنانەت لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا و ئەمریکییەکان گوتوومە، بەڕاستی ئەگەر ئێوە دەتانەوێت یارمەتیی عێراق بدەن، یەکەم ئیش بۆ یارمەتیدانی عێراق ئەوەیە کەرتی بانکی لە عێراقدا چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، یارمەتیی عێراق بدەن ئەم کەرتە ببوژێتەوە، بەبێ بووژانەوەی کەرتی بانکی لە عێراق نە عێراق پێشدەکەوێت و نە هیچ وەبەرهێنەرێکیش ئامادەیە پارەی خۆی لە عێراقدا خەرجبکات. ئێستا لە هەر کۆنفرانسێک دەچن، باسی ئەوە دەکەن وەبەرهێنەران بێن و عێراق وڵاتێکی وایە، ئێ کاکە نایەن. وەرگرتنی ڤیزا بۆ عێراق موسیبەتە، دێیتە سەر یاسای وەبەرهێنان، بە جۆرێک یاسای وەبەرهێنانیان لەم وڵاتەدا داڕشتووە کە هیچ وەبەرهێنەرێک نایەتە عێراق، ئەوەی کوردستان باشترە. لەوە خراپتر، سیستەمی بانکیی عێراقیش سیستەمی بانکی نییە، ئەگەر ئەم ژێرخانانە لە عێراقدا چاکسازییان تێدا نەکرێت و باش نەکرێن، هەموو ساڵێک ئەو کۆنفرانسانە دەگرن و هیچ پێشکەوتنیش دروستنابێت.

پرسیار: با بێینە سەر ناوچەکە، کەمێک لە هەرێمی کوردستان و عێراق بەرزبینەوە. جەنابت لەوەتەی پرسی کۆرۆنا کەمێک سووک بووە، دەستت بە سەفەر کردووەتەوە، ئەم ماوەیە ماندوو بوویت، سەفەر بۆ ئەوروپا و وڵاتانی ناوچەکە، بۆ تورکیا، بۆ قەتەر، بۆ ئیمارات، بۆ فەرەنسا و بۆ ئێران. پرسیارەکە ئەوەیە کە پەیوەندیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەم هێزە ئیقلیمیانە ئێستا چۆنە؟ بەرەو کوێ دەڕوات؟ جەنابت وەکو سەرۆکی هەرێم چۆن ئەم هاوسەنگییانە دەپارێزیت؟ بۆ نموونە دەچیتە تورکیا و دواتر دەچیتە ئێران، یاخود دەچیتە قەتەر و دواتر بۆ ئیمارات، کەم کەس هەیە ئەمە بکات، یاخود ئەمە بە ئاسانی بکات. تۆ خەریکی چیت و بەنیازی چیت؟

دەمانەوێت عێراق بەرەو ئاقارێکی سەقامگیر بڕوات

نێچیرڤان بارزانی: یەکەم شت بەپێی یاسای سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئیشی ئەوەیە بەپێی یاسا سیاسەتی دەرەوە بکات، نوێنەرایەتیی هەرێم دەکات لە دەرەوە، ئەوەش بە روونی لە یاساکەدا هاتووە. ئێمە سەفەری زۆر باشمان بۆ ئەو وڵاتانە کرد کە جەنابت باستکرد، جەختمان لەسەر پەیامی دۆستایەتی، پێکەوە کارکردن، پەیامی ئەوەی کە ئێمە بەشێکین لە چارەسەر لە عێراقدا و نامانەوێت بەشێکبین لە کێشە، وە دەمانەوێت عێراق بەرەو ئاقارێکی سەقامگیر بڕوات لە هەموو روویەکەوە. پێموایە ئەوان هەموو بەو شێوەیە لە ئێمە قبووڵیان کردووە، ئێمە نەبووینەتە لایەنگری هیچ لایەنێک لە دژی لایەنێکی دیکە، هەوڵمانداوە لەم ناوچەیەی ئێمە تێیداین، ببینە فاکتەرێک بۆ سەقامگیریی سیاسی و ئابووری لەگەڵ هەموو لایەکدا.

پرسیار: بەڵام ئەگەر بێینە سەر لایەنی کەم دوو وڵاتی دراوسێ، یەکێکیان ئێرانە، لەگەڵ ئەوەی کە پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێراندا باشن، سەیردەکەیت، پێش ئەوەی جەنابت بێیتە سەر ستەیجەکە، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق گوتی ئەو درۆنانەی لەم وڵاتەدا هێرش دەکەنە سەر چ هەرێمی کوردستان و چ نوێنەرایەتیی بیانی، یاخود ئەو مووشەکانەی دەهاوێژرێن، لایەنی کەم مووشەک و فڕۆکەکە ئێرانین، ئەمە لە کوێ و ئەوە لە کوێ؟ پەیوەندیی باش، بەڵام لەلایەکیشەوە ئەم جۆرە هەڕەشانە دەکەن، هەم لەسەر هەرێمی کوردستان، لە فڕۆکەخانەی هەولێرەوە تاوەکو شوێنە مەدەنییەکان و گەڕەکەکانی ناو شار، لە هەمان کاتیشدا لە خوارووی عێراق ئەو جۆرە کێشانە دروستدەکەن، سرووشتی ئەم پەیوەندییە چییە؟ ئاڵۆزییەکە لە کوێدایە؟

نێچیرڤان بارزانی: ئەگەر بچینە ناو ئەو بابەتە، ئەو کێشانە هەن، زۆریش، ئەوە نییە بڵێیت ئەو کێشانە نەبن لە ناوچەکە، بەڵام دیوێکی دیکەشی هەیە، کە ئەوەیە ئێمە لەگەڵ ئەم وڵاتانە سنوورێکی دوور و درێژمان هەیە، پەیوەندیی ئابووری و کۆمەڵایەتی لەنێوان ئێمە و ئەو وڵاتانە زۆر زۆر بەهێزە. هەر بۆ نموونە، لەڕووی بازرگانییەوە لەگەڵ ئێران، نزیکەی 11 ملیار دۆلار ئاڵوگۆڕ هەیە و 70%ی ئەو شتانەی کە بۆ عێراق دەچێت هەر لەڕێگەی هەرێمی کوردستانەوەیە. ئێمە ئەمانە دەبینین، لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم شتانەی کە جەنابت ئاماژەت پێکرد، ئەمانە ئێمە زیاتر رووی قسەمان لە بەغدایە بۆ چارەسەری ئەم شتانە، ئێمە رووی قسەمان لە تاران نییە، ئێمە رووی قسەمان لە بەغدایە، ئەوەی کە ئێمە داوادەکەین ئەوەیە کە هێزە چەکدارەکانی عێراق هەموویان لەژێر کۆنترۆڵی سەرۆکوەزیران بن، بەپێی یاسا کە ئەو فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانە، زۆر بەداخەوە، ئێمە لە عێراقدا دەبینین هەندێک لە هێزەکان لە دەرەوەی یاسادا ئەو هەوڵانە دەدەن و ئەو کارانە دەکەن، نیگەرانیی هەرێمی کوردستان نیگەرانییەکی جیددییە لەم شتانەدا، بەڵام رووی قسەی ئێمە لە بەغدایە، دەبێت ئەم مەسەلە بەغدا کۆنترۆڵی ئەمانە بکات، دەبێت ئەمانە هەموویان کۆنترۆڵ بکرێن، لەژێر دەستی هەر کەسێک سەرۆکوەزیرانە، مەبەستم شەخس نییە، مەبەستم ئەوەیە بەپێی یاسا ئەوەی کە دانراوە، یاسا دەڵێت ئەمانە لەژێر کۆنترۆڵی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکاندان، فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانیش سەرۆکوەزیرانە، بەداخەوە ئەم شتانەی کە دژی هەولێر دەیکەن، یاخود هەوڵدەدەن درۆن و مووشەک بنێرن و لە هەولێر بدەن، لە ناسەقامگیریی بۆ وڵات هیچی دیکەی لێ شین نابێت. ئێمە بەشێکین لەو بڕیارانەی لە بەغدا دەدرێن بۆ هەر پرسێک. ئێمە بەشێک نین لەوەی کە کێشە دروستبکەین بۆ عێراق.

پرسیار: بڕیار نییە کە پرسیاری ئاسانت لێبکەین بەڕێز کاک نێچیرڤان، ئەی تورکیا چی؟ خۆ پەیوەندییەکی تایبەت هەیە لەنێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا، ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەوانەیە هێشتا گەورەتر بێت، بەڵام ئەوەتا هێرشە سەربازییەکانی تورکیا دژ بە پەکەکە رۆژ بە رۆژ قووڵتر دەبێتەوە لەناو خاکی هەرێمی کوردستان، حکومەتی عێراقیش کەم تا زۆر وەکو کەڕەی شەربەت لێی دانیشتووە.

نێچیرڤان بارزانی: ئەگەر ئێمە بێین سەیری بابەتەکە بەشێوەیەکی واقیعی بکەین، پرسیاری یەکەم پێش ئەوەی بڵێیت تورکیا وا دەکات، پرسیار بکەین ئەرێ تورکیا بۆ وادەکات؟ ئەمە زۆر گرنگە، ئایا دروستە عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە ببێتە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ تورکیا یان بۆ هەر دراوسێیەک؟ وەکو پرەنسیپ، بە بۆچوونی ئێمە و سیاسەتی ئێمە لەم ناوچەیە ئەوەیە، هەرێمی کوردستان و عێراق نابێت ببنە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ وڵاتانی دراوسێ. ئەوەی کە کێشەکەی قووڵ کردووە لێرەدا، پەکەکەیە. پەکەکە کێشەیەکی گەورەیە بۆ هەرێمی کوردستان. پەکەکە ئەمڕۆ لەناو تورکیادا ناتوانێت هیچ چالاکیی سەربازی بکات، بەڵام ئەو ئاڵۆزییانە دێنێتە ناو هەرێمی کوردستان و لەناو هەرێمی کوردستاندا کێشە دروستدەکات. ئەمەش هۆکارە سەرەکییەکەی ئەوەیە کە پەکەکە ئەو کێشانە دروستدەکات، ئەگەر پەکەکە ئەم کێشانە دروستنەکات، زۆر ئاسانتر دەبێت، ئەوکات بە دەنگێکی بەرز بە تورکیا یان هەر وڵاتێکی دیکە بڵێن، ئێوە مافی ئەوەتان نییە ئەم کارە بکەن، بەڵام کە پەکەکە نە رێز لە دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرێت، نە رێز لە بڕیارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرێت، نە پابەند دەبێت بە هیچ بڕیارێکی پەرلەمانی کوردستان، لە رۆژی یەکەمیشەوە زۆر بە ئاشکرا دژایەتیی پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، ئێمە چ پێشبینییەک لە تورکیا بکەین؟ بە بۆچوونی من، ئەوەی کە زۆر گرنگە، ئەوەیە کە دەبێت پەکەکە پێداچوونەوە بە سیاسەتی خۆیدا بکات، دەبێت هەرێمی کوردستان سەرچاوەی هەڕەشە نەبێت، نە بۆ تورکیا و نە بۆ ئێرانیش، هەرێمی کوردستان ناکرێت ببێتە شوێنێک، بەهەشتی هێمنی بێت، بۆئەوەی ئەوان بچن لە وڵاتانی دیکە کردەی سەربازی بکەن و بگەڕێنەوە بۆ هەرێمی کوردستان. دەبێت رێز لە سیادەی عێراق و هەرێمی کوردستان بگیرێت لەو ناوەندەدا. بە بۆچوونی من لەم چوارچێوەیەدا دیسانەوە رووی گلەییشم بەڕاستی لە عێراقیشە، ئەوەی کە ئەمڕۆ لە شنگال دەگوزەرێت، مەسەلە پەکەکەیە. ئێمە رێککەوتنێکمان هەیە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، رێککەوتنێکی زۆر باشی لەگەڵ بەغدا واژۆ کردووە، بۆچی ئەو رێککەوتنە لە شنگال جێبەجێ نابێت؟ هۆکار چییە؟ حکومەتی بەغدا زۆر باش دەزانێت یەکێک لە هۆکارەکان کە ئەوە جێبەجێ نابێت، بوونی پەکەکەیە لە شنگال، زۆر بەداخەوە ئیمکانیات و پارەشیان لە بەغدا پێدەدرێت. ئەمە کێشەیەکە کە دەبێت زۆر بە جیددی هەوڵبدرێت چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە.

پرسیار: با باسی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بکەین. برادەرانی واشنتن، لە حکومەت، بەتایبەتی لە ئیدارەی بایدن، تاوەکو ئاستێکی زۆر لە پەیوەندییەکانی عێراق و ئەمریکا رازین، لە پانێلەکەی پێشتریشدا ماتیو تولەر، باڵیۆزی ئەمریکا لەسەر ئەم بابەتە قسەی کرد، بەڵام لەدوای کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان لەم ناوچەیە دڵەڕاوکێیەک دروستبوو، بەڵام ئیدارەی بایدن بە چەند شێوازی تایبەت و راگەیێندراوی فەرمی و نافەرمی توانییان لانیکەم جەخت لەوە بکەنەوە کە ئەمریکا پابەندە بە مانەوە لە عێراق بە هاوکاریکردنی عێراق، باسی هاوکاریکردنی هێزە چەکدارەکانی عێراق دەکەن، هاوکاریکردنی پێشمەرگە دەکەن، پابەندبوون بە رێککەوتنی ستراتیژی لەنێوان عێراق و ئەمریکا هەمیشە دووبارە دەکرێتەوە، بە هەندی وەردەگرن. دوو پرسیار لەسەر ئەم بابەتە، یەکەم، ئەوان هەستدەکەن ئیدی تۆپەکە لە ساحەی عێراقدایە و ئەوەی ئەمریکا لەسەریەتی کردوویەتی، هەڵسەنگاندنت بۆ ئەم پەیوەندییە چۆنە؟ دووەم، هەرێمی کوردستانیش و عێراقیش، چۆن بتوانن سوود لە لانیکەم ئەو گرژییانە وەربگرن کە ئێستا لەنێوان عێراق و ئەمریکا و ئەوەی رۆژێک لە رۆژانە عێراق ساحەی شەڕی نێوان ئەمریکا و ئێران بوو، ئەمە هیچ نەبێت تۆزێک کەمبووەتەوە، چ جۆرە دەرفەتێک هەیە کەوا، ئەم پەیوەندییەی نێوان عێراق و ئەمریکا تەنیا پەیوەندییەکی سەربازی نەبێت، تەنیا باس باسی 2500 سەرباز نەبێت، بەڵکو ببێتە پەیوەندییەکی قووڵ و هەمەلایەنە، بابەتی ئابووری، بابەتی ئاڵوگۆڕی رۆشنبیری و بازرگانی و هتد. کەواتە پرسیارەکان ئەوەن: هەرێمی کوردستان هەڵسەنگاندنی بۆ پەیوەندیی نێوان عێراق و ئەمریکا لەمکاتەدا چۆنە؟ وە هەلی بەڕێوەبەردن و پێشخستنی ئەم پەیوەندییە چۆنە؟

نێچیرڤان بارزانی: مەسەلەی بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا، بەو شێوەی هەرێمی کوردستان دەیبینێت ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا عێراق پێویستی بە یارمەتیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە، بڕۆ ئەمڕۆ پرسیار لە هەر ئەفسەرێکی عێراقی دەکەیت، دۆخ و ئامادەیی ئێوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش بە چ شێوەیەکە؟ ئەگەر وەڵامی راستت دەوێت، پێت دەڵێن، ئێمە زۆرمان ماوە بۆئەوەی ئامادەبین بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و داعش لە عێراقدا. کەواتە بۆچوونی ئێمە بۆچوونێک نییە تایبەت بە هەرێمی کوردستان. بۆچوونی ئێمە ئەوەیە کە پێمانوایە بوونی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان بۆ یارمەتیی عێراق گرنگ و پێویستە. ئێمە لەو چوارچێوەیەدا دەیبینین. بەڵام ئەگەر سبەینێ لە بەغدا بڕیارێک پێچەوانەی ئەمە دەرچوو، بێگومان هەرێمی کوردستان پابەندی ئەو بڕیارە دەبێت، هەر بڕیارێک بێت. ئەوەی جەنابت باستکرد، مەسەلەی ئەمریکا، خۆ ئەمریکا دەتوانێت لە عێراقدا چی بکات؟ ئەمریکا یەکەم شت ساڵی 2003 کە هات، رژێمی دیکتاتۆریی لادا، دووەم هات بنەمای سیستەمێکی دیموکراسیی لە عێراقدا دروستکرد، ئینجا خراپە، ئێمە لێی رازی نین و کەموکوڕیی هەیە، ئەوانە هەمووی راستە، بەڵام بناخەکەی دروستکرد، لەناو عێراقدا وەبەرهێنانی کرد، وەبەرهێنانی مرۆیی و سەربازی، یەکێک لە فاکتەرەکانی پیشاندانی ئەو وەبەرهێنانە ئەوە بوو کە داعش هێرشی کرد بۆسەر عێراق، ئەمریکا پابەندبوونی خۆی جێبەجێ کرد، ئەمڕۆ رێک بەو شێوەیەی کە جەنابت دەیڵێیت، تۆپەکە لە ساحەی عێراقە، عێراق چۆن دەڕوانێتە ئەم پەیوەندییە؟ ئەوەی لەسەر ئەمریکا بوو، تەواو جێبەجێی کرد، لەمەودوا عێراقییەکان خۆیان دەبێت بزانن چ جۆرە پەیوەندییەکیان لەگەڵ ئەمریکا دەوێت، ئێمە ئیتارێکی ستراتیجیمان هەیە، هی پەیوەندی، بە بۆچوونی ئێمە عێراق زۆر دەرفەت هەیە دەتوانێت سوودی لێوەربگرێت. مەسەلەکە ئێستا هەمووی هەر باسی پرسی سەربازی دەکات، سەربازی نییە، رێککەوتنی ستراتیجیی نێوان ئەمریکا و عێراق زۆر فراوانە، عێراق بۆ بە جیددی بیر لەوە ناکاتەوە کە وەکو دەرفەتێک ئەمە وەربگرێت، چونکە لەناو ئەم ئیتاری ستراتیجییە، مەسەلەی خوێندن هەیە، مەسەلەی خوێندن، ئابووری، کولتووری و وزە هەیە، ئەمانە هەمووی ئەو بووارانەن کە عێراق دەتوانێت زۆر بە باشی بیانقۆزێتەوە و سوودیان لێ وەربگرێت، بەڵام بەداخەوە، بە بۆچوونی من تاوەکو ئێستا مەسەلەی پەیوەندیی ستراتیجیی نێوان ئەمریکا و عێراق لە بەغدا بەجیددی وەرناگیرێت، کە وەریشیدەگرن تەنیا یەک بەشی دەبینن کە ئەویش مەسەلەی سەربازییە، ئەوەندە سەرباز بڕۆن و ئەوەندە سەرباز بمێننەوە، ئەمە شتێکی زۆر زۆر بچووکە لەو ئیتارە گەورەی کە ئەمڕۆ هەیە بۆ پەیوەندیی نێوان عێراق و ئەمریکا.

پرسیار: بەڕێز سەرۆکی هەرێم، جەنابت خوێنەری مێژوویت، سیاسەتی نێودەوڵەتی ناتوانێت لە یەک کاتدا تەرکیزی لەسەر 10 - 15 شت بێت، هەمیشە چەند پرسێک هەن کە دەبنە ئەولەویەت. جەنگی سارد هەبووە و پاشان تاک جەمسەری هەبووە، لەدوای 11ی سێپتەمبەرەوە تاوەکو ئێستا جەنگی دژە تیرۆر بەشێوەیەکی بەرچاو سیاسەتی نێودەوڵەتی ئاراستە دەکات، بەڵام ئێستا خەریکە گۆڕانکارییەکی گەورە روودەدات، لە ئۆباماوە دەستیپێکردووە و لە ترەمپدا خەست بووەتەوە، ئێستا بایدن خەریکە ئیتارێکی بۆ دادەنێت، ئەویش کێبڕکێی زلهێزەکانە، ئەبێتە یەکێک لە خاڵە گرنگەکان یاخود جەمسەرە گرنگەکان. جەمسەرێکی دیکە بریتییە لە مەسەلەی گۆڕانی کەشوهەوا. ئەم ئاراستە گۆڕینە بەرەو ئەم دوو ئاراستە جیاوازە، چ مانا و دەرفەتێکی بۆ هەرێمی کوردستان تێدایە؟ یاخود پێچەوانەکەی، نەک هەر دەرفەت، چ جۆرە هەڕەشەیەکی بۆ هەرێمی کوردستان تێدایە؟ هەرێمی کوردستان چۆن جێی خۆی لەم تەوەجوهە تازەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا دەکاتەوە؟

نێچیرڤان بارزانی: مەسەلەی ئەو شتانەی کە جەنابت باستکرد. عێراق لە مەسەلەی کەشوهەوا، لە لیستی پێنجەمی ئەو وڵاتانەیە کە زۆر کاریگەریی لێدەکرێت، ئەمە مەسەلەیەکی زۆر گرنگە کە بەغدا، بە هەرێمی کوردستانیشەوە، زۆر بە جیددی هەڵوێستەی لەسەر بکەن. لە هەمان کاتدا من پێموایە کە دەبێت ئێمە پابەندی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان بین لەم رووەوە. راستە ئەولەویەتەکان گۆڕاون، بەڵام ئێمە پێمانوایە کە تاوەکو ئێستاش عێراق وەکو ئەوەی کە ئێمە دەبینین، ئەوە نییە کە ئەولەویەت نەبێت بەنیسبەت ئەمریکاوە. ئەوەی جەنابت باستکرد، مەسەلەی ئەفغانستان، پێموایە ئەو وڵاتە زۆر جیاوازە لەگەڵ عێراق، دوو شتی لەیەک جیاوازن، ناتوانیت بەراوردیان بکەیت؛ بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە ئەمریکا تاهەتایە لێرە دەمێنێتەوە، ئەمڕۆ ئەم تۆپە لە ساحەی عێراقییەکانە، ئەوەی کە پێویست بووە تاوەکو ئێستا ئەمریکا جێبەجێی کردووە، لەمەودوا دەبێت عێراقییەکان خۆیان زیاتر خەمی خۆیان بخۆن، خەمی داهاتووی وڵاتەکەیان بخۆن، خەمی ئەوە بخۆن چۆن دەزگاکانی حکومەت رێکوپێک بکەن. کێشەی گەورە لە عێراقدا ئەوەیە کە دامەزراوەمان نییە، جەنابت باسی دەسەڵات دەکەیت، دەسەڵات لە دەرەوەی حکومەتە، دەسەڵات لە شوێنێکی دیکەیە و کەسیشیان لەم دەسەڵاتانە ئامادە نین.. من زۆرجار لە بەغدا پێم گوتوون، باشە ئێوە ئەم دەسەڵاتە، سەیری حیزبەکان دەکەیت، کەسی یەکەم و دووەمی حیزبەکان هەموویان لە دەرەوەی دەسەڵاتن و کەسی دیکە دەنێرن بۆ ناو حکومەت، واتە تاوەکو ئێستا مەسەلەی حوکمڕانی بە جیددی وەرنەگیراوە لە عێراقدا. ئەمانە دەبێت هەموو بێن لەناو حکومەت بەشداربن، یارمەتی بدەن، چونکە بەڕاستی ئەوەی سەرۆکوەزیران پێیدەکرێت و پێشبینی دەکرێت، شتێکی زۆر زۆر بچووکە لەم مەسەلەیەدا.

پرسیار: دوا پرسیارم لەسەر ناوخۆی هەرێمی کوردستانە، هەرێمی کوردستان تەمەنی حوکمڕانی و دەسەڵاتی کوردی لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا، ئەوە بۆ 30 ساڵی تەواوکرد، سومعەی هەرێم و ئەم ئەزموونە، جوانیی زۆری تێدایە و هەندێک کێشە و زرشتیشی تێدایە، لە شتە جوانەکان مەسەلەی ئەم ئاوەدانییەیە کەوا لە هەرێمدا هەیە، مەسەلەی سەقامگیرییە، مەسەلەی ئەوەی کە تەنانەت لە رۆژنامەی ئەمریکیدا کاتێک داعش لە موسڵ بوو، دەیانگوت، هەولێر لە نیویۆرک سەلامەتترە، یاخود لە شیکاگۆ سەلامەتترە، مەسەلەی پێکەوەژیانی ئایینی یەکێکە لە جوانییەکانی هەرێمی کوردستان، مەسەلەی کرانەوەی دەرگاکانی و بوونی هەرێم بە خانەی لێقەوماوانی جەنگی داعش چ لە ناوخۆی عێراق و چ لە سووریا، مەسەلەی مافی ئافرەت، مەسەلەی ئەوەی کە سیاسەتێکی نەوتی کە لە سفرەوە بۆ ئێستا نزیکەی نیو ملیۆن بەرمیل نەوت دەفرۆشێتە بازاڕەکانی جیهان، ئەمانە هەمووی خاڵە جوانەکانی هەرێمی کوردستانن؛ بەڵام هەندێک کێشەشی هەیە، شەڕێکی ناوخۆ کە ئێستاش بەداخەوە هێشتا پاشماوەکەی هەر ماوە، گلەیی لە گەندەڵی زۆر هەیە، گلەیی لە تەسکبوونەوەی دیموکراسی و ئازادییەکان هەیە. پرسیارەکەی من بۆ بەڕێزت، دوو بەشە، بەشێکی ئەوەیە، چۆن جوانییەکان زیادبکرێن و زەق بکرێنەوە، زرشتییەکانیش تەسک بکرێنەوە و کەمبکرێنەوە؟ بەشێکیشی ئەوەیە، جەنابت وەکو کەسێک کە لە دەسەڵاتی کوردیدا مێژوویەکت هەیە، لە سەرۆکوەزیرانەوە و ئێستاش جەنابت سەرۆکی هەرێمی کوردستانی، دیدگای جەنابت بۆ 20 ساڵ و 30 ساڵی داهاتووی هەرێمی کوردستان و حوکمی کوردی لە عێراقدا چۆنە؟

نێچیرڤان بارزانی: با بەوە دەستپێبکەم، قۆناخەکانی ئەوەی جەنابت دەیڵێیت، دەسەڵاتی کوردی لە هەرێمی کوردستان بەش بەشە، ساڵی 1991، دوای سەرهەڵدان، تاوەکو ساڵی 2003؛ یاخود با نموونەیەکی دیکە بێنمەوە، لە ساڵی 1991 و 1992، کە ئیدارەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دروستبوو، سیستەمەکەش بەو شێوەیە بوو کە دەبێت کێشەکان لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە یەکلابکرێنەوە، ئەمە قۆناخێک بوو ئەوکاتە دەستیپێکرد، بەغدا ئەوکات هەموو موراهەنەی لەسەر ئەوە بوو، کە هەرێمی کوردستان بە هیچ شێوەیەک ناتوانن خۆیان بەڕێوەببەن و ناچاردەبن بگەڕێنەوە بۆ بەغدا و دەستیشمان ماچ بکەن و پێمان بڵێن، وەرن فەرموون ئەو سیستەمە بەڕێوەببەن، ئەم قۆناخە تاوەکو ساڵی 2003، قۆناخێکی خۆپاراستن بوو، شتێک نەبوو پێی بڵێیت، لەم قۆناخەدا توانیومانە ژێرخانێکی ئابووری بۆ هەرێمی کوردستان دروستبکەین، ئێمە لە ساڵی 1991 تاوەکو ساڵی 2003 مەمنوون بووین بتوانین مووچە دابینبکەین، لەوە زیاتر هیچ پێشبینییەکی زیاترمان نەبووە، شتێکیشمان بەناوی کەرتی تایبەت نەبووە یاخود ئێجگار زۆر کەم بووە. قۆناخی ئاوەدانیی هەرێمی کوردستان، ئەگەر حسابی بۆ بکەیت، دوای ساڵی 2004 دەستیپێکردووە، لەدوای ئەوەش ئەگەر بەراوردێک بکەین، ژیان لە هەرێمی کوردستان لە هەموو روویەکەوە گۆڕاوە، ئەو شتانەی کە جەنابت باستکرد هەندێک نموونەن، بەڵام ئەگەر پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا هەموو شتێکی ئێمە تەواوە و هیچ کەموکوڕیمان نییە و هەموو شت دروستە؟ نەخێر وانییە، ئێمە ئێستاش لە بەرپرسیارێتی راناکەین، بەڵام لە هەمان کاتدا، ئەوەی کە گرنگە ئەوەیە کە ئێمە بڵێین، دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان دەسەڵاتێک نییە خۆی سەپاندبێت، لەڕێگەی سندووقی دەنگدانەوە هەڵبژێردراوە، واتە میلـلەت ئەم متمانەیەی بەم دەسەڵاتە داوە، میلـلەت دەنگی پێداون و گوتوویەتی بەردەوامبن، وە تەوەقوعیشیان هەیە. ژیان وایە، ئەوە نییە بڵێیت هەموو شتێک لە سەقفێک رادەوەستێت، ساڵی 2003 و 2004 و 2005 و 2006، ئەگەر راپرسییەک لە هەرێمی کوردستان بکرایە، خەڵک دەیانگوت ئەولەویەتی ئێمە ئەمنییەتە دەمانەوێت، بەڵام دواتر ئەولەویەتەکان گۆڕان، کە ئەمنییەت هەبوو، گوتیان شتی دیکەمان دەوێت، ئەوە زۆر سرووشتییە، ژیان وایە، سەقفەکە بەرزدەبێتەوە و میلـلەتی ئێمەش شایستەی ئەوەن کە خزمەتی زیاتر بکەین، کەواتە ئەو متمانەیەی کە خەڵک بە ئێمەی داوە و دەسەڵاتی ئەمڕۆی هەرێمی کوردستان، دەسەڵاتێکە کە لە میلـلەت وەریگرتووە، هیچ دەسەڵاتێک نییە خۆی فەرزکردبێت، ئەوەی ئەم دەسەڵاتە دەیەوێت بیکات و دەبێت بیکات، کەموکوڕی هەیە. جەنابت ئاماژەت بە هەندێک خاڵ دا، مەسەلە ئەوە نییە ئێمە ئازادییەکانمان بەڕاستی بەرتەسک کردبێت، بەڵام بشڵێم هیچ هەڵەیەک رووینەداوە، نا، بەرەوەڵڵا روویداوە، بەڵام ئەوەی کە ئێمە زۆر دڵنیاین لە هەرێمی کوردستان، لە حکومەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، یەک خاڵە، ئێمە دەزانین لەسەر رێگەیەکی راست بۆ ئاییندە هەنگاو دەنێین، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئەم کەموکوڕیانەی کە لەسەر رێگەی ئێمەن، دەبێت ئەمانە هەموویان هەوڵبدەین چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە؛ چونکە ئەم متمانەیە کە خەڵک بە ئێمەی داوە، دەتوانێت لەڕێگەی سندووقی دەنگدانەوە لێمان وەربگرێتەوە، ئێمە خۆمان ئەم سیستەمەمان دامەزراندووە، دەستپێشخەرییەکە لە قیادەی سیاسیی کوردستان بووە. ئەگەر جەنابت سەیری مێژوو بکەیت، جەنابی سەرۆک بارزانی لە کۆیە یەکەم کەس کە رایگەیاند دەبێت لەڕێگەی هەڵبژاردن و سندووقی دەنگدانەوە ئەوە بکرێت، ئێمە بووین. دیدگای ئێمە بۆ ئاییندە روونە، ئێمە دەمانەوێت دامەزراوەکانی هەرێم ریکوپێک بکرێن، پشت بە ئەشخاس نەبەسترێت، ئەم شەخسە ئەمڕۆ لێرەیە و سبەینێ لێرە نییە، ئێمە دەبێت بەرەو دروستکردنی دامەزراوە هەنگاو بنێین، دامەزراوەش بە شەو و رۆژێک دروستنابێت، ئەمە پرۆسەیەکی بەردەوامە لە ژیاندا، بەڵام من هیوادارم هەمیشە ئێمە کە دادەنیشین یەک بەراورد بکەین، لە دۆخی ئێستا و دۆخی پێشتر، ئێمە دەبینین، سەرەڕای هەموو ئەو کەموکوڕیانەی کە خۆیشمان هەستیپێدەکەین و دەزانین و هەوڵیش دەدەین چارەسەریان بکەین، دەبینین لە زۆر بواریشدا پێشکەوتنی باشمان بەدەستهێناوە.