Nuce Logo

محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەکانى لە واشنتن، چەندین دۆسیەى گرنگ تاوتوێ دەکرێت، وەک بوونی هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرکردایەتیی ئەمەریکا لە عێراق، پەیوەندییەکانی ئەمەریکا و عێراق، میلیشیا ئێرانییەکان، پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و بەغدا، ئاڵۆزییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کاریگەرییە جیۆپۆلەتیکییەکان لەسەر عێراق. هەروەها سوودانى هەوڵ دەدات هاوسەنگانە مامەڵە لە پەیوەندییەکانى لەگەڵ ئەمەریکادا بکات.

سوودانی بەسەردانێکی حەوت ڕۆژە لە واشنتۆنە، بە سەرۆکایەتیی شاندێک لەگەڵ هەریەک لە وەزیرانی نەوت، دارایی، بازرگانی، کارەبا و سەرۆکی بانکی ناوەندیش یاوەرى دەکات. ئەمە یەکەم سەردانی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەبێت لە دواى وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە تشرینی یەکەمی (2022)وە. بڕیارە (15) نیسان لەگەڵ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمەریکا کۆببێتەوە، هاوکات لە سەردانەکەدا دانیشتنی دەبێت لەگەڵ بازرگانانی ئەمەریکا، کۆمەڵگە عێراقییەکان لە واشنتن و هەروەها سەردانی کۆمپانیاکانی وزەی ئەمەریکاش دەکات.

ئامانجی سەردانەکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ واشنتن

شاندەکە چەندین ئامانجیان هەیە، بە نموونە بوونی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق، سزاکانی ئەمەریکا بۆ سەر عێراق، پەیوەندییە دووقۆڵییەکان، بازرگانی، ئابووری و هەماهەنگییە کولتوورییەکان، بەڵام مەبەست و تەوەرە گرنگەکان دەربارەی سەربازی و سزاکان دەبێت. ئەم بابەتانەش لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگی کە گرووپی سیاسیی شیعەن جەختی لەسەر کراوەتەوە، کە دەبێ لە کۆبووەکان باس بکرێن، چونکە ئەوان لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن و بوونی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق بە هەڕەشە دەبینن. سزاکانی ئەمەریکا بەهۆی بەقاچاغ بردنی دۆلارەوەیە لە عێراقەوە بۆ وڵاتانی تر، کە ناجێگیریی بەهای دۆلاری بە دواوە هاتووە و ئەمەریکا دەیەوێت بانکی ناوەندیی ڕێکاری تووند و جددی بگڕیتەبەر بۆ جێگیرکردنی بەهای دۆلار و نەهێشتنی دزە پێکردنی دۆلار و بردنی بۆ وڵاتانی تر.

ئەگەر ئەمەریکا و عێراق کاتێکی دیاریکراو دابنێن بۆ مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق و باسی کشانەوەیان بکرێت لە سوودی هێزە شیعەکانی ئێرانە، کە لە دوای (2003)وە بەشدارییەکی کارایان هەبووە لە چوارچێوەی سیاسی عێراق. لە ئەگەری شکستی بایدن بۆ دانانی سنوورێک بۆ ئەو گرووپانە ئاشکرایە دەسەڵاتیان زیاتر دەبێت و لەوانەیە دواتر پێویست بکات دووبارە ئەمەریکا بگەڕێتەوە عێراق.

بەهۆی بێ ئاگایی یاخود بێ دەنگبوونی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، ئاڵۆزییەکانی ناوچەکە و هەرێمی کوردستان کە پێشتر کاراکتەرێکی سەرەکی بوو لە عێراق و کاریگەری سیاسی، ئابووری، وزەیی هەبوو، ئێستا لە دۆخێکی خراپدایە بە تایبەت هاووڵاتیانی سڤیل، بەهۆی ئاڵۆزی و ناکۆکییەکانی بەغدا لەگەڵ هەرێمدا، هەروەها بڕیارە یەک لە دوای یەکەکانی دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق کە لە دژی هەرێمی کوردستان دەریدەکات.

چوارچێوەی هەماهەنگی دەیەوێت کۆنتڕۆڵی دەسەڵات بکات لە عێراق لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی سوودانی و چەندین هەنگاوی بۆ ئەم مەبەستە گرتووەتەبەر. دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق چەندین یاسای لە دژی هەرێمی کوردستان دەرکردووە و بەردەوامە بۆ لاوازکردنی دەسەڵات و پێگەی هەرێم لە بەغدا. بڕیاری ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان زیانی دارایی زیاتر لە (11) ملیار دۆلار بووە، تاوەکو ئێستا کە زیاتر لە ساڵێکە ئەمەش زیانی ئابووری زۆری بە هەرێمی کوردستان گەیاندووە، هەروەها بڕیارە یەک لە دوای یەکەکان بۆ هەڵوەشاندنەوە پەرلەمانی کوردستان، ئەنجوومەنی پارێزگاکان، نەهێشتنی کورسی کۆتاکان لە پەرلەمانی کوردستان کە لە (1992)وە بە یاسا داندراوە. هەروەها دادگاکە بڕیاری داوە کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان بکات. بە مەبەستی لاوازکردن و نەهێشتنی شەرعیەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەزارەتی دارایی عێراق دەیەوێت ڕاستەوخۆ سەرپەرشتی مووچەی مووچە خۆرانی هەرێم بکات و بیخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆیەوە.

سوننەکانی عێراقیش بێبەش نین لە دەستوەردانەکانی شیعە لە دەسەڵاتە جیاوازەکان. تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوو بە تۆمەتی ساختەکاریکردن دادگای باڵای فیدراڵیی بڕیاری لادانی محەمەد حەلبووسی، سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی دەرکرد و ئەگەرچی حەلبووسی تۆمەتەکانی ڕەتکردەوە و بڕیارەکەی بە نادەستووری وەسف کرد، بەڵام لە کۆتاییدا لادرا و مشتومڕێکی زۆر لەسەر دانانی جێگرەوەیەک بۆی دروست بوو. لە ئێستادا دەسەڵات و بەهێزی شیعەکان لە دامەزراوە جیاوازەکان بە ڕوونی دیار و هەستپێکراوە، لە کاتێکدا کورد و سوننەکان زیاتر پەراوێزخراون لە بەغدا.

هەروەها پێدەچێت دەسەڵاتی دادوەریش لە عێراق دا بێبەش نەبێت لە دەستێوەردانی چوارچێوەی هەماهەنگی و شیعەکان، بۆ نموونە ئازادکردنی بکوژی هیشام هاشمی، چونکە لایەنگریی شیعە بوو ئەگەرچی حوکمی لە سێدارەدانی بۆ دەرکرا بوو، تاوانبار بوو بە کوشتنی. ئاشکرایە سوودانی مەبەستیەتی بێلایەنانە دەسەڵاتەکانی خۆی بەکاربهێنێت و دوور بکەوێتەوە لە هەموو جۆرە فشارێك بە تایبەتی لە کاتی بڕیارداندا، بەڵام بەهۆی نەبوونی ئەم پشتیوانییە بەهێزە و بڵاوبوونەوەی شیعە بەشێوەیەکی بەرچاو لە عێراقدا و کاریگەریان لە بڕیاردان و پرۆسەی سیاسی لە عێراق سەرۆک وەزیرانی عێراقیش ڕووبەڕووی ئاریشە و تەگەرە بووەتەوە.

لە ڕاپرسییەکدا سوودانی وەک باشترین سەرۆک وەزیرانی دە ساڵەی عێراق دەستنیشان کراوە، ئەمەش بەهۆی تایبەتمەندی ئەرێنی کە دوای لە (2003) باشترین ئەجێندای هەبووە وەک سەرۆک وەزیران و لە ڕاستیدا هەمیشە لە حکومەتەکەیدا جەختی لەسەر لە پێشینەی کارەکانی بۆ خزمەتکردنی هاووڵاتیانی سڤیل کردووەتەوە، هەروەها چارەسەرکردنی کێشە و ئاڵۆزییەکان و دۆزینەوەی ڕێگە چارەی گونجاو و کارکرن بەردەوام ویستی سەرۆک وەزیرانی عێراق بووە، وەک کێشەی دارایی، نەوت و کێشەکانی بەغدا و هەرێمی کوردستان. هەروەها لە کاتی هێرشکردنە سەر هەولێر بەردەوام سەرکۆنەی هێرشەکانی کردووە و بەکارێکى ترسنۆکانە و تێکدەرەکانی لە دژی هەرێمی کوردستان ناوبردووە. 

لە سیاسەتی دەرەوەشدا، محەمەد شیاع سوودانی، هەوڵی داوە پەیوەندییەکی باش و هاوسەنگ هەبێت لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و پەیوەندی و هەماهەنگی باشی هەیە لەگەڵ وڵاتانی کەنداوی عەرەبی. 

ئاستەنگە درێژ خایەنەکان

تایبەتمەندییە ئەرێنی سەرۆک وەزیرانی عێراق و ئەنجامدانی کارەکانی هەمیشە وا دەکەن ئاستی پشتگیری سیاسی لای دەوروبەر و هاووڵاتیان زیاتر بێت بۆی متمانەی زیاتر بە دەستبهێنێت. سوودانی و ڕاوێژکارەکانی مەبەستیانە ئەم سەردانەی ئەمەریکا وەک دەرفەتێک ببینن بۆ نیشاندانی توانای سەرۆک وەزیران وەک کاراکتەرێکی سەرەکی و گرنگ لە سیاسەتی عێراق لەگەڵ دەرەوە، چونکە ئەوان دەزانن کە پێویستیان بە پاڵپشتی زیاتر و بەردەوامە لە کاتێکدا هەڵبژاردنی (2025) ڕووبەڕوویان دەبێتەوە و دەیانەوێ سەرکەوتن مسۆگەر بکەن.

لەوانەیە واشنتن ئەم سەردانەی سوودانى وەک هەنگاوێکی گرنگی کەمکردنەوەی توانای میلیشیا ئێرانییەکان و شیعەکان ببینێت لە عێراق، بەم هەنگاوەش فشارەکانی سەر سوودانی کەمتر دەبێتەوە، چونکە هەمیشە ئەمەریکا ئەم گرووپانەی لە عێراقن وەک هەڕەشەیەک دەبینێت بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژی و ئامانجەکانی خۆی. هەروەها بەهۆی نەهێشتن یان کەمکردنەوەی توانای ئەم هێزانە عێراق دەتوانێت ڕێگایەک بدۆزێتەوە بۆ نەهێشتنی ئاڵۆزییەکان کە دواتر ڕێگە خۆش بکات بۆ دیاریکردنی دۆزینەوەی ڕێگەچارە بۆ ناسەقامگیرییەکان لە وڵاتدا.

پاڵپشتی ئەمەریکا و ڕۆژئاوا بۆ سەرۆک وەزیرانەکانی عێراق بەردەوام تایبەتمەندی و گرنگی خۆی هەبووە، سوودانی دەتوانێت ئەو ئومێدەی کە ئەمەریکا بە حەیدەر عەبادی، سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق هەیبوو بقۆزێتەوە و لە بەرژەوەندی خۆی بەکاری بهێنێت بۆ ئەوەی بتوانێت پاڵپشتی زیاتر بەدەست بهێنێت. بە بێ هێزکردنی دەسەڵاتی دژە ئەمەریکییەکان لە عێراق، سوودانی دەتوانێت پێگەی ئەمەریکا بەهێز بکات و دەسەڵاتی ڕۆژئاوا و ئەمەریکا لە بەغدا بەرەو پێشەوە ببات.

پاڵپشتی ئەمەریکا گرنگ و پێویستە بۆ بەدەست هێنانی سەقامگیری لە عێراق دا، واشنتن ئەم هەنگاوەشی جێبەجێ کردووە لەم ڕووەوە دەستپێشخەرییەکی باشی کردووە. بۆ بەدیهێنانی دەسەڵاتێکی هاوسەنگ و فەراهەم کردنی رازیبوون لە کارەکانی خۆی، سوودانی دەتوانێت هاوپەیمانێتی خۆی لەگەڵ کورد، سوننە و هەندێک لە شیعە بێ لایەنەکان بەهێز بکات بۆ ئەوەی هاوسەنگی هەبێت لە دەسەڵاتەکان لە بەغدا و لە ئەنجامدا حکومەتێکی هاوبەشی بێ دەستێوەردانی دەرەکی هەبێت لە عێراق دا. بەم کردارەش دەسەڵاتی ناوەندی ڕۆڵی بۆ دەگێڕدرێتەوە هەمووان لە ستەم و نا سەقامگیری ڕزگار دەبن.

ئەگەرچی سیستەمی سیاسی زۆربەی جار کەم و کوڕی تێدایە، بەڵام عێراق لە دوای (2003) زیاتر لە ئێستا بێ لایەنی و دەستێوەردانی دەرەکی پێوە دیار بوو، ئەمەش هەم خزمەتی بە عێراق خۆی دەکرد وەک دەوڵەت هەمیش بە هاووڵاتیانی چونکە عێراق وەک هەڕەشە و لایەنێکی تێکدەر نەدەبیندرا بۆ هیچ وڵاتێک و جێگەی مەترسی نەبوو. بوونی دەستێوەردانی گرووپە میلیشیاکان لە پرۆسەی سیاسی عێراق و بڕیارە چارەنوسسازەکانی ئەم وڵاتە زیان بە وڵات، هاووڵاتیان، و سەقامگیری ناوچەکە دەگەیێنێت و وا دەکات عێراق زیاتر وەک هەڕەشەیەک دەربکەوێت بە تایبەت سەبارەت بە ئارامی ناوچەکە.

ن: یەریڤان سەعید

سەرچاوە: سەنتەری ویڵسن