Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوو، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا میوانداری محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعوودیی كرد، هەروەك دەستپێكی قۆناغێكی نوێی هەردوو وڵاتی راگەیاند، ئەو دیدارە بووە كۆتاییهێنان بە ئاڵۆزییەكانی نێوانیان كە لە (2018) گەیشتە لووتكە، كە لەدوای ئەوەی دەزگا راگەیاندنەكانی توركیا زانیاری دزەپێكراویان لەسەر كوشتنی جەمال خاشقچی، رۆژنامەنووسی ئۆپۆزسیۆنی سعوودیە لەناو كونسڵخانەی ئەو وڵاتە لە ئیستەنبۆڵ بڵاوكردەوە.

لە مانگی نیسانی ساڵی رابردوو دادگەی توركیا دادگایكردنی تۆمەتبارانی كوشتنی خاشقچی گواستەوە ریاز، دوای چەند مانگێك ئەوەش رێگەی بۆ ئاشتەوایی نێوانیان خۆش كرد، لەدوای چەندین ساڵ ناكۆكی ئەردۆغان یەكەم سەردانی سعوودیەی كرد.

پەیوەندییەكانی ئەردۆغان لەگەڵ كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین و لقەكانی سەرەتای داڕوخانی پەیوەندییەكان بوو، كە لە سەرەتای خۆپیشاندانەكان لە جیهانی عەرەبی دەستی پێ كرد بوو.

چاوەڕوان دەكرێت ئوركیا فشار بخاتە سەر ئیخوانی سووریا

سعوودیە و ئیمارات و میسر بەهۆی بیری توندڕەوی، وەك هەڕەشە لەو ناوچەیە سەیری ئیخوانیان دەكرد، ئەوەش لە كاتێدا بوو ئەردۆغان هیواخوازبوو سەركەوتنی ئیخوان لە هەڵبژاردنەكانی تونس و میسر لە (2011 و 2012) هاوكار بێت بۆ ئەوەی توركیا لەبری سعوودییە ببێت بە سەركردەی جیهانی ئیسلامیی سوننی.

دواتریش توركیا لەو ناوچەیە بوو بە پەناگەیەكی ئارام بۆ ئیخوان موسلمین، بۆیە باشترین دەست پێك بۆ نیشاندانی ئامادەیی ئاساییكردنەوەی ئەنقەرە بەرانبەر سعوودیە و میسر و ئیمارات ئەوە بوو توركیا دەستبەردانی پاڵپشتی ئەو كۆمەڵەیە بێت كە جێگەی گەنگەشەیە.

بە كردەیش توركیا بەرەو دەستپێكردنی ئەو وڵاتانە هەنگاوی نا و لەگەڵ سنوورداركردنی جووڵەی ئیخوان، بەتایبەت چالاكییەكانی راگەیاندنەكانی سەربە ئیخوان

توركیا داوای لە كەناڵە ئاسمانییەكانی سەر بە ئیخوان كرد لە رووماڵەكانیان رەخنەگرتن لە عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسر كەمبكەنەوە، هاوكات رەجەب تەیب ئەردۆغان لە ساڵی رابردوو سەردانی جەددەی كرد، لەگەڵ ئەوەش دوای هەشت ساڵ لە پەخش لە ئیستەنبۆڵ داوای داخستنی لە كەناڵی (موكمیلین) كرد. 

لە پاڵ ئەوەشدا توركیا رەتی كردەوە مۆڵەتی مانەوەی ئەندامانی ئیخوان و ئەوانەی سەر بەو رێكخراوەن نوێ بكاتەوە، لە پاڵ ئەوەشدا هانی دان توركیا جێبهێڵن، دەگوترێت هەندێك لە سەركردەكانیان دەستگیركراون، بەشێك لەوانەشیی كە سەرۆكی میسر داوای رۆیشتنی كردوون بیریان لەوە كردۆتەوە توركیا جێبهێڵن، هەندێكیان بیریان لە وڵاتی سێیەم كردۆتەوە، هەروەك دیارە بڕیاردراوە ئەندامێتی هەندێك لە سەكردەكانی ئیخوان لە ریزی پارتی دادوگەشەپێدان هەڵبوەشێندرێتەوە.

دوای بەهاری عەرەبی ئەردۆغان خواستی ئەوەی هەبوو جێگەی سعوودیە بگرێتەوە

ئەو جووڵانەی توركیا هاوكاربوو بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان ئەنقەرە و ریاز، بەڵام چەندین پرسیاری سەبارەت بە ئایندەی ئیخوان ورووژاند، ئایا ئەگەر توركیا پشت لە ئیخوان بكات، ئەو سەدان ئیخوانە ئۆپۆزسیۆنەی (میسر و سووریا و فەڵەستین و یەمەن و لیبیا) چیان لێدێت؟ بۆ یەكەمجار لقەكانی سەربە ئیخوان لە وڵاتانی عەرەبی بە ئاشكرا رەخنە لە ئەردۆغان دەگرن و بە فرۆشتنی ئەو كۆمەڵە تۆمەتباری دەكەن، لەبەرانبەر بەدەستهێنانی پاڵپشتی دارایی و وەبەرهێنان لە وڵاتانی كەنداو و رازیكردنی سیسی و كردنەوەی دەرگای دانوستاندن لەگەڵ بەشار ئەسەد، سەرۆكی سووریا و دەستبەرداربوونی لە ئۆپۆزسیۆن و رێگەخۆشكردن بۆ گەڕانەوەی ملیۆنانەها پەنابەری سووری لە توركیاوە بۆ وڵاتەكەیان.

دوای زیاتر لە (10) ساڵ لەو دەرفەتەی بەهاری عەرەبی بە ئیخوانی دا بۆ ئەوەی وەك گەورەترین گرووپ بەرەو رووبەڕووبوونەوە لە گۆڕەپانی سیاسیی بێنە پێشەوە، دۆخەكە ئێستا بەشێوەكی گشتی گۆڕاوە، ئیسلامییەكان دەسەڵات و دەرفەت و كاریگەریان لەدەست داوە، زۆربەیان لەرووی سیاسی و دادگاوە داواكراون. بەڵام گەورەترین لەناكاویی ئەوە بوو توركیا هانی دان دەست بە دەسەڵاتەوە بگرن دەرگاكانی بۆ كردەوە، بە ئاشكراش رایگەیاند دەستبەرداریان نابێت، ئەوەش وەك پارێزگارییەك لە بەرژەوەندییەكانی و هەوڵدان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی قەیرانەكانی لەو ناوچەیە.

ئەو گرووپە وەك هێزێكی ئۆپۆزسیۆن و رێكخستن لە میسر لە ناڕەزاییەكانی (2011) دەركەوت، بۆ یەكەم جار لە دانانی محەمەد مورسی، سەرۆكی پێشووی میسر وەك ئەندامێكی ئیخوان موسلمین سەركەوتووبوو، پارتی نەهزەی توونسی كە رەتی دەكردەوە هیچ پەیوەندییەكی رێكخستنی بە ئیخوان هەبێت، بەڵام ئەوەشی رەتنەكردەوە لە سەرەتاوە سوودی لە ئیخوان وەرگرتووە، لە پێكهێنانی حكومەت لەگەڵ هێزە عەلمانییەكان سەركەوت دەرگای قووڵبوونەوەی لە دامەزراوەكانی وڵاتی بۆ كرایەوە.

بەڵام هەردوو لقی توونس و میسر لە بەر چەند هۆیەكی جیاواز بۆ مانەوەیان لە دەسەڵات شكستیان خوارد، لەوانەش دابەشبوونی قووڵ و نەبوونی ئەزموون و كۆنتڕۆڵكردنی وڵات لەبری خزمەتكردنی ئەو خەڵكەی بۆ گۆڕینی واقیع هەڵیانبژاردبوون.

دیمۆسی كاڵداس، جێگری بەڕیوەبەری پەیمانگەی ئازادی بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە گۆڤاری فۆڕبین پۆلیسی دەڵێت، "ئیخوان موسلمین و لقە هەڵبژێردراوەكانیان هیچ ئەنجامێك لەوانەی گەل خواستی بوو لە دەسەڵات بە دەستیان نەهێنا."

بەرەوپێشچوونی سیاسی ئیخوان لە میسر درێژەی نەكێشا، عەبدولفەتاح سیسی وەزیری بەرگری لە (2013) لە میانەی ناڕەزاییە جەماوەرییەكان كودەتای بەسەر محەمەد مورسی كرد، دواتریش گرتن و زیندانیكردنی هەزاران كادیر و لایەنگری ئیخوانی لێكەوتەوە، سەدانیان روویان لە قەتەر و توركیا و بەریتانیا كرد.

عەیاش عەبدورەحمان، كە ئۆپۆزسیۆنێكی میسری و ئەندامی پێشووی ئیخوان موسملین بووة بەهۆی ناكۆكییە سیاسیەكان لە (2011) وازی لەو كۆمەڵە هێنا و چووە توركیت، خێزانەكەی موڵك و ماڵێكی زۆری هەبوو، ماوەی شەش ساڵ لە توركیا ژیا، لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو دەسەڵاتدارانی توركیا رەتیان كردەوە مۆڵەتی نیشتەجێبوونی بۆ نوێ بكەنەوە، بۆیە نارچار روویان لە بەریتانیا كرد.

عەبدورەحمان ئاماژە بەوە دەكات، تەنیا (10) رۆژیان مۆڵەت بۆ جێهێشتنی توركیا پێداوە، دەشڵێت، "بەهۆی نزیكبوونەوەی نێوان توركیا و میسر، لەو بڕوایە دانیم بتوانم ماوەی مانەوەم نوێ بكەمەوە، هەروەك لەوانەشە هۆیەكەی رق بێت بەرانبەر هاووڵاتیانی بیانی، بەتایبەتیش عەرەب."

عەبدورەحمان لە گەڕەكی شاباك لە ئیستەنبۆڵ دەژیا، كە شوێنی نیشتەجێبوونی زۆربەی ئەوانەیە كە روویان لە توركیا كردووە.

نەبوونی ئۆپۆزسیۆنی بەهێز مەترسی راپەڕین زیاتر دەكات

پێویست ناكات ئیخوان بەهۆی پاشەكشەی زۆری لایەنگرانی، كە بە ملیۆنەها كەس مەزەندە دەكرێت سەرزەنشتی خۆی بكات، ئەوانەشی دابەشبوونیان بۆ سێ گرووپی جیاواز شرۆڤە دەكەن لەسەر ئەوەی سەركردەكانیان خەڵكی خۆیست بوونە و دەیانەوێت بەو شكستە سۆزی دەرەكی بەدەست بهێنن.

ئەو گرووپەی لەندەنی كردۆتە بارەگای سەرەكی بەناوی گرووپی مونیرە، كە وەك سەروەری بۆ ئیبراهیم مونیر، سەرۆكی پێشووی ئیخوان، كە لە ساڵی رابردوو كۆچی دوایی كرد، ئێستا سەڵاح عەبدولحەق سەرپەرشتی دەكات و لە ئیستەنبۆڵ دەژیت.

مەحموود حسوێن سەرۆكایەتی گرووپێكی ئیستەنبۆڵ دەكات، دەیەوێت دەستبەسەر دابەشكردنی پێوایستییەكانی ئەو خێزانە دابگرێت كە كەسوكاریان لە زیندانە، گرووپی سێیەم بە ناوی رەوتی گۆڕانكارییە، ئەو گرووپە لە هەموو رادیكاڵترە، بڕوایان بە شۆڕشی چەكداریی هەیە.

عەبدڕەحمان ئاماژە بەوە دەكات، زۆر گوێ بە خودی رێخستن نادات، بەڵكوو بایەخ بە شۆڕش و رووخاندنی دەسەڵاتی میسر دەدات، هەروەك جەختی لەسەر ئەوەش كردەوە، گرووپی بچووك زیادتر بەجددی وەردەگیرێت، كە پێكهاتبێت لە دەیان ئەندام.

بەگوێرەی گفتوگۆكانی عەیاش لەگەڵ ئەندامانی ئەو سێ گرووپە، گرووپی لەندەن خاون دەسەڵاتێكی فراوانن، ئەوەش لە كاتێكدایە هەندێك دەرفەتیان بە گرووپی حوسێن لە ئیستەنبۆڵ داوە، ململانێكان لەسەر خۆشگوزەرانی ئەو خێزانانەیە كە لە میسر سەرقاڵی بەرەنگارین، پەیامێكی نەرێنیان بۆ ئەو كۆمەڵەی ماون ناردووە، كە هاتنی هیچ ئەندامێكی نوێ لە زانكۆكان بوونی نییە.

هەڵمەتی سیسی بۆ سەر ئەو كۆمەڵە و نەبوونی توانای سەركردایەتیكردن بۆ دووبارە خۆڕێكخستنەوە و پشتكردن لە نەوەیەكی نوێ لە لایەنگرانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێهیوایی و شكستهێنان بوو بە هەر گۆڕانێك.

كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین بە قۆناغێكی چارەنووسساز دتێپەڕێت، زۆرێك لەو بڕوایەدانە بە سەلامەتی لێی دەرناچن، بەڵام هەندێك بۆشایی هەژموونی لەو ناوچەیە لەبەردەستە.

ئارۆن لۆند، ئەندام لە دامەزراوەی (سەدە) و پسپۆڕ لە كاروباری سووریا دەڵێت، "توركیا بەهەمان شێوەی ئیخوانەكانی میسر فشاری نەخستۆتە سەر چالاكی ئیخوانەكانی سووریا."

لە بەشێكی تری قسەكانی دەڵیت، "گرووپی ئیخوان ئامرازێكی گرنگ لە سیاسەتی توركیا بەرانبەر سووریا، بۆیە ئەوەندە بە ئاسانی دەستبەرداری نابێت، بەڵام ئەگەر لێكنزیكبوونەوەی ئەنقەرە و دیمەشق بەرەو پێشچوو، لەوانەیە ئۆپۆزسیۆنی سووریا رووبەڕووی جۆرێك لە جۆرەكانی فشار و كۆتوبەند ببەنەوە.

سەیفەدین فەرجانی كەسێكی تووسنییە، كە چەندین ساڵە لە لەندەن دەژی، تەمەنی (10) ساڵ بووە، باوكی بەهۆی ئەوەی لە پارتی نەهزە نزیك بوو ناچار وڵاتەكەیان بەجێدەهێڵن، دەڵێت، "كێشەی راستەقینی جیهانی ئیسلامیی لاوازكردنی ئیخواندا نییە، بەڵكوو كێشەكە لە هەبوونی تەسكردنەوەی رووبەری پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانە، هەروەك جەخت لەسەر هەموونی ئۆپۆسیۆن بۆ گەیاندنی دەنگی ناڕازی دەكاتەوە، چونكە نەبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز دەبێتە هۆی زیادبوونی راپەڕینەكان.

سەرچاوە: مەركەزی ناتوور