Nuce Logo

لە بارەى سەردانییەکەى نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ ئوردن، کە لە (23-6-2021) لە سەر بانگهێشتى فەرمى شا عەبدوڵڵاى دووەم، شاى شانیشینى ئوردنى هاشمى، لە کۆشى حوسەینییە پێشوازیی لێکرا. 

د. سەباح سوبحى، پسپۆڕ و شارەزا لە زانستى سیاسەتە نێودەوڵەتییەکان، لە دیمانەیەکى روودا ودا دەڵێت، شا عەبدوڵڵا هەر لەسەرەتاوە هەرێمى کوردستان وەکو بنەمایەکى دیموکراسى لە ناوچەکەدا لە قەڵەمى دەدات، وە پەیوەندییەکانى ئوردن لەگەڵ سەرکردە کوردەکان زۆر باش بووە، لەسەرووى هەموویان سەرۆک بارزانى، ئێستاش ڕێزدار نێچیرڤان بارزانى، کە دەبینین بە چ شێوازێک پێشوازیى لێدەکات.

بە بۆچوونى د. سەباح سوبحى، هەرێمى کوردستان و ئوردن دوو کلیلى سەرەکى ناوچەکەن، ئوردن دەتوانێ لە بوارى خۆى کاربکات، هەرێمى کوردستانیش بە هەمانشێوە، وە ئوردن کرانەوەیەکى داهاتووشى دەبێ بەرامبەر بە ئێران و تورکیا، لەبەر ئەوەى پەیوەندیى نێوان ئێران و تورکیا لەگەڵ ئوردن زۆر لاوازە، بە ڕێگەى هەرێمى کوردستان بەو پێیەى پێگەیەکى ستراتیژى هەیە و لەڕووى جیۆپۆلۆتیکییەوە کۆنتاکتێکى باشى هەیە لەگەڵ ئێران و تورکیا، دەتوانێ ئەم کێشەیەى چارەسەر بکات.

دەقى دیمانەى د. سەباح سوبحى، پسپۆڕ و شارەزا لە زانستى سیاسەتە نێودەوڵەتییەکان:

ــــ پەیوەندى نێوان هەولێر و عەممان بۆچى گرنگە؟

د. سەباح سوبحى: ئێمە لە ناوچەیەکى ئاڵۆزی وەک ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستین، ئەگەر لێدانەوەیەکى سیاسى بۆ بکەین، بۆمان دەردەکەوێت کەوا چوار هێزى تێدایە، هێزى یەکەم ئێرانە، دووەم تورکیایە، سێیەم وڵاتانى عەرەبى، چوارەم وڵاتانى کەنداو، ئەم چوار گۆشەیە کەوان هێزە هەرێمییەکان دروست دەکات، وە هەموویان پێکەوە بەرژەوەندى ئاڵۆز و گرفتیان هەیە، تێکهەڵکێشن و پەیوەندییەکانیان بگۆڕن.

ئەگەر بینە سەر پەیوەندییەکانى عێراق لەگەڵ وڵاتانى عەرەبى کێشەیەکى ئێجگار گەورەى هەیە لە دواى (2003)وە، لەبەر ئەوەى زۆنى ئێران بەرەبەرە عێراقى ڕاکێشا بۆ لاى خۆى، وە زۆربەى بازرگانییەکان و پەیوەندییە سیاسییەکان بەرەو ئێران ڕۆیشتن. ئوردن لەو نێوانەدا مایەوە، وە زەرەمەند بوو بە تایبەتى لە دواى (1990) و (2003) لەبەر ئەوەى ئوردن لەگەڵ عێراق و ناوچەکە پێویستى بە سێ بنەمای سەرەکى هەیە وەکو وڵات بۆ مانەوەى، چونکە نەوتى نییە، کێشەى ئابوورى هەیە و گرفتى زۆرە لە ناوخۆدا. یەکەم خاڵ، نەوت و وزە بە نیسبەت ئوردن زۆر گرنگە، دووەم، پرسى بازرگانییە، سێیەم، پرسى گواستنەوەیە، ئوردن پێگەیەکى جیۆسیاسى باشى هەیە، وە زامنى پرۆسەى ئاشتەوایی نێوان فەڵەستین و ئیسرائیلییەکانە، لە بەرامبەردا هەرێمى کوردستان زامنى سەقامگیرییە لە عێراق، وە کلیلى سەقامگیریە لە ناوچەکەدا، کە بۆتە بنەمایەکى سەرەکى بۆ مانەوەى عێراق وەک وڵاتێکى بەردەوام لە ناوچەکەدا.

کەواتە لێرەدا فاکتەرى هاوبەش هەیە لە نێوان وەزیفەى هەرێمى کوردستان لە لایەک، وەزیفەى ئوردن لەلایەکى دیکە، لەبەر ئەوەى لێرە باسى وەزیفە دەکەین، ئوردن لەم قۆناغەدا چەندین پێشهاتى گرنگ هەیە، یەکێک لەوانە، ئێران کە لە هەڵبژاردنەکانى سەرۆکایەتى ئەو وڵاتە ئیبراهیم ڕەئیسى دەرچوو، ئیبراهیم ڕەئسیش ناوبانگى هەیە لە توندڕەویى و لە ناو نەریتخوازەکان دەرچووە، دۆستایەتییەکى باشى هەیە لەگەڵ مورشیدى ئەعلا، لەلایەکى ترەوە پێشهاتەى نێودەوڵەتییە، کە ئەویش (جۆنایدن)ـە، جۆ بایدن سیاسەتێکى هەیە بەرامبەر ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست ئەویش گوێنەدانە بە کێشە و گرفتەکان، ئەم سیاسەتەش کێشەیەکى قووڵ دروست دەکات.

ــــ پەیوەندییەکى مێژوویى لە نێوان هەرێمى کوردستان و ئوردن هەیە، تەنانەت پەیوەندییەکى سەیرى سیاسى و کۆمەڵایەتییش هەیە، جگە لە ئاستە سیاسییەکەى لە ئاستى خەڵکى ئەو وڵاتە و خەڵکەکەشى هاوسۆزییەکى زۆریان لەگەڵ خەڵکى کورد و خەڵکى کوردستان هەیە، بۆ نموونە لە دواى راپەڕینەوە چەندجارێک سەرۆک مسعود بارزانى سەردانى ئوردنى کردووە، سەرۆک وەزیرانى هەرێمى کوردستان مسرور بارزانى سەردانى ئەو وڵاتەى کردووە، هەروەها نێچیرڤان بارزانى چەندجارێک چۆتە ئوردن، پەیوەندییەکى بەهێز هەیە، چى لەم پەیوەندییە دەخوێنیەوە، ئەم پەیوەندییە بەهێزە بۆچى لە نێوان هەرێمى کوردستان و ئوردن هەیە، هۆکارەکەى چییە، پاڵنەرەکانى پشت ئەم پەیوەندییانە چین؟

د. سەباح سوبحى: لوتکەى نوخبەى سیاسیى ئوردنى، کە لە شا عەبدوڵڵا دروست دەبێ، وە هەموو وەزیرەکان و ئەو حکوومەتەى کە هەیە، بەڕاستى بناغەیەکى دیپلۆماسى میانڕەویان هەیە، وە سەیرى نەتەوە چەوساوەکان دەکەن لە ناوچەکەدا بە میللەتێکى دۆست، ئەوە سیاسەتێکى جێگیرە لەلایەن شا عەبدوڵڵاوە. دەبینین لەم میانەدا، شا عەبدوڵڵا هەر لەسەرەتاوە هەرێمى کوردستان وەکو بنەمایەکى دیموکراسى لە ناوچەکەدا لە قەڵەمى دەدات، وە پەیوەندییەکانى ئوردن لەگەڵ سەرکردە کوردەکان زۆر باش بووە، لەسەرووى هەموویان سەرۆک بارزانى هەروەها بەرپرسانى حکوومى، ئێستاش ڕێزدار نێچیرڤان بارزانى، کە دەبینین بە چ شێوازێک پێشوازیى لێدەکات.

ئەوە ماناى ئەوەیە کەوا ئوردن زۆر بایەخ بە کیانە سیاسییەکان دەدات، مەرج نییە دەوڵەت بێت، عێراق دەوڵەتە، بەڵام دەوڵەتێکە لەناوخۆدا هەرەسى هێناوە و میلیشیاکان کۆنترۆڵیان کردووە، سیاسەتەکان لەلایەن یەک خاوەن بڕیار دەرناچێت، بەڵکو لە ناو سیاسەتەکاندا چەندین چەمک و ئاڵۆگۆڕى تیدایە، بەڵام هەرێمى کوردستان ئەگەر سەیرى بکەین، ئەو سیاسەتەى کە هەیەت تا ڕادەیەکى زۆر سەقامگیرە، لەڕووى فرە حیزبى و حکوومەت و بڕیاردانەوە کە ئەمە زۆر گرنگە. دیپلۆماسییەت لەگەڵ ئەم جۆرە کیانانە بە قازانجى ئوردن دەشکێتەوە، لەبەر ئەوەى هەر ڕێککەوتنێک لە داهاتوودا بکرێت، ڕێککەوتنەکان جێى خۆى دەگرێت و ڕەنگە ببێتە ڕێککەوتنێکى ستراتیژى.

هەر بۆ ئەم مەبەستە شا عەبدوڵڵا بایەخێکى زۆر لە کیانى هەرێمى کوردستان دەدات، نەک وەکو هەرێمێک، ئێمە چەمکێکیمان هەیە پیدەڵێن نیمچە دەوڵەتى، چونکە ئوردن ناتوانێ لە سنوورى ئەو ڕێککەتنە سێ کوچکەیەى ئێستا هەیە لە نێوان عێراق و میسر و ئوردن، ناتوانێ لە پرۆتۆکۆڵى ئەو ڕێککەوتنە ستراتیژییە دەربچێ، مامەڵەیەکى نێودەوڵەتى لەگەڵ هەرێمى کوردستان بکات، بەڵام ئێستا سەیر دەکەین هەرێمى کوردستان بە نیمچە دەوڵەت تەماشا دەکات، وە دەچێتە ناو جومگەکانى ڕێککەوتنى ستراتیژیى لەبەر ئەوەى هەردووکیان لەڕووى جیۆپۆلۆتیکییەوە لەڕووى نێدەوڵەتییەوە بایەخێکى ئێجگار زۆرى پێدەدرێت.

ــــ وەک جەنابت باستانکرد، ئوردن نەوتى نییە، کێشەى ئابوورى هەیە و بەهێز نییە لە ناوچەکە، بەڵام پێگەیەکى بەهێزى سیاسى هەیە لە ناوچەکە، ئەم پێگە سیاسییە بەهێزە بۆچى دەگەڕێتەوە، وە هەرێمى کوردستان چۆن دەتوانێ سوود لەم پێگە سیاسییەى خۆیى و پێگەى بەهێزى ئوردن لە ناوچەکە وەربگرێ؟

د. سەباح سوبحى: ئوردن وەک وڵاتێک کە کاریگەرە لە کۆمکارى عەرەبى ئەوە زۆر گرنگە، دووەم شتیش دیارە کە ئوردن زیاتر بەرەو ڕۆژئاوا دەڕوات لە پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا و ئەوروپا پەیوەندییەکى یەکجار قووڵى هەیە، لێرەدا دەبێ بزانین ئوردن  هەر هەنگاوێک کە دەنێت بە ئامانجێکى دیاریکراوە، لەم قۆناغەى ئێستادا، ئوردن پێویستى بە کرانەوەیەک هەیە، لەبەر ئەوەى پێشهاتەکان بەڕێوەیە و (جۆبایدن)یش ئەو سیاسەتەى کە هەیەتى، کە زیاتر پشت بەستنە بەخۆیان بۆ چارەسەرکردنى کێشەکان ئەوەش زۆر بەڕوونى دەرکەوتووە، ئوردن لە ئێستادا بەرپرسە لەسەر چارەسەرکردنى ناوخۆى خۆى، وە کێشە دەرەکییەکانیشى، لەبەر ئەوەى وەکو گوتم ئوردن ئیعتمادى لەسەر سەقامگیرییە، ئەگەر سەقامگیرى ئەو وڵاتە نەما کێشەیەکى ئێجگار گەورەى ناوخۆیى و دەرەکى بۆ دروست دەبێت.

بۆیە دوو کلیلى سەرەکى ناوچەکە هەرێمى کوردستان و ئوردنە، ئوردن دەتوانێ لە بوارى خۆى کاربکات، هەرێمى کوردستانیش بە هەمانشێوە، وە ئوردن کرانەوەیەکى داهاتووشى دەبێ بەرامبەر ئە ئێران و تورکیا، لەبەر ئەوەى ئەم پەیوەندیەى نێوان ئێران و تورکیا لەگەڵ ئوردن زۆر لاوازە، بە ڕێگەى هەرێمى کوردستان بەو پێیەى پێگەیەکى ستراتیژى هەیە و لەڕووى جیۆپۆلۆتیکییەوە کۆنتاکتێکى باشى هەیە لەگەڵ ئێران و تورکیا، دەبینین ئەو کێشەیە بەو شێوازە چارەسەر دەبێ.

س: رووداو