Nuce Logo

كوده‌تاكانى توركيا

له‌ چه‌ند ده‌یه‌ی  رابردوو چه‌ندین كوده‌تای سه‌ربازی له‌ توركیا به‌سه‌ر حكومه‌ته‌كان كراوه‌، یه‌كه‌م كوده‌تاى سەربازى لە مێژووى توركيا لە (١٩٦٠) بەسەر عەدنان مەندەريس كرا، لە (١٩٧١) كوده‌تا بەسەر سلێمان ديمرێل كرا، لە (١٩٨١) كەنعان ئيڤرين كوده‌تايەكى سەبازى كرد، لە (١٩٩٧) كوده‌تا بەسەر نەجمەدين ئەربەكانى سەرۆكوەزيرانى ئەوكاتەى توركيا كرا، دوايين كودەتا لە مێژووى توركيا  هەوڵى كودەتاى (١٥)ى تەمووزى (٢٠١٦) بوو، پێچەوانەى كوده‌تاكانى پێشوو، ئەو كوده‌تايە شكستى خوارد، ئه‌و كوده‌تایه‌ گۆڕانكاری زۆری به‌سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌و وڵاته‌ هێنا، له‌ ئاستی ناوخۆیی، حكومه‌ت هه‌زاران كه‌سی دوورخسته‌وه‌، له‌ ئاستی ده‌ره‌وه‌ش توركیا سیاسه‌تی خۆی به‌رانبه‌ر هه‌ندێك وڵات گۆڕی.

كوده‌تاى (١٥)ى تەممووز

نزيك كاتژمێر (١١)ى شەوى (١٥) لەسەر (١٦)ى (٢٠١٦)چەند ئەندامێكى سوپاى توركيا رێگەى ئاسيا بەرەو ئەوروپايان لە پردى بۆسفۆڕ داخست، بن عەلى يەدڵدرم رايگەياند، ئەوەى دەكرێت هەوڵى كوده‌تايە. 

لەو كاتەوە ئاژانسەكانى هەواڵ بڵاويانكردەوە، كە هێليكۆپتەر لە ئاسمانى ئەنقەرە دەسووڕێتەوە و دەنگى تەقە دەبيسترێت، پاشان سەرۆكوەزيران هۆشداريدا، لە لێدوانێكى بۆ كەناڵى (ئێن تى ڤى) گوتى، "هەندێك كەس دەيانەوێت هەندێك كارى ناياسايى لە دەرەوەى سەركردايەتى حكومەتى هەڵبژێردراو بكەن، كە تا ئێستا لە پێگەى دەسەڵاتە و لە لايەن گەلەوە هەڵبژێردراوە، ئەو حكومەتە ناڕوات، تا ئەو كاتەى گەل نەڵێت: بڕۆ".

 پەيوەندى ئەردۆغان و  گولەن

ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان به‌ سیاسییه‌كی براگماتی ناسراوه‌، هه‌میشه‌ هه‌وڵده‌دات كه‌سه‌كان و ده‌وروبه‌ری له‌به‌رژه‌وه‌ندی پرۆژه‌كانی خۆی به‌كار بهێنێت، بۆیه‌ زۆر ئاساییه‌ ئه‌ردۆغان سوود له‌ كه‌سێكی وه‌ك فه‌تحوڵا گوله‌ن و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی وه‌ربگرێت، به‌تایبه‌ت گوله‌ن خاوه‌ن هه‌ژموونێكی زۆر فراوان بوو له هه‌موو جیهان، بۆیه‌ ئه‌ردۆغان هیچ ده‌رفه‌تێك بازنادات، به‌رده‌وام هه‌وڵیداوه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی بیقۆزێته‌وه‌، كاتێكیش ئه‌ردۆغان ده‌بێته‌ ناوێكی دیاری سیاسی توركیا پێویستی زۆری به‌ فه‌تحوڵا گوله‌ن ده‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رنجی لایه‌نگرانی گوله‌نی پێڕاكێشێت، سه‌ره‌تاش بۆ راكێشانی لایه‌نگرانی گوله‌ن ئه‌وه‌نده‌ له‌ گوله‌ن نزیك ده‌بێته‌وه‌، خۆی وه‌ك قوتابیه‌كی نیشان ده‌دات، لێرەوە چاودێرانى سياسى دۆخی توركيا، قۆناغى يەكەم نێوانیان بە قۆناغى مامۆستا و قوتابى وەسف دەكەن، ئەردۆغان بە يەكێك لە قوتابخانەى گولەن دادەنێن.

قۆناغى دووەم، قۆناغى پاڵپشتى رەهاى ئەردۆغانە بۆ بزووتنەوەى (خزمەت) و فەتحوڵا گولەنى مامۆستاى،  لەگەڵ يەكەم بەشدارى ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەكانى (١٩٩٤) لە ئەنجامى نزيكى و لە مامۆستاكەيى و سوود وەرگرتن لە بنكەى جەماوەرى، توانى چەند پۆستێكى گرنگ لە ئيستەمبۆڵ بباتەوە، لايەندارى ئەردۆغان بۆ مامۆستاكەى زۆر تۆخ بۆوە، كە پێشتر لە ژمارەيەك هەڵبژاردن شكستى هێنابوو.

قۆناغی یه‌كه‌می په‌یوه‌ندی نێوان فه‌تحوڵا گوله‌ن و ئه‌ردۆغان، به‌ قۆناغی مامۆستا و قوتابی وه‌سف ده‌كرێت

لە (٢٠٠٢) پارتى دادوگەشەپێدان بەشدارى هەڵبژاردنەكانى كرد، توانى (٣٦٣) كورسى پەرلەمانى بباتەوە، ئەوەش زۆرينەيەكى بەرچاو بوو، پەيوەندى و سوود وەرگرتنى ئەردۆغان لە بزووتنەوەى خزمەت لە هەموو هەڵبژاردنەكان بەردەوام بوو. 

 له‌ دۆستايەتیه‌وه‌ بۆ دوژمندارى

يەكەم رووبەڕووبەڕووبوونەوەيان، ئەوكاتە دەستى پێكرد، دواى وەرگرتنى پۆستى سەرۆكى دەزگاى هەواڵگرى توركى (ميت) لە لايەن هاكان فيدانەوە بوو لە (٢٠١٠)، كە بزووتنەوەى خزمەت پێى وابوو رێگەيان بۆ خۆش دەبێت، بۆ ئەوەى زياتر بگەنە دەزگاكانى دەوڵەت، بەڵام كارەكە بە تەواوى پێچەوانە بۆوە. 
كاتێك دانووستانى ئاشتى لەگەڵ پارتى كرێكاران دەستيپێكرد، ئەوەيان كردە دەروازەى هێرشكردنە سەرى و تۆمەتى پەيوەنديان لەگەڵ پەكەكە بۆ دروستكرد، ئەوەش دواى ئاشكراكردنى تۆمارە دەنگييە نهێنييەكانى دانيشتنى ئۆسڵۆ، لەگەڵ پەكەكە لە ژێر چاودێرى هاكان فيدان و لە چوارچێوەى هەوڵەكانى حكومەتى توركيا بۆ چارەسەركردنى پرسى كورد لە توركيا.
ساڵى (٢٠١٢) دواى چەندين ساڵ هاوپەيوانى نێوانيان، خاڵى جيابوونەوەى پەيوەندى نێوان پارتى دادوگەشەپێدان و بزووتنەوەى خزمەت بوو، پەيوەندييەكانيان بەرەو پاشەكشە بوو، پاشان گۆڕا بۆ دوژمنايەتى.

ئەوەش بۆ ئەوەى داواكارى گشتى كۆمارى لێكۆڵينەوە لەگەڵ سەرۆكى دەزگاى هەواڵگرى و هەندێك لە ياريدەرەكانى بكات، كە ئەوە يەكەم جارە لە مێژووى كۆمارى توركيا رووداوى لەو جۆرە رووبدات، هاكان رەتى كردەوە لەبەردەم داواكارى گشتى ئامادە بێت، حكومەتى توركيا ناچار بوو بڕيارێك دەربكات بۆ پارێزبەندى سەرۆكى دەزگاى هەوڵگرى بۆ لێكۆڵينەوە لەگەڵى، تەنيا بە رەزامەندى دەستنووسى سەرۆكوەزيران نەبێت.
رووبەڕووبوونەوەى دووەم لە رووداوى (جەزى پارك) ئەوەش دواى خۆپيشاندانەكانى گۆڕەپانى تەقسيم لە ناوەڕاستى شارى ئيستەمبۆڵ، ئەوەى ئەوەى خۆپيشاندەران زۆبەى گۆڕپانەكانيان داخست، هێرشيان كردە سەر دەزگا راگەياندنەكانى سەر بە ئەردۆغان، ئيدانەى مامەڵەى حكومەتيان كرد لەگەڵ ئەو رووداوانە.
هەر لەو ماوەيە فەتحوڵا گولەن رەخنەى لە هێشتنەوەى سەرۆك ئەركانی پێشووی سوپا ئیلكەر باشبۆغ، كە دادگاى توركيا بەتۆمەتى سەرۆكايەتيكردنى گروپى ئەرگەنەكۆن حكوم درا، گولەن گوتى، "ئەگەر ئەو كارە بەدەست من بوايە ئازادم دەكرد".
دواى ئەوەش ئەردۆغانى تۆمەتباركرد بە يەكلاكردنەوەى كێشە شەخسيەكان و هەوڵدان بۆ (كوشتنى دوو چۆلەكە بەبەردێك) بە كەسێكى دووڕووى وەسف كرد.
دواى ئەوە قۆناغى هەڵبژاردنەكانى سەرۆكايەتى دەستى پێكرد، ئيحسان ئۆغلۆ لە لايەن پارتى گەلى كۆمارى و بزووتنەوەى نەتەوەيى تورك وەك ركابەرى ئەردۆغان پاڵپشتى دەكرا، قسە لەبارەى پاڵپشتى بزووتنەوەى خزمەتيش بۆ ئيحسان ئۆغلۆ هەبوو. 
دواى سەركەوتنى ئەردۆغان لەو هەڵبژاردنە، گولەن لەبارەى ئەنجامى هەڵبژاردنەكان گوتى، "هەردوو پارتى گەلى كۆمارى و نەتەوەيى زۆر هەوڵيان دا ئەردۆغان سەرنەكەوێت، بەڵام لەو هەوڵە سەركەوتوو نەبوون".
بەڵام ئەوەى بەردەى لەسەر ئەو ململانێ زۆرەى رابردوو هەڵماڵى پرسى پەيمانگەكانى ئامادەسازى بوو بۆ تاقيكردنەوەكانى زانكۆ، حكومەتى توركيا رايگەياند نيەتى گۆڕينى سيستەمى تاقيكردنەوەكانى زانكۆى هەيە، ئەو پەيمانگەيانە گۆڕان بۆ قوتابخانەى تايبەت لە چوارچێوەى پڕۆژەى پەرەپێدانى سيستەمى فێركردن، بەهۆى ئەوەى ئەو گروپە دەستى بەسەر يەك لەسەر چوارى ئەو پەيمانگەيانەيە داگرتووە، بەشێوەيەكى بەرچاو لەبوارى دارايى لێى سوودمەند نەبووە، ئەوەش هێڵى سوورە بۆ ئەو كۆمەڵە، بۆيە بڕيارەكەيان رەتكردەوە، سەر لەنوێ رووبەڕووى حكومەت بوونەوە.

لە (٢٠١٣) كاتێك لێكۆڵينەوە له‌گه‌ڵ هه‌ندێك له‌ وەزيران و بەرپرسانى باڵاى نزيك لە ئەردۆغانى شەرمەزار كرد، پەيوەندی نێوانیان گەيشتە كۆتايى و ر به‌ يەكتر بوونەوە، به‌تایبه‌ت  ئاماژه‌ به‌ هەندێك كەسى بنه‌ماڵه‌ی ئه‌ردۆغان كرا، كه‌ له‌گه‌نده‌ڵی تێوه‌گلاون،  ئه‌نجامی ئه‌و لێكۆڵينەوانە سه‌رۆكی توركیا تووڕه‌كرد، پاشان بزووتنەوەى خزمەتی تۆمەتبار كرد، كە لەپشت لێكۆڵينەوەكانه‌ به‌مه‌به‌ستی به‌كارهێنانی ئه‌و دۆسیانه‌ بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی  حيساباتى نێوانیان. دكتۆر محەمەد عادل بەرێوبەرى پەيمانگى عەرەبى ــ توركى بۆ لێكۆڵينەوەى ستراتيژى لە ئەنقەرە، دەڵێت، " وەك هەندێك پێيان وايە ئەو ململانێيەی پێش هەوڵى كوده‌تا، ململانێيەكى شەخسى بووە، بەڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه‌ حكومەتى توركيا وا سەيرى ئەو ململانێيەى دەكرد، لە نێوان لایه‌نگرانی گوله‌ن دەزگاكانى دەوڵەتى توركيايە".

لە مانگى كانوونى يەكەمى (٢٠١٣) پۆليسى توركيا بە تۆمەتى گەندەڵى دەستيان بە دەستگيركردنى ئەو كەسانە كرد، كە لەسەر كوڕەكەى ئەردۆغان نزیك بوون، بيلالى كوڕى ئەردۆغانیش بە گەندەڵى تۆمەتباركرا، دواتر پۆليسى توركيا بارهەڵگرێكى هاوكارى نێودەوڵەتى بيلال ئەردۆغانيان له‌ سنووری سووریا راگرت، بە تۆمەتى ناردنی چەك بۆ گروپە چەكدارەكانى سووريا، پێش هەڵبژاردنەكانى (٢٠١٤) چەند تۆمارێكى دەنگيان بڵاوكردەوە، كە گوترا، "ئەوە تۆمارى دەنگى نێوان ئەردۆغان و كوڕەكەيەتى ئاماژە بە تێوەگلانيان دەكات لە دۆسيەى گەندەڵى". بەڵام ئەو تۆمه‌تانه‌ كاريگەرييان لەسەر سەركەوتنى ئەردۆغان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان نەبوو.

لە (٢٠١٥) دەسەڵاتدارانى توركيا لە ناوچە جۆراوجۆرەكانى وڵاتەكەيان دەستيان بە دەستگيركردنى ئەندامانى بزووتنەوەى خزمەت كرد.

له‌ 2016 توركیا بزووتنه‌وه‌ی خزمه‌تی خسته‌ لیستی تیرۆره‌وه‌

لە سەرەتاى مانگى حوزەيرانى (٢٠١٦) حكومەتى توركيا بزووتنەوەى (خزمەت)ى خستە ليستى رێكخراوە تيرۆرستيەكان، بەپاساوى دروستكردنى حكومەتى ناو دەوڵەتى توركيا، كە ئەو رێكخراوە هەزاران كەسى خزاندۆتە ناو دەزگاكانى دەوڵەت، بەتايبەت دادگا و پۆليس، بەسودوەرگرتن لەو پەيوەندييە باشەيان لەگەڵ ئەردۆغان، ئه‌و كاره‌ی حكومه‌ت دەبێتە هاوكار بۆ ئەوەى توركيا سەرچاوەى هاوكارييە ناوخۆيى و دەرەكييەكانيان وشك بكات. 

 هەڵوێستى بزووتنەوەى خزمەت

سەبارەت بە دۆسيەى گەندەڵى دارايى و بەرتيل، ئۆرهان ئەدەميلى پارێزەرى رێبەرى بزووتنەوەى خزمەت رايگەياند، "تێكەڵكردنى كۆمەڵەى گولەن بە دۆسيەى گەندەڵى و بەرتيل وەرگرتن تاوانێكى گەورە و روونە، دوورونزيك فەتحوڵا گولەن هيچ پەيوەندى بەو دۆسيەوە نييە".

لە بەشێكى ترى قسەكانى ئاماژەى بەوەكرد، "ئامانج لەو تۆمەتانە دروستكردنى كاريگەرييە لەسەر رێڕەوى لێكۆڵينەوەكان، تۆمەتباركردنى خزمەت بەهێرشكردنە سەر حكومەت و دەستكردن بە چالاكى ئەمنى و پيلاندانان شتێكى قێزەونە، ئەوەش تەنيا بەرئەنجامى نييەتى خراپ و گومانە".

بەر لە قسەكانى پارێزەرى گولەن بوڵنت ئارنج جێگيرى سەرۆكوەزيرانى توركيا و وتەبێژى حكومەتى توركيا لە كۆنگريەكى رۆژنامەوانى رايگەياند، "تۆمەتباركردن و تێوەگلاندنى گولەن بە جوڵاندنى دۆسيەى گەندەڵى و بەرتيل، كارێكە وەك شەخسى خۆم ئازارم دەدات، چونكە ئەو كۆمەڵە بەپاك ناسراون، خزمەتى زۆريان بە گەلى تورك كردووە".

هەرچەند هيچ بەرپرسێكى حكومى پەنجەى تۆمەتى بەڕاستەوخۆ بۆ گروپى گولەن رانەكێشا بوو، بەڵام هەندێك نووسينى ئەندامانى ئەو كۆمەڵە لە هەندێك رۆژنامە و تۆڕى كۆمەڵايەتى بووە هۆى دروستكردنى گومان بەرانبەر ئەو كۆمەڵە، ئەو نووسەرانە ئاماژەيان بەوە كردبوو، "كە گروپى خزمەت بەرانبەر ئەو فشارانەى حكومەت بۆ سەريان بێدەنگ نابێت".

 شەوى كودەتا

كاتژمێر نۆى سەر لە ئێوارەى (١٥)ى تەمووزى (٢٠١٦) دانيشتووانى ئيستەمبۆڵ لە ناكاو جووڵەيەكى نامۆيان لە شەقامەكان بينى، دەيان تانك و زرێپۆشى سەربازى لەشوێنەكانى ئيشكگرتن بڵاوبوونەوە.

دواى چەند دەقیقەيەك چوار سەربازى تورك لە كەناڵى (TRT) فەرمى حكومەتى توركيا هەوڵەكانیيان خوێندەوە، تيجان كاراشى بێژەريان ناچاركرد بەياننامەى دەستبەسەرداگرتنى دەسەڵات و راگەياندنى بارى تەنگەتاوى بخوێنێتەوە. 

دواى ئەوە سوپا پردى ئيستەمبۆڵ و بارەگاى پەرلەمانى لە ئەنقەرە دەورەدا، پۆليس و سوپا لە شەقامەكانى ناوچەى فاتيح رووبەڕووى يەكتر بوونەوە، باڵەخانەى پەرلەمان و بارەگاى هێزە تايبەتەكانى سەربەپۆليس بۆروودمان كرا.

​​​لەگەرمەى كودەتاكە، كە ئەردۆغان لە رێگەى (فەيستايم)ەمەوە، پەيوەندى بە كەناڵى (سى ئێن ئێن تورك)ەوە كردە، داواى لە لايەنگرانى كرد دابەزنە شەقامەكان بۆ رێگەكردن لەئەنجامدانى كوده‌تا لە ئيستەمبۆڵ، بۆ ئەوەى رێگە لە ئەنجامدانى ئەو كوده‌تايە بگرن. 

گەلى توركيا تا ئەو كاتە سێ كودەتايان بينى بوو، بەڵام گوێيان لە بانگەواز نەببوو بۆ رووبەڕوونەوەى كودەچييەكان، سەرۆكەكانى پێشوو لە كاتى كودەتا دەسەڵاتيان رادەستى كودەتاچييەكان دەكرد و كورسى دەسەڵاتيان جێ دەهێشت. 

داواكەى ئەردۆغان كاريگەرى گەورەى هەبوو، فرۆكە جەنگيەكان لە ئاسمان دەسووڕانەوە خەڵك دابەزييە سەر شەقامەكان لەبەردەم كودەتا چييەكان وەستايەوە، لەو شەوەدا چەندين هاونشتيمانى ئافرەت و پياو گيانى خۆيان بەخت كرد .

كاتێك ئەردۆغان لە مەڕمەڕەوە بەفڕۆكەى تايبەت بەرەو ئيستەمبۆڵ بەڕێكەوت، دەرونێكى جەنجاڵى هەبوو، متمانەى بە هيچ كەس نەبوو، دەگوترێت ناو فرۆكە بە فرۆكەوانە و هاوكارەكانى گوت،"راستم پێ بڵێن، لەگەڵ كام لايەن رێككەوتوون". 

كاتێك فڕۆكەكەى نيشتەوە دوو بژاردەى لەپێشبوو، يا دەبوو خۆى رادەستى كودەتاچييەكان بكات، يا دەبوو رووبەڕووى كوده‌تاچييەكان بێتەوە، بژاردەى دووەمى هەڵبژارد، كاتێك لە نيوەى شەو گەيشتە فڕۆكەخانەى ئيستەمبۆڵ گوتى، "ئەو كوده‌تايە ديارى خوايى بوو، كاتى ئەوە هاتووە سوپاكەمان پاك بكەينەوە"، دواى سێ كاتژمێر وشەى (پاككردنەوە) ئەو وشەيە بوو لەدەمى سەرۆك دەرچوو، دواتر ئەردۆغان دەستى بە پاكردنەوەى سوپاكرد، نەك هەر لە شوێنكەوتووانى فەتحوڵا گولەن، بەڵكو هەموو ئەوانەى گرتەوە نەيارى ئەردۆغان بوو.

ده‌رهاوێشته‌كانی كودەتاى (15)ى تەممووز

رۆژى (١٦)ی تەمووز بن عەلى يەڵدرم سەرۆكوەزيرانى توركيا، ئامارى قوربانييەكان و ژمارەى سەربازە دەستگيركراوەكانى راگەياند، كە (٢٦٥) كەس كوژراو ، هەزار و (٤٤٠) كەيسيش برينداربوون.

دواى ئەوەش هه‌ڵمه‌تی دەستگيركردن و دوورخستنەوەى تۆمەتبارانى بەشدار لە كوده‌تا بەردەوام بوو،  بەگوێرەى ئەو ئاماره‌ى وەزارەتى دادى توركيا بڵاويكردەوە، دەسەڵاتى دادوەرى ئەو وڵاتە رێكارى ياسايى لە دژى (١٦٩) هەزار و (١٣) گومانلێكراو گرتۆتەبەر، لە چوارچێوەى لێكۆڵينەوە لە گروپى گولەن، هەروەها لە ئامارەكەى وەزارەت ئاماژە بەوە كراوە، (٥٠) هەزار و (٥١٠) كەس دواى ئەو رووداوە زيندانیكراون، لەو گيراوانە (١٦٩) ژەنەڕاڵ حەوت هەزار و (٩٨) ئەفسەر، دوو هەزار و (٤٣١) فەرمانبەرى داداگا و (٢٤) پارێزگارى تێدايە.

عومەر عيسايف بەرێوبەرى ناوەندى لێكۆڵينەوە سان پترسبۆگ دەڵێت، "ژمارەى ئەو كەسانەى لە پۆستەكانيان خانەنيشنكراون و دوورخرايينەوە دەگاتە يەك مليۆن فەرمانبەر.

 ئەمريكا

شەوى كوده‌تا ئەمريكا تاكە وڵات بوو، باسى لە كوده‌تا نەكرد، بۆيە زۆربەى نووسەر و چاودێرانى سياسى دواى ئەو شەوە لە راپۆڕتەكانيان باسیان لە رۆڵى ئەمريكا  ده‌كرد، له‌پشت زۆربه‌ی كوده‌تاكانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و ئەمريكاى باشوور و ناوچەكانى تر بووه‌.

سلێمان سۆيڵۆ وەزيرى ناوخۆى توركيا رايگەياند، "ئەمريكا پشت كوده‌تا شكسخواردووەكەى توركيا بوو، لە رێگەى تۆڕێكى فەتحوڵا گولەن هەوڵەكانى ئەو كودەتايەى بەڕێوەبردووه‌". 

دواى ئەو لێدوانە، ويلايەتە يەكگرتووەكانى ئەمريكا لەسەر ئاستى باڵا وەڵامى ئەو تۆمەتەيان دايەوە، باراك ئۆباما سەرۆكى ئەو كاتەى ئەمريكا، لە كۆنگرەيەكى رۆژنامەوانى رايگەياند، "ئێمە هيچ زانيارييەكى پێشوەختەمان سه‌باره‌ت  به‌هەوڵەكانى ئەو كوده‌تايە نەبوو، ئێمە پاڵپشتى تەواوى ديموكراسيەتى توركيا دەكەين، ئەو تۆمەتانە هەڕەشەن بۆ سەر هاوپەيمانى و هاوبەشى توركيا و ئەمريكا،  هه‌موو هەڕەشەيەكیش بۆ سەر ديموكراسى رەت دەكەينەوە".

ئيسرائيل 

ئيسرائيل لە ريزى ئەو وڵاتانە بوو، لە كۆتايى هەوڵەكان پاڵپشتى خۆى بۆ ديموكراسى توركيا دەربڕى، ئەو دواكەوتنەى ئيسرائيل بووە جێگەى سەرنجى كەسايەتييەكانى ئيسرائيل، كە پێيان وابوو، ئیسرائیل چاوه‌ڕوانی سه‌ركه‌وتنی كوده‌تا بوو، بۆ له‌ دایكبوونی سیسیه‌كی نوێ له‌ توركیا. 

عوزى برعام وەزيرى پێشترى ناوخۆى ئيسرائيلى لە ديدارێكى راديۆى تەلئەبيب گوتى، "كارێكى رێككەوت نييە ئيسرائيل كۆتا دەوڵەتە پاڵپشتى خۆى بۆ ديموكراسى توركيا دەردەبڕێت، سەركردايەتى ئيسرائيلى هيواخوازبوون ئەو كوده‌تايە سەركەوێت، چونكە لەو بڕوايە دابوون، خزمەتى بەرژەوەندييەكانيان دەكات".
 لە بەشێكى ترى قسەكانى بەرعام ئاماژەى بەوەكرد، "ئيسرائيل سوودى له‌ كوده‌تاى ميسڕى بەسەركردايەتى ژەنەڕاڵ سيسى بینی، كە بووە لادانى حكومى ئيخوان موسلیمن، بۆيە هيچ كەس گومانى لەوە نەبوو، سەركەوتنى كوده‌تاى توركيا ژنيگەى ناوچەيى بەشێوەيەك بۆ ئيسرائيل ده‌گونجان، كە پێشينەى نەبێت".

ئه‌گه‌ر كوده‌تاكه‌ سه‌ركه‌وتوو بوایه‌، پێوه‌ندی توركیا و ئیسرائیل وه‌ك پێش 2002 ئاسایی ده‌بۆوه‌

هەروەها جەختى لەسەر ئەوەشكردەوە، "سەركەوتنى كوده‌تا لەتوركيا، واتە گەڕانەوەى پەيوەندى نێوان ئيسرائيل و توركيا بۆ بەر لە گەيشتنى ئەردۆغان بۆ سەر دەسەڵات له‌ (٢٠٠٢)، كە زياتر هاوكارى ئەمنى و ستراتيژى و هەواڵگرى خۆشەويستانەتریان له‌ نێوان بوو".
 هەروەها ژەنەڕال ئەهارون زيئيفى سەرۆكى پێشووترى دەزگاى هەواڵگرى سەربازى ئيسرائيلى رايگەياند، "ئەو كوده‌تايە دەبوو هەڵگرى گۆڕانكارى لە رووداوەكان، ژينگەى ناوچەيى و ستراتيژى بۆ ئيسرائيل دروست دەكرد، كە بتوانێت بەرەى سێ هێزى لەو ناوچەيە لەگەشكردن دايە، كە ئيسرائيل و توركيا و ميسڕە".
 زيئفى ئاماژەى بەوە كرد، "يەكێك لە گرنگترين دەستكەوتەكانى ئيسرائيل لەو كوده‌تايە ئەگەر سەركەوتووبوايە، ئەوە بوو، لێكتێگەيشتنى توركيا و ئيسرائيل لەسەر دۆخى سووريا دروست دەبوو، كە لە ناوەڕاست و باكورى سوورياوە مەترسى بۆ سەر ئيسرائيل هەيە".  

وڵاتانى عەرەبى

هەريەك لە قەتەڕ و سعووديە بەروونى هەڵوێستى خۆيان دەربڕى، دژى هەوڵەكانى ئەو كوده‌تايە بوون، بەگوێرەى لێدوانى وەزارەتى دەرەوە، ئەو دوو وڵاتە هەماهەنگيان هەبووە لەگەڵ توركيا، شێخ تەميم بن حەمەد ئال سانى و شا سەلمان عەبدولعەزيز پێوەندييان بە سەرۆكى توركيا كردووە، پاڵپشتى خۆيان بۆى دەربڕيوە.

ئيمارات 

دەزگا راگەياندنەكانى ئيمارات زۆر بەچڕى كاريان لەسەر سه‌ركه‌وتنی كوده‌تاكه‌ كرد، ساد له‌دوای سات هه‌واڵی تازه‌ی سه‌ركه‌وتنی كوده‌تایان دكرد، بەتايبەت به‌رده‌وام بڵاویان ده‌كرده‌وه‌، كوده‌تا چييەكان بەتەواوى دەستيان بەسەر توركيا داگرت، ئەردۆغان داواى پەنابەرى لە ئەمريكا كرد، ئەو شێوە مامەڵەى كەناڵەكانى (سكاى نيوز عەرەبى و ئەلعەربيە)، بووە هۆى ئەوەى مەولوود چاوشئۆغلۆ وەزيرى دەرەوەى توركيا ئاماژە بكات، "ئێمە دەزانين وڵاتێك سێ مليار دۆلارى هاوكارى پێشكەشكردووە، بۆ پاڵپشتى ئەو كوده‌تايە". لە بۆنەيەكى تر داواى لە ئيمارات كرد، كە واز لەو هەڵوێستەى بهێنێت، گوتيشى، "ئێمە ئەو كارەى كردوويانە تۆمارمان كردووە".

 ميسڕ

دواى راوێژى ئەمريكا لەگەڵ توركيا له‌ ئەنجومەنى ئاسايشى سەر بەنەتەوە يەكگرتووەكان، واشنتن پێشنيازیكرد ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بەياننامەيەك دەربكات و سەركۆنەى ئه‌و كوده‌تایه‌ بكات، ديپلۆماتكاران لە بارەگاى ئەنجومەنى ئاسايش ئاماژەيان بەوە كرد، "ميسڕ به‌ربه‌ستی دروستكرد لە دەركردنى ئەو بەياننامەيە، بەتايبەت لە بەياننامەكەدا هاتبوو (رێز حكومەتى هەڵبژێردراوى ديموكراسى لە توركيا بێگرێت)، ميسڕ دژى ئەو دەستەواژەيە بوو لەو بەبەياننامە، لەكاتى گفتوكردن رەخنەى هەبوو،كە ئەوە كارى ئەنجومەنى ئاسايش نييە، ديارى بكات، حكومەتى توركيا هەڵبژێردراوى ديموكراسيە، ئەوە وايكرد نوێنەرى ئەمريكا دەستبەردارى ئەو بەياننامە بێت، چونكە بەياننامەكان به‌ كۆدەنگى هەر (١٥) ئەندامەكە دەردەچن.

دواتر وەزارەتى درەوەى ميسڕ روونكردنەوەى دا، كە سێ جۆر بڕيار لە ئەنجومەنى ئاسايش دەردەچێت، ئەوەى پەيوەست بە توركيا، لە جۆرى سێيەمە، كە پێويستى بە كۆدەنگى نييە، بە ڤيتۆ رێگرى لێناكرێت، ميسڕ دژى دەركردنى بەياننامە نەبوو، هەروەها هاوڕابوو، كە دژى خوێنڕشتن و توندوتيژى بوو، بەڵام تێبينى لەسەر هەندێك بڕگە هەبوو، ميسڕ لە چوارچێوەيەكى دروست، پێشنيارى دەستەواژەى ترى كرد، كە جەخت لەسەر رێزگرتنى پرەنسيپى ديموكراسى و دەستوورى و حكومى دەستوورى بەشێوەى گشتى دەكاتەوە.

هەروەها هەڵوێستى رەسمى حكومەتى ميسڕ، ئەوەيە ميسڕ دەوڵەتى پرەنسيپە، پرەنسيپى سەره‌كى ئەوەيە كە دەستوەرناداتە كاروبارى ناوخۆى وڵاتانى تر، ياخود پەيوەندى نێوان گەلان و حكومەتەكانيان، جەختيش لەسەر ئەوە دەكاتەوە، وڵاتەكەى پارێزگارى لەو پرەنسيپانە دەكات و رێزيان دەگرێت.

 رووسيا

لەكاتى هەوڵى كوده‌تا، ڤلاديمێر پۆتين سەرۆكى رووسيا، پەيوەندى بە ئەردۆغانه‌وه‌ دەكات، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە وڵاتەكەى ئەو هەوڵەى كوده‌تا رەتدەكاتەوە، رووسيا پەيوەندييە ئابوورى و بازرگانييەكانى لەگەڵ توركيا نوێ دەكاتەوە.

شه‌وی كوده‌تاکە رووسیا یه‌كه‌م وڵات بوو په‌یوه‌ندی به‌ توركیاوه‌ كرد

دواتر سەرۆكى توركيا سوپاسى پۆتين دەكات، پێى رادەگەينێت، "ئێمە متمانەى تەواومان بە بەرەوپێشچوونى زۆربەخێرايى پەيوەندييەكانى توركيا رووسيا هەيە، پەيوەندى پۆتين لەكاتى كوودەكاتە رووداوێكى گرنگ بوو بۆ گەلى توركيا".

 پێوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌كییه‌كانی توركیا له‌گه‌ڵ وڵاتان دوای كوده‌تای (15)ى ته‌ممووز

نۆى ئابى (٢٠١٦) سەرۆكى توركيا و سەرۆكى رووسيا بڕياريان دا، پەيوەندييەكانيان ئاسايى بكەنەوە، ئەوەش گۆڕانكارييەكى گەورە بوو لە پەيوەندى نێوان ئەو دوو وڵاتە، پێشتر بەهۆى خستنە خوارەوەى فڕۆكەيەكى رووسى لەلايەن توركياوە، رووسیا توركيا سزاى ئابوورى توركياى دا، هەروەها لەبوارەكانى ئەليكترۆنى و سەربازى و هەوڵگرى و پێدانى چەك بە (پەيەدە)  فشارى خستە سەر توركيا. 

 هۆكارەكانى ئاسايى بوونەوەى پەيوەندييەكانيان

ئەو كاتەى وڵاتانى رۆژئاوا دژى كوده‌تاكە وەستانەوە و ئەردۆغان تووشى شۆكى كوده‌تا بوو، پۆتين وەك پارێزەرێكى توركیا خۆى دەرخست، هەردوولاش هاوبەشى بەهێزيان هەيە، هەرچەندە ناكۆكيشيان هەيە، لەگەڵ ئەوەشدا هەردوولا سووديان لە يەكتر وەرگرتووە، هێڵى (تورك ستريم) كه‌ گازى رووسیا بۆ باشوورى ئەوروپا دەگوازێتەوە، بەوەش تا ئەندازەيەكى زۆر پێویستی به‌ ئۆكرانيا نامێنێت و لە رێگەى توركيا دەبێت، هەروەها توركيا و رووسيا يەكەم رێككەوتنيان بۆ كورەى ئەتۆمى لە توركيا واژۆكرد، كە تێچووه‌كه‌ی دەگاتە نزيكەى (٢٠) مليار دۆلار. 

ئەردۆغان زۆر زيرەكانه‌ پاڵپشتيەكانى پۆتينى قۆستەوە، بەتايبەت ئەوكاتە بەهۆى خستنەخوارەوەى فرۆكەيەكى رووسى لە سووريا پەيوەندييەكانيان ئاڵۆزی تێكه‌وتبوو، رووسيا پاڵپشتى هێزە كوردييەكانى دەكرد، بۆيە توركيا هەوڵى دەدا پەيوەندييەكان لەگەڵ مۆسكۆ ئاسايى بكاتەوە، ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی ئەوەى پۆتین پەيوەندی نێوان كوردەكان و رووسيا هەڵوەشێنێتەوە، چونكە رێگر بوو لە شكستهێنان بە پەكەكە، هەروەها دەستكەوێتێكى ترى ئاسيكردنەوەى پەيوەنديیه‌كانان، تێكدانى پيوەندى نێوان رووسيا و پەيەدە بوو، يەكينەكانى پاراستنى گەل لەو كاتە پەيوەندى لەگەڵ مۆسكۆ و واشنتن باشبوو، هەوڵى دەدا سوود لەو پەيوەندييانە وەربگرێت بۆ يەكخستنى كانتۆنەكانى باكوورى رۆژهەڵاتى سووريا، بۆ ئەوەى بيانكات بەهەرێمێك، كە بە ڕۆژئاڤا، ياخود كوردستانى سووريا ناسرا، ئەو كۆمەڵە ئامانجيان بەدەستهێنانى خودموختاريى بوو بۆ كوردانى رۆژئاڤا.

 هۆكارەكانى رووسيا

لە دواى كۆتايى هاتنى جەنگى سارد، سياسەتى رووسيا بەرانبەر توركيا، يەك سياسەتە، ئەويش دوورنەخستنەوەى توركيايە بەتەواوى له‌خۆی، لەگەڵ هاتنى پۆتينيش بۆسەر دەسەڵات ستراتيژيەتى رووسيا لەسەر ئەوە جێگير بوو، توركيا بە نزيكى لە مۆسكۆ بمێنێتەوە، لە هاوپەيمانى ناتۆش دوور بێت، چونكە پۆتين دەزانێت دوورخستنەوەى توركیا لەو قۆناغە واتە نزيكبوونەوەى زياترى لە ناتۆ، هەروەها رووسيا دەيزانى بەردەوامى سزاكانى سەر توركيا توركيا لە رووسيا دوور دەخاتەوە، لە ناتۆ نزيكى دەخاتەوە، زۆربەى كڕيارەكانيش خواستيان لەسەر كاڵاى توركى بوو، بەهۆى كوالێت به‌رزى و نرخ هه‌رزانی، هەروەها رووسيا بەهۆى نرخى نەوت و سزاكانى ئەوروپا و ئەمريكا له‌سه‌ری، بازاڕەكانى پێويستى بەكاڵاى توركی بوو.

 پەيوەندى توركيا و ئەمريكا بەر لە كوده‌تا 

لەسەردەمى باراك ئۆباما پەيوەندى نێوان توركيا و ئەمريكا بەرزى و نزمى بەخۆييەوە دەبينی، سەرەتا پەيوەندييەكى ئەرێنى بوو، ئەو پەيوەندييە لە (٢٠١٠) بە پەيوەندييەكى نمونەيى وەسف دەكرا، بەتايبەت پەيوەندى ئۆباما لەگەڵ ئەردۆغان پەيوەندييەكى زۆرباش بوو، بەڵام ئەو پەيوەندييە باشه‌ نەبووە پەيوەندييەكى ببێته‌ هۆى بیاتنانی ئەجێنداى هاوبەش.

دواى شۆڕشەكانى بەهارى عەرەبى پەيوەندى نێوان واشنتن و ئەنقەرە گرژى تێكەوت، بەتايبەتيش لە راپەڕينەكانى سووريا، ئەمريكا بێلايەن نەوەستا، چووە بەرەى ئەو لايەنانەى كە توركيا لە ناوچەكە بەنەيارى خۆى دەزانى، دواتر ناكۆكييە گەورەتر بوو، به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئەمريكا پاڵپشتى پەيەدەى كرد بەسەرۆكايەتى ساڵح موسليم.

ئه‌مریكا له‌پشت كوده‌تاكانی پێش 2016 بوو له‌ توركیا

 بۆچى توركيا گومانى لە ئەمريكا هەبوو؟

راپۆتەكان ئاشكرايان كردووە، بەهۆى نزيكبوونەوەى عەدنان مەندەربس سەرۆكوەزيرانى لە (١٩٦٠)  لە رووسيا، ئەمريكا پاڵپشتى كوده‌تاى كردووە لەدژى مەندەريس.

پاشان لە كوده‌تاى (١٩٧١)هەواڵگرى توركيا بۆ لێكۆڵينەوە لە نەيارەكان، راهێنەرى هەواڵگرى ئەمريكاى بەكارهێناوە. 

لە (١٩٨١) ئەمريكا پاڵپشتى كەنعان ئيڤرينى كرد، كاتێكيش سەرۆكى هەواڵگرى ئەمريكا هەواڵەكەى گەياندە جيمى كارتەرى سەرۆكى ئەوكاتەى ئەمريكا، كارەتەر گوتى: دۆستەكەمان ئەو كوده‌تايەى كردووە.

لە كوده‌تاى (١٩٩٧) رۆژنامەى نيۆركى ئەمريكى بڵاويكردەوە، هەواڵگرى بەرپرس لە مەشقى سەبازى و مەدەنى تورك، وەك رێكخستنێك، ئەربەكانيان ناچار بە وازهێنان لە دەسەڵات كرد. ئەوانە واى لە توركيا کرد گومان لە ئەمريكا بكەن كە لەپشت كوده‌تاى (٢٠١٦) بێت.

لە (٢٧) تەمووزى (٢٠١٦) ژەنەڕاڵ جۆزيف فۆتيل نيگەرانى خۆى دەبڕى لەو پرۆسەى حكومەتى توركيا دەستى پێكردبوو، دوورخستنەوەى ئەفسەرانى پلەباڵا، كە پێوى وابوو ئەو پرۆسەيە كاريگەرى لەسەر پەيوەندييەكانى سوپاى ئەمريكا و كەسايەتيەكى سوپاى توركيا دەبێت، هەروەها پێشى وابوو ئەوە كاريگەرى دەبێت لەسەر رۆڵى توركيا لە هاوپەيمانى دژ بەنهێشتنى گروپە جيهادييەكان، سەبارەت بە هەبوونى پەيوەندى ئەمريكا لەپشت ئەو كودەتايەش، فۆتيل رەتى كردەوە، هيچ دەستێكى ئەمريكى لەپشت ئەو كوده‌تايە نەبووە. 

دواى ئەوە هەر يەك لە سەرۆكى توركيا و وەزيرى دەرەوە و وەزيرى ناوخۆ بەتوندى وەڵامى ئەو لێدوانانەى ئەو ژەنەڕاڵە ئەمريكيەكيان دايەوە، قسەكانيان بەقسەى بێ واتا وەسفكرد، سەرۆكى توركيا پێى گوت: سنوورى خۆت بزانە، كە دەستەواژەيەكە لەكاتى تووڕەبوون بەكاترى دەهێنێت.

دواتريش وەزارەتى دەرەوەى ئەمريكا رايگەياند، "ناتوانم بزانم بۆچى تا ئێستا ئەو تۆمەتانە بەربڵاون، بەردەوام بڵاودەكرێنەوە، ياخود بۆچى خەڵكانێك گوێى بۆ دەگرن".

 ئەمريكا چۆن پەيوەندييەكانى لەگەڵ توركيا رادەگرێت؟

بەهۆى پێگەى جيۆسياسى توركيا ئەمريكا پێويستى بە توركيايە، بۆيە ئەمريكا هەندێك سەركێشى توركيا هەيە قبوڵى دەكات، نايەوێت توركيا لەوە زياتر دووركەوێتەوە، گيفۆرگ ميرزايان نووسەرى رووسى باسلەوە دەكات، "ئەمريكا زۆر پێويستى بە توركيايە بۆ رووبەڕووبوونەوەى ئێران، نەك چوونە نێو جەنگى راستەوخۆ لەگەڵى، بەڵكو هەژاندنى ناوەخۆى ئێران لە رێگەى پاڵنەرى نەتەوەيى ئازربيجانى، ئێرانيش ئەوە بە هەڕەشەيەكى ڕژد ده‌زانێت، بەڵام تا ئێستا ئێرانييەكان پەلەيان نييە بۆ رووبەڕووبوونەوەى توركەكان، لەترسى سەركێشانى ئەو رووبەڕووبوونەوە بۆ بانگەشەى دوژمنايەتى كردنى توركيا و جوڵاندنى هەستى نەوەوەيى ئازربەيجانييەكانى ئێران بۆ جيابوونەوە". بەهۆى گرنگى پێگەى توركيا ئەمريكا دەتوانێت زۆر كار هەيە بۆ زيادبوونى هەژموونى خۆى بەتوركياى بكات، ئەو نووسەر ئاماژە بەوە دەكات، "ئەمريكا پێويستى بە توركيايە بۆ رووبەڕووبوونەوەى ئەوروپا، بۆ ئەوەش بايدن ئاڕاستەى گۆڕيوە بەڕەو وڵاتانى جيهانى كۆن" ئيدارەى ئێستاى ئەمريكا هەرچەندە يەكێتى ئەوروپا بەتوندى كارناكات، بەڵام وەك ئەو نووسەرە ئاماژە بەوە دەكات، " كاركردنى ئێستاى ئيدارەى بايدن  پێچەوانەى ترامپە، بە ئاشكرا  كار ناكات بۆ كەمكردنەوەى تواناكانى يەكێتى ئەوروپا و داڕوخانى، پێويستە ئەوە بيربخرێتەوە ئەوروپا بەبێ ئەمريكا هەميشە لاواز و گۆشەگيرە، هەركات چيرۆكى هەڕەشەى رووسيا كەمبێتەوە، گرنگى ئەو هەڕەشانەى توركيا بۆ سەر يەكێتیى ئەوروپا لە لايەن ئەمريكاوە زياد بێت، وەك: رێگەكردنەوە بۆ رۆيشتنى پەنابەران و هەراسانكردنى سەربازى دژ بە يۆنان".

نووسەر باس له‌وه‌ش ده‌كات "ئەمريكا پێويستى بە توركيايە وەك بەڵێندەرێكى لاوەكى بۆ ململانێ ناوچەبييەكان، چونكە كۆمەڵگەى ئەمريكا لە جەنگى دەرەوە بێزار بووە، ئەنقەرەش هەميشە ئامادەيە ئەو ئەركە بخاتە سەرشانى خۆى، بۆ نمونە مانەوەى توركيا لە ئەفغانستان و بەرگريكردن لە بەرژەوەندييەكانى ئەمريكا دواى كشانەوەى هێزەكانى ئەمريكا لە ئەفغانستان،كێشەكە لە خودى توركيا نييە، ئەوەندەى كێشه‌ لە تموحەكانى ئەردۆغانە، ويلايەتە يەكگرتووەكانى ئەمريكا لە هاوينى (٢٠١٦) ويستى لە رێگەى رێكخستنێكەوە، (ياخود لاى كەمى پاڵپشتى دارايى) بۆ هەوڵى كودەتا شكستخواردووە، ئەردۆغان لە دەسەڵات دووربخاتەوە، بەڵام ئەو هەوڵەى شكستى هێنا، ناكۆكى زياتر كەوتە نێوان ئەمريكا توركيا". 

بايدن نايەوێت ئەو هەڵەيە دووبارە بكاتەوە، بەڵکو هەوڵدەدات ملهوڕييەكانى بەرانبەر هاوپەيمانانى ئەوروپا كەم بكاتەوە، ئەردۆغان رازى بكات، خاڵى تر تۆمارنەكات لەسەر حيسابى ملكەچیكردنى توركيا بۆ ئەوروپا، بەوجۆرە لە چوارچێوەى لووتكەى ناتۆ لە بڕۆكسلى پايتەختى بەلجيكا ئەردۆغان لەگەڵ ميتسۆتاكيس سەرۆك وەزيرانى يۆنانى كۆبووەوە، هەروەها لەگەڵ فەڕەنسا دانوستانى ئەنجام دا، كە ئێستا پەيوەندييەكانيان بەرەو بوژانەوەيە".

بەشێك لە دۆسيەى وڵاتانيش ئەمريكا لە رێگەى توركياوە ئيدارەى دەدا، لەوانە دۆسيەى ليبيا، جيمس جیفری نێردەى تايبەتى ئەمريكا بۆ سووريا لە ديدارێكى باسلەوە دەكات، "ئەمريكا نایه‌وێت له‌و قۆناغه تازه‌یه‌‌ پاره‌ و پێداویستی زۆری سه‌ربازی  سه‌رف بكات، بۆیه‌ كار له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه‌ هه‌رێمیه‌كانی ده‌كات له‌و ناوچه‌یه‌، ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد واشنتن به‌ هه‌ماهه‌نگی كار له‌گه‌ڵ توركیا كار له‌ دوو دۆسیه‌ی گرنگ ده‌كات له‌ ئیدلیب و ته‌ڕابلوس".

توركیا له‌ هه‌موو رووداوه‌كان هه‌وڵده‌دات بیكاته‌ فشار بۆ سه‌ر رووسیا، یاخود ئه‌مریكا، دیارترین نموونه‌ش ده‌ستوه‌ردانی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سووریا و ئۆكرانیا بوو، به‌ ده‌ستوه‌ردانه‌كانی له‌ سووریا فشاری ده‌كرده‌ سه‌ر ئه‌مریكا، به‌لایه‌نگری‌ ئۆكرانیا فشاری ده‌خسته‌ سه‌ر رووسیا، ئه‌مش وایكردووه‌ هه‌ردوو وڵات ره‌چاوی به‌رژه‌وه‌ندیییه‌كانی رووسیا بكه‌ن، زۆرجاریش ئه‌و دوو وڵاته‌ هۆشدارییان داوه‌ته‌ توركیا بۆ ده‌ستهه‌ڵگرتن له‌و كارانه‌ی، به‌ڵام توركیا به‌و كارانه‌ی سه‌ركرده‌كانی رووسیا و ئه‌مریكای هێناوه‌ته‌ سه‌رخه‌ت، له‌كاتی ناكۆكییه‌كانی رووسیا و ئۆكرانیا كۆشكى كرملین لە بەیاننامەیەكدا بڵاویكردەوە، "پۆتین لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغانى سەرۆكى توركیا باسیان لە پرسە نێودوڵەتییەكان و دوولایەنەكان كرد".

له‌ یه‌كه‌م گفتوگۆی نێوان چیك سلیڤانی راوێژكاری نه‌ته‌وه‌یی ئه‌مریكا له‌ سه‌رۆكایه‌تی بادین، باس له‌ په‌رسی رۆژئاوای كوردستان كرا، له‌ په‌یوه‌ندییه‌كه‌ ئه‌م دوو به‌رپرسه‌ باسیان له‌ چه‌ندان دۆسیه‌ى گرنگى ناوچه‌كه‌ كردووه‌، كه‌ یه‌كێكیان په‌یوه‌ندى هێزه‌ كوردییه‌كانى باكوورى رۆژهه‌ڵاتى سووریا "رۆژئاواى كوردستان" هه‌بووه‌.

كاڵن جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه‌ كردووه‌ته‌وه‌ ده‌بێت په‌یه‌ده‌ و یه‌په‌گه‌ له‌ رۆژئاواى كوردستان نه‌مێنن. به‌ڵام راگه‌یێندراوى سه‌رۆكایه‌تى توركیا روونى نه‌كردووه‌ته‌وه‌، هه‌ڵوێستى سولیڤان له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ چی بووه‌.