Nuce Logo

وەرگێڕانى: ئيسماعيل تەها

دواى گەڕانەوەى بزووتنەوەى تاڵيبان بۆ ئەفغانستان، دۆخى ئەو وڵاتە بە تەواوى گۆڕاوە، ئێستا بزووتنەوەى تاڵيبان دەستى بەسەر تەواوى ئەو وڵاتە داگرتووە، كۆمەڵەى ئەفغانى بۆ دوو چين دابەش بووە، چينى بە تەمەن ئەو دۆخەى ئێستايان پێ لە دۆخى پێشوو باشترە، گەنجەكانيش ئاماژە بەوە دەكەن چێژ لە ژيان نەماوە. 

باميلا كونستابل، پەيامنێرى رۆژنامەى واشنتن پۆست راپۆرتێكى لەسەر دۆخى بزووتەوەى تاڵيبان ئامادەكردووە، لەو راپۆرتە هاتووە، قەندەهار بەهۆى ئاراميى نوێى هەبوونى كۆمەڵێك كارگەى شيرى منداڵان و ئەسپرين و كارەباى بەردەوامە، لە لايەكى تريشەوە لانكەى تاڵيبانە بەهۆى ئەوەى تاڵيبان دەمێكە ئەو شارەى كۆنتڕۆڵ كردووە لەسەر شێوازى كۆنى خۆى ماوە، لە دواى گەڕانەوەى بزووتنەوەى تاڵيبان لە (2021) بە سەركرداسەتى هيبەتوڵا ئاخوندزادە تاڵيبان دەيەوێت بارەگاكانى بۆ ئەو شارە بگوازێتەوە.
چەند ئاماژەيەك هەيە سەركردەكانى تاڵيبان لەسەردەمى ئاخوندزادە قەندەهاريان خستۆتە ژێر دەسەڵاتى ئەو وڵاتە، لە لايەكى تريشەوە ئاماژەيە بۆ ئەوەى ئەندامە ميناڕەوەكانى ئەو رێكخراوە هەژموونيان لە پاشەكشەيە، دەسەڵاتى توندڕەوەكان بەهێزتر دەبێت.

گەنجەكان: لەم وڵاتە چێژبينين لە ژيان نەماوە

لە مانگى رابردوو بەرپرسانى تاڵيبان داواى لە شاندى يابان و قەتەر كرد، لەگەڵ بەرپرسانى قەندەهار گفتوگۆ بكەن نەك لەگەڵ بەرپرسانى تر لە كابول، زەبيحوڵا موجاهيد، گوتەبێژى تاڵيبان ئەو هەواڵەى پشتڕاستركدەوە.
سەبارەت بە هۆى ئەو گۆڕانانە تا ئێستا هيچ شرۆڤەيەك لە ئارادانييە، بەڵام توندڕەوەكانى ناو بزووتنەوەى تاڵيبان پێشنيازيان بۆ ئاخوندزادە كردووە لە رێگەى گواستنەوەى قوورسايى هێزەكەى بۆ ناوەندى رۆحى تاڵيبان پێگەى خۆى بەهێز بكات، ئەوەش هەنگاوێكە ئەوەى لێ دەخوێندرێتەوە، بەرەنگاربوونەوەى داخوازييە نێودەوڵەتييەكان بەهێزتر دەبێت.
موجاهيد سەمنغانى، بەرپرسى راگەياندنى ئەو هێزە دەڵێت، گێرانەوەى ئەو هێازانە بۆ قەندەهار بايەخى تايبەتى نييە، تەنيا بايەخ ئەوەيە گوێڕايەڵى خواستەكانى ئاخوندزادە دەكرێت، كە خۆى لێرە دەژيت. لە بەشێكى قسەكانى دەڵێت، "ئاخوندزادە هەرچيم لێ داوا بكات بەو پەڕى دڵخۆشييەوە ئەنجامى دەدەين، ئەگەر دەيەوێت لێرە بم، ئەوا من لێرە دەبم."
ژمارەى دانيشتوانى شارى قەندەهار (614) هەزار كەسە، ئافرەتان لە شوێنى كاركردن و بازاڕەكان كەم دەبيندرێت، لە گۆڕەپانى تۆپى پێى ئەم شارە بە تۆمەتى داوێنپيسى و دزى خەڵك جەڵدەى لێدراوە.

جەمشيد ماتين، پياوێكى تەمەن (40) كە جلى ژێرەوەى ئافرەتانى بە دراپۆشراوى دەفرۆشت، جەختى لەسەر ئەوە كردەوە، ئێمە ئاشتى و ئاراميمان هەيە، ئەوەش بۆ ئێمە گرنگترە." لە قەندەهار لە كەم شوێن ئافرەتان لە بازاڕەكان دەبيندرێن.

پياوێكى بەتەمەن: ئەمن و ئاسايشمان هەيە، ئێستا لەپێشوو خۆشترە

زۆربەى پياوە بە تەمەنەكان قسەكانى ماتين دووبارە دەكەنەوە، بەڵام ئەوانەى گەنجن، دان بەوە دادەنێنن، كە ئەوان گوێترتنيان لە گۆرانى لەدەست داوە، چونكە تاڵيبان جارێكى تر قەدەغەى كردۆتەوە، چونكە پێيان وايە ئەو كارانە دژ بە ئيسلامە، هەرزەكارێكيش دەڵێت، ئەوە زۆر ناخۆشە چونكە چێژوەرگرتن لە ژيان نەماوە.
ئاخوندزادە زۆر بەكەمى لە شوێنە گشتييەكان دەردەكەوێت، گوتەبێژەكەشى بە رۆژنامەى واشنتن پۆستى راگەياندووە، ئاخوندزادە زۆر سادە دەژيت، خانووێكى بەكرێ گرتووە، نەك كۆشكێكى گەورەى لە كابول هەبێت، دەشيەوێت باشترين پەيوەند لەگەڵ مسوڵمانان و كۆمەڵگەى نێودەوڵەتى هەبێت.

سەبارەت بە بەرپرسانى تر موجاهيد دەڵێت، زۆربەى وەزيرەكانى سوپا و ئاسايش و دادگاى باڵا تا ئێستا لە كابولن، چونكە شارێكى دێرينە، ماوەى (20) ساڵە هەژموونى رۆژئاوا تێيدا قووڵ بۆتەوە، ئێستاش لەو شارە هەژموونيان هەيە.
چاودێرێكى سياسى ئەو شارە بەو مەرجە قسەى بۆ رۆژنامەكە كردووە كە ناوى ئاشكرا نەكرێت، نەك دوايى ئازارى بدەن، دەڵێت، قوورسايى ناوەند گۆڕاوە، كاتێك گوتەبێژى فەرمى لەوێ بێت واتا حكومەتيش لەوێيە، بۆيە قەندەهار پايتەختێكى نوێيە.

تاڵيبان پايتەخت دەگوازێتەوە قەندەهار

خاوەن كارێكى ئەو وڵاتە كە ئێستا لە دەرەوە دەژيت، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، تاڵيبان لە قەندەهارەوە ئاسانتر دەتوانێت كۆنتڕۆڵى شتەكان بكات وەك ئەوەى لە كابول بێت، چونكە كابول شارێكى گەورە و فرەيە، خەڵكى كابول خوێندەوارترن بەرپرسانى پێشووى زۆرتر تێدايە، بۆيە ئەستەمە بتوانن بە زۆر وا لەو خەڵكە بكەن گوێڕايەڵيان بن. 
خاڵى گۆڕانكارى لە مانگى ئادارى ساڵى رابردوو دەستى پێكرد كاتێك دەسەڵاتى تاڵيبان لەدواى چەند مانگێك بەڵێنى دا قەدەغەى خوێندن لە سەر ئافرەت لە قوتابخانە ناوەندييەكان هەڵوەشێنێتەوە، بەڵام ئەو رۆژەى كە بڕيار بوو جێبەجێى بكات، پاشگەزبۆوە، تا ئێستاش ئافرەتان ناتوانن بخوێنن.

لە مانگى تشرينى دووەمى ساڵى رابردوو تاڵيبان دەستى بە رەجمكردنى خەڵك بە پاساوى تاوان و سەرپێچى شەريعەت سزاى خەڵكى دەدا، هەموو ئەو سزايانەش دەبێت لە كۆتايى ئاخوندزادە بڕيارى لەسەر بدات.
لە قەندەهار كەسانێكى كەم نيگەرانن لە گەڕانەوەى حكومى تاڵيبان بەڵام هەندێك باس لەوە دەكەن پێيان خۆشە رێگە بە كچانيان بدرێت خوێندن تەواو بكەن، زۆربەى دانيشتوانى ئەو شارە سوننين و سەر بە هۆزى پشتۆن.
سەروار ئەمانى، بەڕێوەبەرى نووسينگەى قەندەهار بۆ پيشەسازى و كانەبەردەكان، ئاماژە بەوە دەكات، لەو كاتەوەى بزووتنەوەى تاڵيبان گەڕاوەتەوە دەرفەتى كار زياتر بوو، خاوەن كارەكان ترسى رفاندنيتن نييە، گەندەڵى نەماوە، هەر كەسێك بێت دەتوانێت وەبەرهێنان بكات.
پياوانى ئاينى بە گروتينەوە باس لە گەڕانەوەى تاڵيبان دەكەن، چونكە پاڵپشتى سەدان قوتابخانەى ئاينى دەكەن، ئەحمەدوڵا هيمەت، كە پێشتر لە ريزەكانى ئەو بزووتنەوە چەكدار بوو، دەڵێت، قوتابخانەكەم كردەوە، ئاسايش و ئارامى گەڕايەوە، حكومەت هەموو ماف]ك دەدات بە مسوڵمانەكان، ئێمە ساڵانێك لێرە وەك زيندانى وابووين، بنكەى سەرەكى سەبازى ئەمەريكا لە نزيك كابول بوو، ئێمە تا ئێستاش بەهۆى سزاى وڵاتان قووربانى دەدەين، بەڵام ئيمارەتى تاڵيبان خەڵك لە ناخۆى جێ ناهێڵێت.

زانايانى ئاينى داواى رێگەدان بەخوێندنى ئافرەتان دەكەن

سەبارەت بە خوێندنى ئافرەتانيش يەكێك لە ئەندامانى دەستەى  فێركردن لە قوتابخانە ئاينييەكان جەختى لەسەر ئەوە كردەوە، پێويستە رێگە بەخوێندنى ئافرەتان بدرێت، بەڵام هەندێك رێ و شوێن هەيە پێويستە بيگيرێتەبەر.

كرێكارێكى يەكێك لە رێكخراوە بيانييەكان كە پێشتر لە قەندەهار هاوكارى ئافرەتانى كردووە، دەڵێت، هەندێك جار خەڵكى پێشوو پەيوەنديمان پێوە دەكەن، بەڵام ئێمە ناتوانين هاوكاريان بكەين، چونكە ئەوانە بە تەواوى لە ژيانى گشتى جيابووينەوە.
سەبارەت بە پەيوەندى ئێستاى ئەفغانستان لەگەڵ جيهان موجاهيد باسى لەوە كرد، تاڵيبان دەيەوێت پەيوەندى لەگەڵ كۆمەڵگەى نێودەوڵەتى باشتر بێت، بەڵام ئەوە بە يەكلا ناكرێت، ئەوان تا ئێستا پاڵپشتيمان ناكەن، كەواتە ئێمە بۆچى گوێيان لێ بگرين.

سەرچاوە: عەرەبى 21