Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

لەگەڵ بەردەوامى نزيكبوونەوە لە وادەى هەڵبژاردنى سەرۆكايەتى و پەرلەمانى توركيا كە بڕيارە لە (14)ى مانگى داهاتوو بەرێووە بچێت، گفتوگۆكان لەسەر ئاسايشى هەڵبژاردنەكانيش زياتر دەبێت، كە بۆ پارتە سياسييەكان تاوەكوو گرەنتى پارێزگارى پڕۆسەى بەڕێوەچوونى هەڵبژاردنەكان بكرێت و رێگە نەدرێت ساختەكارى، ياخود يارى بە دەنگى دەنگدەران بكرێت، يەكێكە لە پرسە گرنگەكان.

سەرەڕاى ئەوەى ئاسايشى هەڵيژاردنەكان لە ئەستۆى حكومەت و دەوڵەتە، بەڵام لە توركيا سروشتييە كە پارتە سياسى و رێكخراوە ناحكومييە ناوخۆيى و نێودەوڵەتييەكان و چاودێرانى ناوەخۆيى و نێودەوڵەتى بۆ زياتر هەبوونى شەفافیەت لە بەرێوەچوونى پڕۆسەى هەڵبژاردن و تۆماركردنى تێبينى و پێشكەشكردنى رەخنە و سكاڵاكان بەلايەنە تايبەتەكان بەشدارى لەو پڕۆسە هەستيارە بكەن.

توركیا خاوەنی ئەزموونێكی زۆری هەڵبژاردنە

تەنيا لە (10) ساڵى رابردوو هەشت جار راپرسى و هەڵبژاردنى سەرۆكايەتيى و پەرلەمانيى لە توركيا كراوە، ئەو پەيڕەوكردنە چڕەى دەنگدان و راپرسى واتا دامەزراوەكان و دەنگدەرانی بۆ رێكخستنى هەڵبژاردنەكان خاوەنى ئەزموونێكى چڕن، ئەوەش واتا گرەنتى پارێزگارى ئاسايشى هەڵبژاردنەكان دەكات.

لە ماددەى (79)ى دەستوورى توركيا هاتووە، "دەستەى دادوەرى ئەركى سەرپەرشتى و بەڕێوەبردنى هەڵبژاردنەكان دەبێت. ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان هەموو ئەركێكى پێويست بە پارێزگارى لە پاكڕاگرتنى هەڵبژاردنەكان و باش بەڕێوەچوونى ئامادە دەكات، كە لەسەرەتاوە تاوەكوو كۆتايى و رێكارى لێكۆڵينەوە و بڕيارى كۆتايى لە كاتى هەڵبژاردنەكان و سەرجەم سەرپێچى و سكاڵا و رەخنەكانى پەيوەست بە كاروبارى هەڵبژاردن و رادەستكردنى تۆمارى ئەنجامى ئەندامانى پەرلەمانى توركيا و هەڵبژاردنى سەرۆكايەتى دەگرێتە ئەستۆ، هيچ تانەيەك لە بڕيارەكانى ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان لەبەردەم هيچ دەسەڵاتێكى تر نابێت." 

ئەمەش واتا دەستوورى توركيا بەگوێرەى ياساى ژمارە (5545)ى ساڵى (1950)  دەسەڵاتى دادوەرى لەو وڵاتە سەرپشك كردووە، مافى رێكخستن و سەرپەرشتى رێكارەكانى پێش دەستپێكردنى دەنگدان تا دواى راگەياندنى ئەنجامەكان و رەخنەكانى پێدراوە، كە بۆ دامەزراندنى ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان دەرچووە، تاوەكوو لەبرى دەسەڵاتى دادوەرى هەموو پڕۆسەى هەڵبژاردنەكان بەرێوە دەبات.

ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان

لە (1950) ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان وەك دامەزراوەيەكى سەرەكى بۆ بەرێوەبردنى هەڵبژاردنەكان دامەزراوە، يەكێكە لەو فاكتەرانەى كاريگەرى لەسەر قووڵكردنەوەى ئەزموونى ديموكراسى لە توركيا هەیە، بەگوێرەی دەقى ماددەى (57) لە ياساى  (5545)ى ساڵى (1950) باس لە كارەكانى هەڵبژاردنەكان لە لايەن ئەنجوومەنى هەڵبژاردنەكان دەكات، ماددەى (58) ئەنجوومەنى باڵا بارگاكەی لە ئەنقەرە دەبێت، هەروەها ئەنجوومەنى هەڵبژاردنى هەرێمى لە هەموو پارێزگاكان دەبێت، ئەنجوومەنى هەڵبژاردنى خۆجێيى لە هەموو ناوچەيەك و ئەنجوومەنى دەنگدان لە هەموو وێستگەیەكی بنگەی هەڵبژاردن دەبێت، ئەنجوومەنى هەڵبژاردنى پارێزگاكان لە ئەنقەرە سەرپەرشتى پرۆسەى هەڵبژاردن لە دەرەوەى توركيا دەكات.

پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان رەخنە لە بەسیاسیكردنی ئەنجوومەنی باڵای هەڵبژاردنەكان دەگرن

بەمەش واتا چوار ئاست لە دەزگاى دادوەريى سەرپەرشتى بەڕێوەچوون و رێكخستنى هەڵبژاردن لە ئەستۆ دەگرێت: ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان بارەگاكەى لە ئەنقەرەى پايتەخت دەبێت، ئەنجوومەنى هەڵبژاردنى ناوچەكان لە هەموو پارێزگاكان دەبێت، ئەنجوومەنى خۆجێيى لە هەموو ناوچەكان دەبێت، جگە لەوەش ليژنەى سەر سندووقەكانى دەنگدان دەگرێتە ئەستۆ، بە شێوەيەكى راستەوخۆ پڕۆسەى هەڵبژاردنەكان لە رێگەى ئامادەسازى بۆ پێشوازى لە دەنگدەران و هاوكارييان لە دەنگدان و جەختكردنەوە لەسەر هێنانەدى هەموو مەرجە ياساييەكان تا دەگات بە دانانى كارتى دەنگدان لە سندووقى هەڵبژاردن جێبەجێ دەكات، دواتریش داخستنى سندووق و جياكردنەوەى دەنگەكان و رادەستكردنى ئەنجامەكان بە لايەنى تايبەتمەند دەكەوێتە ئەستۆی.

ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان پێكهاتووە لە (11) ئەندام، حەوت ئەندامى سەرەكييە، چوار ئەندامى يەدەگە، شەش ئەندام دادگاى باڵا هەڵيدەبژێرێت، پێنج ئەندام ئەنجوومەنى وڵات (دادگاى ئيدارى) لە نێوان هەموو دوو لەوانە بە زۆرينەى رەها بۆ هەموو ئەندامەكان بە دەنگدانى نهێنى بۆ ماوەى شەش ساڵە، ئەوانەش سەرۆك و جێگرى سەرۆك بە زۆرينەى رەها و بەدەنگدانى نهێنى هەڵدەبژێرن.

سەرەڕاى ئەوەش بەگوێرەى ياساى (261)ى ساڵى (1961) دەبێت ئەو چوار پارتە سياسييەى زۆرترين دەنگيان لە هەڵبژاردنە گشتييەكانى پەرلەمان بەدەستهێناوە، نوێنەرێكى سەرەكى لە ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان ديارى بكەن، بە مەرجێك ئەوانە بە نووسراو لەلايەن بەرپرسی پارتە سياسييەكان رابسپێردرێن، ئەو نوێنەرانە بەشدارى هەموو كار و گفتوگۆكانى ئەنجوومەن دەكەن، بەڵام مافى دەنگدانيان نييە.

ئەنجوومەنى هەڵبژاردنى هەرێميى و ناوخۆيى و ليژنەى دەنگدان

هەموو ئەنجوومەنێكى هەڵبژاردنى پارێزگاكان پێكهاتووە لە سەرۆكێك و دوو ئەندامى سەرەكى و دوو ئەندامى يەدەگ، هەڵبژاردنى ئەوانە بۆ ماوەى دوو ساڵە كە لە لايەن دادوەرانى پلە يەك لە پارێزگاريەكى دياريكراو هەڵبژێردرێت و شايەتى پاكيان بۆ دەدرێت، هيچ سزايەكى تەمبێكردنيان لە لایەن دەسەڵاتى دادوەرى نەبێت، جگە لەوەش لەلايەن نوێنەرانى هەموو پارتە سياسييەكان هەڵبژێردراون.

ئەنجوومەنى هەڵبژاردن و ناوچەكانيش هەر لە ئەنجوومەنێك پێكهاتووە، كە  سەرۆكێك و شەش ئەندامى سەرەكى و شەش ئەندامى يەدەگی هەیە، كە دادگا هيچ سزايەك و سەركۆنەيەكى توندى نەكردبن، ماوەى ئەو ئەنجوومەنە دوو ساڵە، جگە لەوەش ئەو ئەنجوومەنە چوار ئەندامى سەرەكى و دوو ئەندامى يەدەگ لە چوار پارتە سياسييەكەى زۆرترين دەنگيان بەدەستهێناوە تێیدا دەبنە ئەندام، هەروەها نوێنەرێكى پارتەكانى تر كە كەمترين كورسيان يەك كورسي بێت لە پەرلەمان، ياخود ئەو پارتانەى كە كۆنگرەى ساڵى يەكەميان بەستووە نوێنەرێكیان دەبێت، ئەوەش بۆ  پارتانەیە هيچ نوێنەرێكى تايبەتيان لە پەرلەمان نييە.

ئاستی بەشداری خەڵك لە توركیا بەرزترین ئاستە لە جیهان

هەر ليژنەيەكى دەنگدانيش پێكهاتووە لە سەرۆكێك و شەش ئەندامى سەرەكى و چوار ئەندامى يەدەگ، لە لايەن فەرمانبەرانى دەزگاى هەڵبژاردنەكان ديارى دەكرێت، هەروەها نوێنەرێكى سەرەكى يەكێكى يەدەگ لە ئەو پێنج پارتە سياسيەى كە زۆرترين دەنگيان هێناوە ديارى دەكرێن.

ميكانزمى چاودێرى سەربەخۆ

يەكێك لە ميكانزمە سەرەكييەكانى تر كە لە چاودێرى هەڵبژاردنەكانى توركيا بەكار دێت بەشدارى چاودێرى سەربەخۆيە، ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان رێگە بە رێكخراوە نێودەوڵەتييەكان و نوێنەرانى رێكخراوە ئەمنى و هاوئاهەنگى لە ئەوروپا و ئەنجوومەنى پەرلەمانى ئەوروپا دەدات چاودێرانى خۆيان بۆ بەشدارى لە بەڕێوەچوونى هەڵبژاردنەكان رەوانەى توركيا بكەن.

ئەو چاودێرانە بەرپرسن لە گرەنتى بەرێوەچوونى هەڵبژاردنەكان بە شێوەيەكى دادپەروەرانە، هەموو لايەنەكان لە گەيشتن بە دەنگدان يەكسان بن، لە هەڵبژاردنى رابردوو كە لە ساڵى (2018) بەڕێوەچوو (350) چاودێرى نێودەوڵەتى بەشداريان كرد.

جگە لە چاودێرانى نێودەوڵەتى توركيا رێگە دەدات چاودێرانى ناوەخۆش بەشدارى چاودێرى هەڵبژاردنەكان بكەن، بەگشتى دياريكردنى چاودێران لەلايەن پارتە سياسييەكان و رێكخراوەكانى كۆمەڵگەى مەدەنييە، چونكە ئەوان بەرپرسن لە چاودێرى سندووقەكانى دەنگدان لە هەر پێشێلكاريي ياساكانى هەڵبژاردن، هەروەك ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان مەشق بەو چاودێرانە دەكات، بۆ ئەوەى لە تواناى چاودێريان لەسەر بەرێوەچوونى پڕۆسەى هەڵبژاردنەكان بەشێوەيەكى كارا دڵنيا بێتەوە.

ميكانزمێكى تر هەيە، بەڵام تا ئێستا لە خزمەتگوزارى دانەندراون، ئەويش بەكارهێنانى ميكانزمى دەنگدانى ئەليكترۆنييە بە پەنجەمۆر، لە ساڵى (2021) پارتى دادوگەشەپێدان ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكانى راسپارد، پشت بە دەنگدانى ئەليكترۆنى ببەستێت و شێوازى دەنگدان لەسەر كاغەز هەڵوەشێنێتەوە ئەوەش بۆ زيادكردنى وردەكارى و شەفافى كردەييى و رێگرييە لە ساختەكارى دەنگەكان جەختكردنەوەيە لەسەر ئەوەى هەموو كەسێك دەنگى خۆى داوە، بەڵام ئەو ميكانزمە پێويستى بە ژێرخانێكى گەورە و ژمارەيەكى زۆرى ئامێرى دەنگدان هەيە، بۆيە دەكرێت لە ساڵانى داهاتوو بەكاربهێندرێت، بەڵام لەو قۆناغەى ئێستا كارتى هەڵبژاردنە پێویست دەكات دەنگدەر لە بنكەی هەڵبژاردنەكان ئامادە بێت، چونكە ناتواندرێت لە رێگەى ئينتەرنێت، ياخود ئيملەوە وەك لە ژمارەيەك وڵات پەيڕەو دەكرێت دەنگ بدرێت.

جياكردنەوە و ژمارەى دەنگەكان

لە (10) ساڵى رابردوو توركيا بووە بە يەكێك لەو وڵاتانەى رێژەى بەشدارى لە هەڵبژاردنەكان بەرزبۆتەوە، لە (1950) بە سەرۆكايەتى و پەرلەمانى (21) هەڵبژاردن بەڕێوە چووە، رێژەى بەشدارى بۆ لە (82.2%) بەرزبۆتەوە، بەوەش توركيا خاوەنى بەرزترين رێژەى بەشدارى خەڵكە لە جيهان.

ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان لەدواى داخستنى سندووقەكان بەرپرسيارێتى سەرپەرشتى راستەوخۆى جياكردنەوە و ژماردنى دەنگەكان دەگرێتە ئەستۆ، ئەنجوومەن بە هاوئاهەنگى لەگەڵ بەرپرسانى خۆجێيى كار بۆ پارێزگارى وردى ئەنجامەكان دەكات، لەدواى ئەوە ئەنجامى كۆتايى رادەگەيێندرێت، چاو بە رەخنە و سكاڵاكان دەخشێندرێت كە لەلايەن كانديد و پارتە سياسيەكان پێشكەش كراوە، بڕيارەكانى ئەنجوومەن بڕيارى يەكلاكەرەوەن هيچ تانەيەكى لەبەردەم هيچ لايەنێكى تر لێنادرێت.

ياساى (298) ساڵى (1961) پڕۆسەى ژماردن و جياكردنەوەى دەنگدەكان رێك دەخات، ليژنەى سندووقەكانى دەنگدان بە ئامادەبوونى چاودێران و نوێنەرانى پارتە سياسييەكان دەنگەكان جيا دەكەنەوە ئەنجامەكان لە كۆنۆس تۆمار دەكەن و كۆپييەكى ئەو كۆنووسە دەدەن بە چاودێرانى پارتە سياسييەكان، هەروەها ئەنجامى سندووقەكانى دەنگدان لە ئەنجوومەنەكانى هەڵبژاردن لە بازنەى ناوچەكان لە ژێر سەرپەرشتى پارتە سياسييەكان يەك دەخەن.

بەگوێرەى دەستوورى توركيا سەرباز و ئەفسەران و قوتابيانى كۆليژى سەربازى و ئەوانەى تاوانيان كردووە رێگە نادرێت بەشدارى دەنگدان بكەن، جگە لەوانەى تاوانى بچووكيان كردووە و لە زيندانن.

ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان ئەو رێوشوێنانەى دەبێتە پاراستنى ژماردن و جياكردنەوەى دەنگەكان لە دامەزراوەكانى سزادان و زيندەكان ديارى دەكات، پرۆسەى دەنگدان لەژێر چاودێرى دادوەرێك بۆ ئەو مەبەستە رێوەدەچێت، بەڵام دەسەڵاتى پارێزگارى لە ياسا وەك پۆليس و هێزەكانی ناوەخۆ سەرپشكن بۆ پارێزگارى لە بەڕێوەچوونى پڕۆسەى هەڵبژاردنەكان، مافى دەنگدانيان لە ناوچەى نيشتەجێبوون هەيە.

كاريگەرى پارتەكانى دەسەڵات لەسەر هەڵبژاردنەكان 

پرۆسەى هەڵبژاردنەكانى توركيا لەژێر چاودێرى و بەرێوەچوونى دادگا گرنتييەكى زياتر لە رووى بەشدارى لە پارێزگارى لە ئاسايشى هەڵبژاردنەكان بۆيە سندووقەكانى دەنگدان رەنگدانەوەى خواستى نيشيمانى دەنگدەرانى توركيايە كە دوورە لە زاڵبوونى پارتە فەرمانڕەواكان.

بۆ نموونە پارتى نيشتيمانى دايك بە سەركردايەتى تۆكۆت ئۆزاڵ كە لە (1983-1991) بەبێ بچڕانەوە لەسەر كورسى دەسەڵات بوو شكستى هێنا، لە هەڵبژاردنى شارەوانييەكان پارتى دادوگەشەپێدان لە (1989) شكستى هێنا، كە ماوەيەكى زۆربوو  لە ژيانى سياسى فرە حزبى لە توركيا بەشداربوو، لە حەوتى حوزەيرانى (2015) رێژەى دەنگەكانى بۆ لە (9% ) بوو. 

لە هەڵبژاردنەكانى ساڵى (2018) پارتى دادوگەشەپێدان بە سەرۆكايەتى سەركەوت، بەڵام نەيتوانى لە پەرلەمان زۆرينەى رەها بهێنێت، لە هەڵبژاردنەكانى ساڵى (2019) ئاكپارتى شارەوانى ئيستەنبۆڵ و ئەنقەرەى لەدەست دا.

بە درێژایی ساڵانی لە رابردوو چەندین پارتی فەرمانڕەوا بە هەڵبژاردن لە دەسەڵات لادراون

ئەو نموونانە ئاماژەن بۆ ئەوەى ميكانزمى هەڵبژاردن ئەنجامى دروست دەدات، بەدەر لەوەيە كێ لەسەر دەسەڵاتە، هەروەك ئەزموونى هەڵبژادرنەكان ئەوەى دەرخستووە خەڵك بە شێوەيەكى واقيعى.

پارتەكانى ئۆپۆزسيۆن و ئاسايشى هەڵبژاردنى داهاتوو

پارتە ئۆپۆزسيۆنەكان بايەخى زۆر بە ئاسايشى هەڵبژاردنەكانى ئەمساڵ دەدەن و رەخنە لە بە سياسييكردنى ئەنجوومەنى باڵاى هەڵبژاردنەكان و نەبوونى يەكسانى لە بەكارهێنانى ميكانزمەكانى راگەياندن و هەبوونى ژمارەيەكى زۆرى دەنگدەرانى بەڕەگەز بيانى دەدەن كە رەگەزنامەى توركيان وەرگرتووە، ئەوە جگە لە هەموو كێشە لە ناونيشانى دەنگدەران لە سيستەمى بەرێوەبەردنى دانيشتوانى ناوەندى بەتايبەت لەو پارێزگايانەى بەر بوومەلەرزەكەى ئەمساڵ كەوتوون، هەروەها رەخنەش لەوە دەگرن دەسەڵات سەرچاوەكانى دەوڵەت بۆ هەڵبژاردنى پارتەكەى لە بانگەشەى هەڵبژاردنەكان بەكار دەهێنێت.

بۆيەش هاوپەيمانى ميللەت، كە لە شەش پارتە ئۆپۆزسيۆنەكە پێهاتووە، ماوەى چەند مانگێكە تيمێكى ئەندازيارى پسپۆڕى بۆ وردبينى لە ليستى دەنگدەران و پڕۆسەى جياكردنەوە و ژماردنى دەنگەكان پێهێناوە، كە كارەكانى تا دواى راگەياندنى ئەنجامەكان بەردەوام دەبێت، هەروەها هاوپەيمانى ميللەت لەگەڵ پارتە ئۆپۆزسيۆنەكانى تر داتاكان لەسەر پاراستنى ئاسايشى هەڵبژاردنەكان دەگۆڕنەوە، لە (12)ى ئەم مانگە سينان ئۆغان، كانديدى هاوپەيمانى (ئاتا) بۆ ئەو پرسە سەردانى كەمال كليچدار ئۆغلۆ، كانديدى شەش پارتەكە كرد.

هاوپەيمانى ميللەت هەوڵدەدات قەيرانى دەنگدانى هاووڵاتيانى بيانى كە لە چەند ساڵى رابردوو رەگەزنامەى توركيان وەرگرتووە دەوروژێنێت، بە كارى سياسى حكومەتەكەى ئاكپارتى ناو دەبات، ئۆنۆرسال ئۆديگۆزيل، جێگرى سەرۆكى جەهەپە دەڵێت، "نزيكەى (240) هەزار دەنگدەرى بيانى هەيە، ئەوانەن رەگەزنامەى توركيان وەرگرتووە، لە هەڵبژاردنى ئەمساڵ دەنگ دەدەن، لەوانە (170) هەزار سوورى (23) ئەفغانى و (21) ئێرانى و (16) عێراقى و نزيكەى شەش هەزار ليبين.

لە لايەكى ترەوە سلێمان سۆيلۆ، وەزيرى ناوخۆى توركيا لە (14) ئەم مانگە رايگەياند، (230) هەزار و (998) كەس رەگەزنامەى توركيان وەرگرتووە، لەو ژمارەيە لە (40%) توركمانى سووريان، ژمارەى ئەو سووريانەى مافى دەنگدانيان هەيە (130) هەزار و (914) كەسن، ئەوەش لە كۆى (64) مليۆن دەنگدەرى تورك، ئەو ژمارە بيانييە بەرەواورد بە ژمارەى دەنگدەرانى تورك زۆر كەمە، هيچ كاريگەريەكى شايستەى لەسەر ئەنجامەكانى هەڵبژاردن نابێت. 

پێشتريش لە (2018/2019 ) سۆيلۆ رايگەياند، ژمارەى ئەو بيانيانەى مافى دەنگدانيان هەبوو لە (30-35%) زياتر نەبوو، بەدەر لەو تۆماتەى لايەنەكانى گەمەى سياسى هەندێك هەول بۆ يارى بەنگەكان لە هەندێك ناوەندى دەنگدان هەيە، كە پێويستە سەرەجەم لايەنەكان شەفافيەتى پڕۆسەى هەڵبژاردن لە رێگەى زيادكردنى ژمارەى چاودێران و دوورخستنەوەى ليژانەكانى هەڵبژاردن لە كاريگەرى سياسى بكرێت، هەروەها پێويستە لێكۆڵينەوەى بابەتى لە بانگەشەى هەبوونى سەرپێچى و ساختەكارى و ياريكردن بە سندوقەكان و جياكردنەوەى دەنگەكان بكرێت، هەروەها سزاى توند بەسەر هەر كەس و كۆمەڵێك بسەپێندرێت لە ساختەكارى گلابێت، هەروەها كلتوورى ديموكراسى بەهێز بكرێت و هانى بەشدارى هاووڵاتيان بدرێت بەشدارى هەڵبژاردن بكەن و يەكسانى بۆ دەزگاكانى راگەياندن دابين بكرێت.

لە توركیا بەشداری هەڵبژاردن ناكات

سەرەڕاى ئەوەش پێويستە حكومەت چاودێرى تۆڕە كۆمەڵايەتييەكان بكات بۆ رێگرى لە بڵاوكردنەوەى زانيارى و بانگەشەى هەڵە لە كاتى بەڕێوەچوونى هەڵبژاردنەكان، نەوەك كاريگەرى لەسەر دەنگدەران و هاندانى توندتيژى بەرانبەر پەنابەران هەيە، سزاكان لەسەر گوتارى توندوتيژى هەبێت رێگريى لە بەكارهێنانى پەنابەران وەك كارتى سياسى بۆ دروستكردنى كاريگەرى نەرێنى لەسەر هەڵبژاردن  بەكار بێت، هەروەها پێويستە ژمارەى چاودێرانى نێودەوڵەتى زياد بكرێت و رێكارى پارێزگارى  دەنگدەران بيگرێتەبەر، لەگەڵ دابينكردنى ئاسايشى پێوييست لە ناوەندەكانى دەنگدان و پارێزگارى لە دەنگدەران، كە بتوانن بەبێ ترس دەنگى خۆيان بدەن.

بەهەمان شێوە حكومەت پێويستە مەشق بە كارمەندانى ناوەندەكانى دەنگدان بكرێت، بۆ ئەوەى لە تواناكانيان دڵنياببنەوە لەسەر بەرێوەبردنى دەنگدان و يارمەتى ئەو دەنگدارانەى پێويستيان بە هاوكارييە، هەروەها پێويستە هێڵى گەرم بۆ دەنگدەران هەبێت تاوەكوو هەر سەرپێچى و سكالايەك لەكاتى پڕۆسەى هەڵبژاردن هەبوو تۆمارى بكەن، ئەوەش دەرگا بۆ دەسەڵاتداران دەكاتەوە تاوەكوو بەخێرايى چارەسەر هەر پرسێك بكەن و پارێزگارى لە پاكى و شەفافى هەڵبژاردنەكان بكەن، هەروەك جەختيش لەسەر ئەوە بكەنەوە بەخێرايى و بەشێوەيەكى ئەمين رێگرى لە بڵاوبوونەوەى دزى و ئاڵۆزى بكەن، هەروەها دەكرێت دەزگاكان بۆ دياريكردنى شوێنەكان (GPS) بەكار بهێنن.

سەرچاوە: نون پۆست