وڵاتانی تورك پێچەوانەی خواستی توركیا بڕیاردەدەن
نوچە نێت
وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها
هەر یەك لە كازاخستان و توركمانستان و ئۆزبەكستان، وەك سێ وڵاتی ئاسیای ناوەڕاست لە رێكخراوی وڵاتانی تورك پاڵپشتی سەروەری كۆماری قوبرس دەكەن، ئەوەش واتا كۆتاییهێنانی هەوڵەكانی توركیا بە بەكارهێنانی ئەو رێكخراوە خاوەن مۆركە توركییە وەك ئامرازێك بۆ داننان بە قوبرسی باكوور، یاخود ئەوەی پێی دەڵێن قوبرسی توركی.
لە راگەیێندراوێكی هاوبەشدا لەدوای لوتكەی سەركردەكانی یەكێتی ئەوروپا و ئاسیای ناوەڕاست لە سەمەرقەند لە (2025/4/4) ئەو سێ وڵاتە جەختیان لەسەر بڕیارەكانی (541)ی ساڵی (1983) و (550)ی ساڵی (1984) كردەوە كە تێیدا سەركۆنەی راگەیاندنی یەكلانەی توركیا دەكات بە دامەزراندنی كۆماری قوبرس لە باكووری توركیا لە (1983)، كە هەردوو بڕیارەكە داوا لە وڵاتانی جیهان دەكات دان بەو كۆمارە دانەنێنن.
بە درێژایی دوو ساڵی رابردوو توركیا هەوڵی دا ئەو وڵاتانە دان بە كۆماری قوبرس دابنێن، بەڵام لە گۆڕانكارییەكی لەناكاو ئەو سێ وڵاتە هەڵوێستی پێچەوانەیانەی خۆیان راگەیاند.
رێكخراوی وڵاتی تورك (OTS) پێكهاتووە لە توركیا و ئازەربایجان و كازاخستان و قیرغیزستان و ئۆزبەكستان وەك ئەندامی هەمیشەین، توركمانستان و هەنگاریا و كۆماری باكووری قوبرس وەك چاودێرن.
ئاسایای ناوەڕاست گۆڕەپانی ململانێی هەژموونی تورك و رووسە، لە سەدەی (21) چین وەك یاریكەرێكی نوێ چووە ئەو گۆڕەپانە بۆ بەهێزكردنی ئابووری ببینێت و توانا هایدرۆكاربۆنییە گەورەكان لە ئاسایای ناوەڕاست بۆ دابینكردنی وزە بقۆزێتەوە و هەوڵی دا سوود لە سەرچاوە زەبەلاحە سرووشتییە گەورەكانی ئەو ناوچەیە، كە وەك رەگەزێكی سەرەكییە لە دەستپێشخەریی "پشتێنە و رێگەی ئاوریشم" كە تێچووەكەی دەگاتە یەك تریلیۆن و (75) ملیار دۆلار، كە هەریەك لە توركیا و رووسیا و چین چەندین مینبەری فرەلایەنیان بۆ زیادبوونی هەژموونی دیپلۆماسی لەو ناوچەیە كردووە.
لەم چوارچێوەیە رووسیا لە (1991) رابیتەی وڵاتانی سەربەخۆی دامەزراند، كە (12) وڵاتی یەكێتی سۆڤیەتی جارانی لەخۆی گرتبوو، لەوانە وڵاتانی چین، لە (2001) چین رێكخراوی شەنگەهای بۆ هاوكاری بە هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتانی رووسیا و وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاستی دامەزراند.
لە (2009) توركیا رێكخراوی وڵاتانی توركی بۆ بەهێزكردنی هەماهەنگی نێوان ئەو وڵاتانەی كە زمانیان توركییە دامەزراند، رێكخراوەكە پێنج ئەندامی هەیە كە، ئازەربایجان، كازاخستان، قیرغیزستان، توركیا و ئۆزبەكستانە، هەیەك لە توركمانستان و هەنگاریا و كۆماری قوبرسی توركی لە لایە كراون بە ئەندامی چاودێر.
لای خۆشیەوە یەكێتی ئەوروپی دەستی بە بینی رۆڵی گەورەتر كرد، بەتایبەت لەدوای جەنگی رووسیا و ئۆكراینا و گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ كۆشكی سپی، لە كۆتاییەكانی ئەو مانگە یەكەم لوتكەی وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست دەبەسترێت، بەڵێنیش دراوە بە بڕی (12) ملیار یۆرۆ كە دەكاتە (13) ملیار و (600) ملیۆن دۆلار وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئەو ناوچەیە بكەن.
بڕیاری كازاخستان و توركمانستان و ئۆزبەكستان بۆ پاڵپشتی سەروەری قوبرس سەركەوتنێكی گەورەی دیپلۆماسییە بۆ ئەوروپا و شكستە بۆ توركیا و سیاسەتی نەتەوەیی تۆرانی.
ئەوەش بە شكستێكی خودی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا دادەندرێت، كە كات و هەوڵێكی زۆری لە رێكخراوی وڵاتانی تورك خەرج كرد، بەو هیوایەی خۆی وەك سەركردەی گەلانی تورك نیشان بدات، توركیا هەوڵی دا رێكخراوەكە بۆ بەهێزكردنی دانان بە كۆماری قوبرسی توركی بنێت كە بەم دواییە لە (2022) ئەندامی چاودێری پێبەخشرابوو، ئەوەش تایبەتە بەو وڵاتانەی خاوەن سەروەرین.
شایەتی باسە كاتێك رێكخراوی ئەندامبوونی چاودێری دا بە كۆماری قوبرسی توركی، كۆبانیچییك عومەر علیێڤ، سەرۆكی ئەو كاتەی رێكخراوەكە گوتی، ئەوە پەیامێكە بۆ جیهان، بەڵام دوای ئەوەی ئەو سێ وڵاتە سەرەكییە بەڵێنی پاڵپشتی سەروەری قوبرسیان دا، هەوڵەكانی ئەنقەرە گەیشتۆتە بنبەست.
راگەیاندنەكانی توركیا ئەو گۆڕانكارییە بە شكستی گەورە ناودەبەن، رۆژنامەی جمهوری توركی لە هەواڵێكدا دەڵێت، "قوبرسی توركی بەرانبەر (12) ملیار یۆرۆ فرۆشا" باس لەوەش دەكات كە دان نان بە سەروەری قوبرس لەچوارچێوەی رێككەوتن بوو لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا، رۆژنامەكە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست بەوە تۆمەتبار دەكات كە خیانەتیان لە توركیا و كۆمەڵگەی قوبرسی توركی كردووە.
رۆژنامەی بیرگۆن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە دوو كارەسات لە دوو رۆژ، ئاماژە بەوە دەكات هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر بنكەیەك لە سووریا كە لە ژێر كۆنتڕۆڵی توركیا بووە ئەنقەرە هیچ وەڵامێكی نەبووە.
تاوەكوو ئێستا توركیا و ئازەربایجان تەنیا وڵاتن لەو رێكخراوە بە تەواوی پاڵپشتی قوبرسی توركی دەكەن، بەڵام جەم گۆردنێز، ئەندازیاری بیروباوەڕی "نیشتیمانی شین" هۆشداری دەدات كە ئەگەر ئازەربایجانیش پاشەكشە بكات، ئەوە واتا شكستی تەواوی دیپلۆماسیەتی توركی لەو ناوچەیە.
سەرچاوە: ماڵپەڕی مید ئیست نیوز
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment