Nuce Logo

رۆژی پێنجشەممەی 20ی تەمووز رۆژنامەی وۆڵ ستریت جوڕناڵی ئەمریكی ئاشكرای كرد، 14 بانكی عێراق لە لایەن ئەمریكاوە سزادراون، چونكە گومانیان لێدەكرێت لە تاوانی سپیكردنەوەی پارە و حەواڵەكردنی دۆلار بۆ لایەن و كەسایەتی سزاداراو بەشدار بن. چاودێرانی سیاسی و دارایی لە عێراق پێشبینی دەكەن سزاكانی ئەمریكا زیاتر بەردەوام بێت و چەندان بانكی تریش بگرێتەوە، تەنانەت بە دوور نازانرێت خودی "بانكی ناوەندی" بگرێتەوە.

ژمارەی بانكەكان لە عێراق گومان دروست دەكات؟

چەندان زانیاری جیاواز لە سەر بانكەكانی عێراق بڵاوكراوەتەوە، رۆژنامەی ئێندپێندنت دەڵێ‌، "70 بانك" لە عێراق هەیە، كەچی ماڵپەڕی موستەقیلە دەڵێ‌، "81 بانك" لە عێراق هەیە، بەڵام بەگوێرەی داتاكانی خودی بانكی ناوەندی عێراق ژمارەی بانكەكانی عێراق بەم شێوەیەیە: حەوت بانكی حكومی لە عێراق هەیە كە یەكیكیان ئیسلامییە، كەچی 28 بانكی ئیسلامی ئەهلى لە عێراق هەیە كە  18یان پێشتر كۆمپانیای حەواڵەكردن بوون و دواتر بوون بە بانك، دوو بانكی بازرگانی لقیان لە دەرەوە هەیە، 14 بانكی بیانی لقیان لە عێراق هەیە كە ژمارەیەكی زۆریان توركی و لبنانین، دوو بانكی ئیسلامی لقی لە عێراق هەیە. دوو بانكی نێودەوڵەتی نووسینگەی لە عێراق هەیە.

تا ساڵی 2018 نزیكەی 3% عێراقییەكان هەژماری بانكیان هەبوو

بۆچی زۆربەیان ناوی "ئیسلامی هەڵدەگرن"

وەك لە داتا فەرمییەكانی بانكی ناوەندی دەردەكەوێت 29 بانكی ئیسلامی لە عێراق هەیە، كە وەك لە سەرەوە ئاماژەی بۆ كرا، تەنیا یەكێكیان بانكی حكومییە و ئەوانی تر ئەهلیین. بانكی ئیسلامی شێوازێكی مامەڵەكردنی بانكییە لە حەفتەكانی سەدەی رابردووەوە لە وڵاتانی ئیسلامی كاری پێدەكرێت. موزهیر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆكی حكومەتى عێراق بۆ كاروباری دارایی لە لێدوانێكی پێشتری بۆ رۆژنامەی ئێندپێندنتی بەریتانی باسی لەوە كردووە، بۆ خۆدوورگرتن لە هەندێك پرۆسەی قەدەغەكراوی دارایی كە بە یاسای ژمارە 94ی ساڵی 2004 دیاركراوە بە ناوی "چالاكییە قەدەغەكراوەكان" ئەو بانكانە ناوی ئیسلامییان لەخۆناوە بۆ ئەوەی خۆیان لەو یاسایە بەدوور بگرن.

پێناسەی بانكی ئیسلامی ئەوەیە لە تەواوی پرۆسەكە پەیڕەوی شەریعەتی ئیسلامی دەكات، تا پرۆسەی دارایی لە بانكەكان دوور لە "ریبا" ئەنجام بدرێت، كە بەگوێرەی شەریعەتی ئیسلام بە یەكێك لە گوناهە گەورەكان دادەنرێت. كەچی لەدوایین لیستی بانكە سزادراوەكان دەردەكەوێت زۆربەیان بانكە ئیسلامییەكانن.

بانكی ئیسلامی و تۆمەتباربوون بە  كاری نایاسایی

لەدوایین لیستی سزادانی ئەمریكا ناوی ئەو بانكانە هاتووە كە 14 بانكن و زۆربەیان بانكی ئیسلامیین: بانكی موستەشاری ئیسلامی، قورتاسی ئیسلامی، ئیلافی ئیسلامی، تەیفی ئیسلامی، بانكی ئەربیل، بانكی ئیسلامی دەولی، عبر العراق، مووسڵ، راجح، سۆمەر، سیقەی ئیسلامی، ئوری ئیسلامی، عالەمی ئیسلامی و زینی عێراقی ئیسلامی. 

ماجد شنگالی پەرلەمانتاری عێراق لە تویتێكدا سەرنجی خۆی لەسەر ئەم بانكانە خستووەتەڕوو دەڵێ‌، "ئەو بانكانەی كە زۆربەیان ئیسلامیین، مەرج و رێكارییەكان پێشێل دەكەن و بە ملیاران قازانج دەكەن و دواتریش لەلایەن ئەمریكاوە سزا دەدرێن، بە هۆی ئەوەیش بەهای دۆلار بەرانبەر بۆ 1520دینار بەرز دەبێتەوە، زیانمەندیش هەمیشە و هەتاهەتایە هاووڵاتییە".

ئایا تەنیا بانكە ئیسلامییەكان گومانیان لێ دەكرێت؟

شارەزایانی ئابووری لە عێراق دووپاتی دەكەنەوە سیستەمی داریی لە عێراق بە تەواوی دواكەوتووە و تەنیا بانكە ئیسلامییەكان نیین، كە پێشێلی یاسا ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان دەكەن. ئیحسان شەمەری سەرۆكی سەنتەری بیركردنەوەی سیاسی پەیامێكی بڵاوكردووەتەوە و گوتویەتی، "شەش بانكی نوێی عێراق لە بازنەی چاودێری ئەمریكان بۆ ئەوەی بخرێنە لیستی سزادانەوە، ئەمەیش زەبرێكی نوێیە لە هێزی گەندەڵی ناوخۆیی و دەرەوە دەدرێت". 

هەرچەندە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ناوی ئەو بانكانە بڵاوكراونەتەوە، كە چاوەڕوان دەكرێت لە لیستی داهاتووی سزاكانی ئەمریكا بن، بەڵام تا ئێستا لێدوانی فەرمی لەبارەی ناوەكانیان نییە، بۆیە نوچەنێت ئاماژە بە ناوەكانیان ناكات.

رۆژانە 100 ملیۆن دۆلار بە قاچاخ دەبردرێتە دەرەوە

زیاد هاشمی كە شارەزاییەكی داراییە لە عێراق باسی لەوە كردووە، بە دوورى نازانرێت تەنانەت خودی بانكی ناوەندی عێراقیش بەر سزاكان بكەوێت. ئەو شارەزاییە لە تویتەر پەیامێكی بڵاوكردووەتەوە و تێیدا دەڵێ‌، "لە سالانی ڕابردوو، بانكی نێودەوڵەتی، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی، رێكخراوی هاریكاری ئابووری ناسراو بە OECD بانكی فیدڕاڵی ئەمریكی و گەنجینەی ئەمریكا، چەندان هۆشدارییان بە عێراق داوە، بۆ ئەوەی سیستەمی پێدانی دراو بگۆڕێت و چاكسازی لە كاری بانكەكان و دارایی بكات، كەچی عێراق ئەو ئاگداركردنەوانەی فەرامۆش كردووە، كاری قاچاخبردنی دۆلار وسپیكردنەوەی پارە بەردەوام بووە".

دڵنیایی بەرپرسان و بێ متمانەیی هاووڵاتیان

بەرپرسانی ئەمریكا بۆ رۆژنامەی وۆڵ ستریت جوڕناڵی ئەمریكی، بانكی ناوەندی لە رێگەی بەیاننامەیەكی فەرمی دڵنیاییان بە خەڵك داوە، كە سزادانی بانكەكان كاریگەری ئابووری نابێت، كەچی لەسەر زەوی واقیعدا ئەو دڵنییایە بێ سوود بوو، نرخی 100 دۆلار بۆ سەرووی 150 هەزار دینار بەرزبووەوە.

جیا لەمەیش وەك كەناڵی 24ی عێراقی كە تایبەتە بە هەواڵی ئابووری بڵاویكردووەتەوە، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵمەتێكی توند بە ناوی "پارەكانتان لە بانك رابكێشنەوە" دەستی پێكردووە و خەڵك متمانەی بە بانكەكان نەماوە. كە لە بنەڕەتدا پێشتریش هاووڵاتیانی عێراق متمانەیان بە بانكەكان لاواز بووە، بۆیە ماڵپەڕی كەناڵی جەزیرە دەڵێ‌، "تا 2018 رێژەی ئەو كەسانەی هەژماری بانكیان لە عێراق هەبوو 3%ی دانیشتووانی عێراقن" رۆژنامەی ئێندپێندنتی بەریتانیش دەڵێ‌، "كولتوور و رۆشنبیری مامەڵەكردن لەگەڵ بانكەكان لە عێراق نییە".

پێشتر ئەوروپا عێراقی بە كەمتەرخەمی لە بەرەنگاربوونەوەی پارەداركردنی تیرۆر و سپیكردنەوە پارە تۆمەتبار كردووە

دەمێكە گومان لەسەر بانكەكان هەیە

نەدا شاكر جەودەت كە پەرلەمانتاری خولی پێشووی عێراقە لە لێدوانێكی پێشووتری بە گومانەوە سەیری كاری بانكەكانی كردووە و گوتویەتی، "سیاسەتی راستەقینە لە كاری ئەو بانكانە نییە تا سوودی بۆ وبەرهێنان و بنیادنان و ئاوەدانكردنەوە هەبێت وەك لە زۆربەی وڵاتانی جیهان هەیە، كەچی ئەو بانكانە هیچ ئەم سوودانەیان نییە و سیاسەتێكی نامۆیان هەیە كە لەو لایەنەی دەبێت چاودێرییان بكات، هیچ لێكدانەوەیەك هەڵناگرێت".

تەنیا ئەمریكا لە رووی داراییەوە عێراقی سزا نەداوە

ئەمریكا  لە ساڵی 2018  لە سەردەمی سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ لە رێككەوتنی ئەتۆمی ئێران كشایەوە و دوای بە دوای ئەمە لە هەمان ساڵ كۆمەڵێك سزای بەسەر ئێران سەپاند، یەكێك لەو سزایانە ئەوە بوو كە  نابێت بە دۆلار وڵاتان مامەڵە لەگەڵ ئێران بكەن و هاوكار نەبن لەوە ئێران دەستی بە دۆلار بگات. 

ئەو سزایەی ئێستای ئەمریكا لەم چوارچێوەیەوە دێت، بەڵام ئایا ئەمریكا تاكە لایەنە كە رەخنەی لەسەر سیستەمی دارایی عێراق هەیە كە هاوكاری ئێران بێت؟ نەخێر، پێشتر لە مانگی ئایاری 2020 یەكێتی ئەوروپا عێراقی خستە لیستی وڵاتە زۆر ترسناكەكان لە رووی داراییەوە، گوایە عێراق لە پاڵ سووریا و ئەفغانستان و چەندان وڵاتانی تر هەڕەشەن بۆ سیستەمی دارایی یەكێتی ئەوروپا، هۆكاری سەرەكیش ئەوەیە بەرەنگاربوونەوەی تاوانەكانی سپیكردنەوەی پارە و پارەداركردنی تیرۆر لە عێراق نییە، یان لاوازە. هەرچەندە یەكێتی ئەوروپا لە سەرەتای ساڵی 2022 بە حكومەتی عێراقی بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی راگەیاند، كە ناوی عێراقی لە لیستەكە لاداوە، بەڵام ئەمە كاریگەری لەسەر ناوبانگی دارایی عێراق و ناوزڕاندنی هەبوو.

دوایین جار رۆژانە 100 ملیۆن دۆلار بە قاچاخ بردراوە

لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی رابردوو ئەمریكا رێكارییەكانی پێدانی پارەی لەگەڵ عێراق توندكرد و عێراقی بەوە تۆمەتباركرد، كە دۆلار بە ئێران و سووریا دەدات. دوای كۆمەڵێك دانوستاندنی نوێ كە هاوكات بوو لەگەڵ بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرانبەر بە دیناری عێراقی، ئەمریكا دۆلاری بە عێراق دایەوە بە پەیڕەوكردنی سیستەمی ئەلیكترۆنی و دواتریش حكومەت بە فەرمی نرخی هەزار و 300 دیناری بۆ هەر دۆلارێك دانا. بەڵام ئەمە زۆری نەخایاند، جارێكی تر لە هەفتەی رابردوو كێشەی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار دەركەوتەوە. رۆژنامەی شەرق ئەوسەت ئەمڕۆ لە راپۆرتێكدا دەڵێ‌، "بە خەملاندنی شارەزیان لەوانەیە رۆژانە 100 ملیۆن دۆلار بە قاچاخ ببرێتە دەرەوە".

عێراق لە ماوەی رابردوودا بە چەندان كێشەی دارایی و ئابووری تێپەڕیوە، بۆیە پرسیاری گرنگ بۆ عێراقییەكان ئەوەیە: ئایا هاوشێوەی لبنانییەكان تەنگژەی دارایی و مایەپووچبوونی بانكەكان دەبینین؟ 

پوختەی زانیاری لەسەر بانكەكانی عێراق:
- حەوت بانكی حكومی یەكیان ئیسلامییە
-28 بانكی ئیسلامى
- دوو بانكی بازرگانی لقی لە دەرەوە هەیە
-14 بانكی ناوخۆیی بازرگانی
- دوو بانكی دەرەوەی ئیسلامی لقیان لە عێراق هەیە
- دوو بانكی جیهانی نووسینگەیان لە عێراق هەیە
- سەرمایەی بانكە حكومییەكان سێ‌ ترلیۆن  401 ملیار و 600 ملیۆن دینارە
- سەرمایەی بانكە ئەهلییەكان: حەوت ترلیۆن و  497 ملیار و 677 ملیۆن و 600 هەزار دینارە