رۆڵی دادگای فیدڕاڵی لە تێكدانی دەوڵەتی عێراق
د. یەحیا كوبەیسی
دادگای باڵای فیدڕاڵی ئێستا، دادگایەكی ناشەرعییە و لەمیانەی رێككەوتنێكی پەرلەمان و ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە ساڵی 2021 پێكهاتووە، كاتێك هەردوو لا لەسەر ئەوە رێككەوتن حوكمەكانی بڕیارێك پێشێل بكەن كە دەبووایە هەموو دەسەڵاتەكان پێیوە پابەند بن، ئەویش بڕیاری 38ی فیدڕاڵییە لە ساڵی 2017، كە دووپات لەسەر نادەستووری مادەی سێی یاسای ئەنجومەنی باڵای دادوەری دەكاتەوە كە دەسەڵاتی بە ئەنجومەنەكە داوە، سەرۆكی دادگای باڵای فیدڕاڵی و ئەندامەكانی هەڵبژێرێت. چونكە ئەمە پێچەوانەی حوكمی هەردوو مادەی 91/دووەم و 92ی دەستووری عێراقە.
دادگای فیدڕاڵی پێشێلی پەیڕەوی ناوخۆی دەكات
كەچی پەرلەمان و ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە عێراق ئەم بڕیارەی دادگای فیدڕاڵییان بە دیوار كێشا. یاسای هەمواركراوی دادگای باڵای فیدڕاڵییان تێپەڕاند، كە ئەم یاسایە دەسەڵاتی هەڵبژاردنی سەرۆك و ئەندامانی داداگای فیدڕاڵی ئێستا بە ئەنجومەنی باڵای دادوەری دەدات.
لە 10 رۆژی رابردوودا ئەم دادگایە سێ بڕیاری بە سیاسەتكراوی دەركردووە پێشێلی حوكمەكانی دەستوور دەكات، تەنانەت پێشێلی (پەیڕەوی ناوخۆ)ی خودی خۆی دەكات، ئەمەش پێداگرییەكی سەیرە لە تێكدانی دەوڵەت و دەستوور و یاسا و لۆژیك بە یەكەوە.
بڕیاری یەكەم لە 28ئابی 2023 لەبارەی تانەكانی یاسای هەڵبژاردنەكان درا، دادگا بڕیاری نادەستووری هەندێك مادە و بڕگەی ئەو یاسایەی دا، دوور لەو كێشانەی كە پەیوەستن بە لێكەوتەكانی ئەم بڕیارە و رادەی بە سیاسیبوونیان، دادگاكە دەسەڵاتی خۆی تێپەڕاندووە، لەخۆوە لە لێكدانەوە بۆ یاسادانان رۆیشتووە، بڕیارەكانی لە ئاشكراكردنەوە بۆ دانانی بە میزاج گۆڕاون. دادگای فیدڕاڵی بەو بڕیارە حوكمەكانی پەیڕەوی ناخۆی پێشێلكردووە كە لە مادەی 23ی هاتووە، " ناكرێت تانە لەسەر دەستووریبوونی یاسای هەڵبژاردنەكان و دەقەكانی بدرێت، لە ماوەی شەش مانگی بەر لە هەڵبژاردنی هەر خولێك" حكومەتی عێراقی لە 20ی حوزەیران بڕیاری داوە لە 18ی كانوونی یەكەمی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بكرێت، بۆیە پێویست دوای 20ی حوزەیرانی 2023 دادگای فیدڕاڵی هیچ تانەیەكی یاسای هەڵبژادنەكە قبووڵ بكات. بەڵام دادگای فیدڕاڵی بەمە پابەند نەبوو، تەواوی ئەو بڕیارانەی كە تانەی تێدایە و قبووڵی كردوون لەدوای ئەم رێكەوتەیە. ئەمەیش دەیسەلمێنێ كە ویستێكی سیاسی بۆ دواخستنی هەڵبژاردن هەیە و دادگای فیدڕاڵیش پاساوێكی گونجاوی داوە بۆ دواخستنی ئەو هەڵبژاردنە ئەگەرهاتوو رێككەوتنێكی سیاسی بۆ دواخستنی كرا.
لە سێی ئەیلوول، دادگای باڵای فیدڕاڵی بڕیارێكی وەلائی دەركرد و تێیدا بڕیاڕی سەرۆك وەزیرانی بۆ رادەستكردنەوەی بارەگای فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەكانی كەركووكی بە پارتی دیموكراتی كوردستان راگرت، كە ئەم بارەگایە لە شاری كەركووك بەر لە ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان 2017 لای پارتی بووە. بڕیارەكە لەو رۆژە درا كە داوای بڕیاردانێكی وەها كرا بوو، ئەم خێراییە لە دەركردنی بڕیار بە بەراورد بە داوای دەركردنی بڕیارە وەلائییەكانی تر سروشتی بە سیاسیبوونی بڕیارەكە دەردەخات!
ئەگەر بگەڕێینەوە سەر بڕیارەكە دەبینین، پەرلەمانتارێك سكاڵاكەی بەم شێوەیە داڕشتووە، كە پارتی دیموكراتی كوردستان دەستی بەسەر ئەو زەوییە داگرتووە، كە موڵكی وەزارەتی دارایی عێراقە، بارەگای لەسەر دروستكردووە، بە ناڕەوا و بێ پاساوێكی یاسایی بەكاری هێناوە. كارنامەی حكومەت رێگە بە حزبە كوردستانییەكان دەدات چالاكی سیاسی خۆیان لە كەركووك بكەن و بارەگاكانیان چۆڵ بكرێن، ئەم رێكارییە پێچەوانەی یاسای حزبەكان كە رێگە بە حزبەكان نادات دامەزراوەكانی سەربە دەوڵەت بەكاربهێنن. لەم داوایە ئاماژە بۆ پێشێلكارییەكی دەستووری دیاریكراو نەكراوە!
وەك روونە ئەم تانانە نەكەونە چوارچێوەی پسپۆڕی دادگای فیدڕاڵی، پسپۆڕی دادگای فیدڕاڵی نییە تاوتوێی دەستبەسەرداگرتنی زەوی دەوڵەت بكات، پسپۆری ئەو نییە سەیری پێشێلی یاسایی بكات، بەڵكو ئەركی ئەو لە پێشێلكارییە دەستووریەكان قەتیس دەبێت. پێشتریش دادگای فیدڕڵی دەیان سكاڵای پەیوەندیداری بە پێشێلكارییە یاساییەكان رەتكردووەتەوە، "چونكە لێكدانەوەی دەقە یاساییەكان و خستەڕووی بۆچوون لەسەریان ناچێتە چوارچێوەی پسپۆڕی دادگای باڵای فیدڕاڵی!"
پێشتر دادگای فیدڕاڵی تانەیەكی رەتكردووەتەوە بە بیانووی ئەوەی كاری ئەو نییە، كەچی ئێستا هەمان تانەی قبووڵ كردووە
بەڵام خوێندنەوەی فەرمانە وەلائییەكە ئاشكرای دەكات، كە دادگای فیدڕاڵی داواكەی قبووڵكردووە بە هۆی تێكستێك كە هەرگیز پەیوەندی بە عەرزوحاڵی داواكەوە نییە، بەڵكو ئەو خۆی عەرزوحاڵەكەی نووسیوە و هیچ پەیوەندییەكی بە داواكە نییە، عەرزوحاڵێكی داڕشتن ئاسایە، وەك دیباجەی دەستوور داڕشتنە، دواتر لە مادەی یەكەمی دەستوور پەیوەندیدار بە سیستەمی سیاسی عێراق، دواتر مادەی سێی دەستوور كە دەڵێ، "عێراق وڵاتی نەتەوە و ئایین و مەزهەبەكانە".دواتر مادەی حەوت/ یەكەم كە پەیوەندی بەو قەوارانەوە هەیە گەڵاڵەی رەگەزپەرستی و تیرۆر و تەكفیر دەكەن، دواتر یاسای حزبەكانی كردووەتە بەڵگە، كە دەستبەرەی بەشداری سیاسی و دامەزراندنی حزبەكان دەكات، لەگەڵ مادەی 109 دەستوور كە بە پێویستی دەزانێ دەسەڵاتە فیدڕاڵییەكان پارێزگاری لە یەكێتی عێراق و سەلامەتی و سەربەخۆیی و سەروەریی و سیستەمە دیموكراسی فیدڕاڵییەكەی بكەن!
وەك روونە هیچ پەیوەندییەك لەنێوان ئەو مادە گشتیانە و بابەتی سكاڵاكە نییە، هەروەها ئاشكرایە ئەمە تەنیا شاردانەوەیەكە، دادگای فیدڕاڵی دەیكاتە پاساو بۆ بڕیارە سیاسییەكەی كە لە بنەڕەتدا لە پسپۆڕی ئەو نییە.
لە چواری ئەیلوولی 2023 دادگای فیدڕاڵی بڕیارێكی بۆ نادەستووریبوونی یاسای ژمارە 42ی ساڵی 2013ی دەركردووە، پەیوەندی بە پەسەندكردنی رێككەوتنی رێكخستنی دەریاوانی خۆر عەبدوڵا هەیە، كە لەنێوان عێراق و كوێت واژۆ كراوە، گوایە پێشێلی مادەی 61/چوارەمی دەستوور دەكات. بە گەڕانەوە بۆ دەقی مادەكە دەبینین دووپات لەسەر رێكخستنی پرۆسەی پەسەندكردنی پەیماننامە و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان دەكات بە زۆرینەی دوو لە سێی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق". ئەمە رۆشن و شیاوی لێكدانەوەی تر نییە، مادەكە پەیوەندی بە دانانی یاسای زۆرینە دوو لە سێ هەیە، نەوەك پەسەندكرنی رێككەوتنێك بە دوو لە سێ!
لە ساڵی 2013 پەسەندكردنی رێككەوتن و پەیماننامەكان بەگوێرەی یاسای ژمارە 111 ساڵی 1979 بوو بە ناوی "یاسای بەستنی پەیماننامەكان" خودی ئەو یاسایە بوو رێككەوتنی چوارچێوەی ستراتیژی عێراق و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ساڵی 2008 پەسەندكرا. هەروەها دوای 2003 وە عێراق بە هۆی ئەو یاسایەوە چووەتە ناو دەیان پەیماننامە و رێككەوتنی نێودەوڵەتی، تەنانەت دەستووری عێراق لە مادەی 30 باسی لەوە كردووە، "ئەو یاسایانە كاریان پێدەكرێت كە بەگوێرەی حوكمەكانی دەستوور پووچەڵ و هەموار نەكراونەتەوە" ئەو یاسایە كارا بوو تا لە ساڵی 2015 یاسای بەستنی پەیماننامەكان بە ژمارە 35ی ساڵی 2015 دانرا.
بە دانەپاڵی بۆ مادەی 61/چوارەمی دەستوور ناتوانین لەو فێڵكردنە راشكاوانەی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی بگەین تەنیا ئەوە نەبێت بەشێكە لە ناپیشەیی دادگاكە، لەگەڵ بێی رێزی ئەو تەنیا بۆ دەستوور نا، بەڵكو بێ رێزییە بۆ تەواوی كۆمەڵگە! لێرەدا جیاكارییەكی خودی دادگای فیدڕاڵی بە دادوەرە جیاوازییەكانییەوە ئەوەیە لە ساڵی 2014 تانە لە هەمان رێككەوتن دراوە، كەچی داواكە رەتكراوەتەوە گوایە "پشت بە بنەمای دەستوور و یاسا نابەستێت" و تانەدان لە رێككەوتنەكە زیان بە لایەنی عێراقی دەگەینێت كە ئەمەش "بابەتێكە ناچێتە چوارچێوەی پسپۆڕی دادگای باڵای فیدڕاڵێ"
كاتێك بیرۆكەی دادپەروەری تەنیا دەبێتە بۆچوون و پیشەگەریی نامێنێ، كاتێك پەیوەندییەكانی هێز، بەرژوەندی بكەرە سیاسیەكان زاڵ دەبێت، ئەو كاتە دەستوور و یاسا تەنیا دەبنە ئامرازێكی سیاسی بەگوێرەی بەڕێوەبردنی بەكاربەر دەبێت، یان ئەوەی بەكاری دەهێنێ. ئەو كاتەیش بە شێوەیەكی حەتمی دادوەری بكەرێكی سەرەكی دەبێت لە تێكدانی دەوڵەت!
سەرچاوە : قودسی عەرەبی
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment