Nuce Logo

وەگێرانی: ئیسماعیل تەها

رۆژنامەی لۆڤیگارۆی فەرەنسی لە راپۆرتێكی باس لەو هەوڵەكانی ئيمانوێل ماكرۆن، سەرۆكى فەرنسا دەكات، كە لەماوەى شەش ساڵى سەرۆكایەتی وڵاتەكەی، دەيان جار سەردانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاستى كردووە، بەڵام پراگماتييەكانى بۆ رووبەڕووبوونەوەى پرسە گەرمەكانی ئەو ناوچەيە هەميشە رێگەى پێنەداوە رۆڵى نێوەندگيرى ببينێت، هەرچەندە بە رێژەيەك لە عێراق سەركەوتوو بوو،  بەڵام بەربەستەكان بوونە رێگر بەهێزبوونی هەژموونى پاريس لە ئێران لوبنان.

چۆن لەگەڵ عێراق دەستى بە هاوئاهەنگى كردەوە؟

ماكرۆن عێراقى وەك زەمينەيەك بۆ فەڕەنسا هەڵبژارد، بۆ ئەوەى بيكاتەوە پێگەى خۆى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، ئەوەشى لە ساڵانى (2021 و 2022) لە رێگەى سەرۆكايەتى هاوبەش بۆ كۆنگرەى بەغدا، كە وڵاتانى عەرەبى دراوسێى عێراق و توركيا و ئێران، ئامانج لەو كۆنگرەيە زيادكردنى هاوبەشى ئابووريى و وڵاتانى دەوروبەرى و بەهێزكردنى هەماهەنگى بەغدايە لە رێگەى محەمەد شەياع سوودانى، سەرۆك وەزیرانی عێراق لەگەڵ پاريس لە چوارچێوەى رێككەوتنى ستراتيژى هاوبەشى نێوان بەغدا و فەرەنسا، كە ئەگەر هەيە رێگە لەبەردەم هەناردەى پاريس بۆ عێراق بكاتەوە.

هەموو ئەو بەربەساتەى بۆ بەهێزكردنەوەى پەيوەندييەكانى فەرەنسا لەگەڵ عێراق رووبەڕووى ماكرۆن دەبێتەوە، لە (2009)ش رووبەڕووى نيكۆلا سارۆكۆزى، سەرۆكى ئەو كاتەى فەڕەنسا بوويەوە، كە لایەك گرووپە سياسى و نيمەچە سەربازييەكانى نزيك لە ئێران بەهێزن، لەلایەكی تریشەوە هەڵوێستیان بەرانبەر ئێران توندە.

پێويستە لەسەر فەرەنسا هاوبەشەكانى لە كەنداو بڕوا پێبهێنێت، كە پاريس بۆ نزيكبوونەوەى ئێران و سعووديە پێويستە، كە لە بەغداوە دوور لە هەر نێوەندگيرييەكى فەرەنسا دەستى پێكردووە.

چۆن دەتواندرێت لە بەرەنگاربوونەوەى لەگەڵ ئێران دەرچێت؟

دواى بەهێزكردنى گفتوگۆ لەگەڵ حەسەن رۆحانى، سەرۆك كۆمارى پێشووى ئێران، كە كەسێكى ميانڕەو بوو، بە ئامانجى دووبارە دەستپێكردنەوەى گفتوگۆكان بۆ دانانى سنوورێك بۆ بەرەوپێشچوونى ئەتۆمى ئێران، سەرۆكی فەرەنسا گوتارەكانى بەرانبەر ئيراهيم رەئيسی، سەرۆك كۆمارى موحافيزكار توند كرد، لە (2021) ناكۆكييەكانى نێوان تاران و پاريس زيادى كردووە. 

فەرەنسا ئێران بە دەستگيركردنى شەش هاووڵاتى فەرەنسى وەك بارمتە تۆمەتبار دەكات، دەسەڵاتدارانى ئێران سەركوتى ناڕەزاييەكانيان كردەووە، ئيمانوێل ماكرۆن ئەو خۆپيشاندانەى بە شۆڕش ناوبرد، ئەوەش نارەزايى حكومەتى ئێرانى لێكەوتەوە.  

لە هەمانكاتيش تاران لە تەواوبوونى ئەتۆمييەكانى نزيك دەبێتەوە، لە هەنگاوێكى تريشدا فڕۆكەى بێفڕۆكەوانى دژ بە ئۆكراينا دابە رووسيا، لەگەڵ ئەوەشدا پاريس هيواى زۆرى بە دەستپێكردنەوەى دانوستاندنەكان نەماوە، ناشيەوێت دەرگاى گفتوگۆكان بەتاوى دابخات.

نيكۆلا رووش، باڵيۆزى نوێى فەرەنسا لە تاران، كە پەڕاوى دەستبەكاربوونى پێشكەش بەسەرۆكى ئێران كردووە رايگەياند، راسپاردنم لەلايەن ئيمانوێل ماكرۆنەوە بۆ دانانى سنوورێكە بۆ ئەو لێكحاڵينەبوونەوە و پەرەپێدانى پەيوەندييە دوولايەنەكان. 

بەڵام دواى چەند رۆژێك سەرۆكى فەرەنسا لەكاتى پێشوازى لە بنيامين ناتەنياهۆ، سەرۆك وەزيرانى ئيسرائيل رايگەياند، دەمەوێت پێكەوە دژ بە چالاكييەكانى ئێران كە بۆتە تێكدانى سەقامگيرى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست كاربكەين.ئەوەش واتا زيادبوونى هاوئاهەنگى لەگەڵ مۆساد، هەروەك پياوێكى هەواڵگرى ئاماژە بەوە دەكات، بۆ فەرەنسا ئەوە يارييەكى مەترسيدارە، بەڵام ديپلۆماسيەتى فەرەنسى دان بەوەدا دەنێت، كە ميكانزمى كەممان بۆ دژايەتى ئێران لەبەردەستە.

لەگەڵ زيادبوونى فشارەكانى ئەوروپا بۆ ئەوەى سوپاى پاسداران بخرێتە ليستى تيرۆرەوە، دەگوترێت تا ئێستاش پاريس دژ بە بڕيارێكى لەم جۆرەيە.

ئێران بە كردەيى هەڕەشەى هێرشكردنە سەر ئەو هێزە بيانيانەى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست بڵاويان پێكراوە، فەرەنساش نزيكەى (600) سەربازى لەچوارچێوەى نەتەوە يەكگرتووەكان لە باشوورى لوبنان هەيە، كە ئەو ناوچايە كە حزبوڵاى لوبنانى، كە هاوپەيمانى ئێرانە.

 تاڕادەیەک "ئاماژەیەکی بچووک" لەم وێنە تاریکەدا هەیە، ئەویش ئازادکردنی فەریبە عادلخا، توێژەری فەرەنسی ـــ ئێرانی بوو، کە ماوەی سێ ساڵە لە تاران دەستبەسەر بوو.

ئايا ماكرۆن دەتوانێت لوبنان لەو زۆنگاوە بهێنێتە دەرەوە؟

هەرچەندە ماكرۆن لەدوای سەردانی بۆ بەیرووت لە هاوینی (2020) لە پاش تەقینەوەكەی بەندەری بەیرووت لە لوبنان لە چاكسازییەكانی شكستی هێنا" بەڵام ماكرۆن تا ئێستا سەركەوتنی بەدەست نەهێناوە، كە لوبنان بە دواين وڵاتى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست دادەندرێت، ماكرۆن بايەخ بە هەڵبژاردنى سەرۆكى لولبنان دەدات، كە لەوەتەى مشيل عۆن لە پايزى رابردوو ئەو پۆستەى جێهێشتووە، تا ئێستا بە بەتاڵى ماوەتەوە، تا ئێستاش هيچ كاندێك زۆرينەى پەرلەمانى بەدەستنەهێناوە.

پاريس كەمێك پاڵپشتى جۆزێف عۆن دەكات، بەڵام حزبوڵاى لوبنانەوە بە زەبرى چەك لە گەمى سياسى ئەو وڵاتە فەرماندەى گشتى سوپا بە نزيك لە ئەمەريييەكان دەزانێت، پاريس نيگەرانە لە كشانەوەى سعوودييە كە ساڵانێكى زۆرە پاڵپشتى سوننەكانى لوبنانە، كە پۆستى سەرۆك وەزيرانيان لە بەيروت لەبەردەستە.

فەرەنسا بۆ هاوكارى سوپاى لوبنان پشت بە قەتەر دەبەستێت، ئەوەش دامەزراوەيەكى ترە بەشێكى هەيە لە سەقامگيرى ئەو وڵاتە كە تووشى قەيرانى ئابوورى و دارايى قووڵ بووە، تەنانەت ئەوەش واتا توڕەكردنى زۆرێك لە لوبنانييەكانن، ماكرۆن هەميشە لە سۆنگەى پراگماتى پێى وايە، پێويستە فەرەنسا پارێزگارى لە پەيوەندييەكانى لەگەڵ حزبوڵاى لوبنانى بكات.

وەك هەندێك كەس گومانيان هەيە، كە چۆن دەبێت مرۆڤ لەگەڵ مليشيا شيعەكان ئەوەندە سادە بێت، لەكاتێدا ئەوان زۆر توندن بەرانبەر پارێزگارى لە ئێران، وەك لەماوەى رابردوو پێشنيارى بۆ رۆژنامەكان كردبوو، لەوانەيە ماكرۆن خواستى ئەوەى هەبێت لە رێگەى ئەو مامەڵەى لەگەڵ عێراق دەيكات لەسەر لوبنانيش جێبەجێى بكات، بەڵام ئەو دۆخە پێويست دەكات هاوبەشى سوورياشى پێ بكات.

چۆن دەتواندرێت سوورياى ئەسەد بەرێوەببرێت؟

بەگوێرەى كۆشكى ئيليزێ ماكرۆن حەز بە نزيكبوونەوە لەگەڵ بەشار ئەسەد ناكات، تەنانەت لەگەڵ رەوچاوكردنى ئەو دۆخە مرۆيەى دواى ئەو بوومەلەرزەى باكوورى رۆژئاواى سووريا و باشوورى رۆژهەڵاتى توركياشى گرتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە نەبۆتە رێگر ماكرۆن پرسيارى لەو جووڵەى وڵاتانى هاوپەيمانى فەرەنسا بكات كە لە بەشار ئەسەد نزيك دەبنەوە، بەبێ ئەوەش توركيا لەبير بكەين، سەبارەت بەو پرسە ماكرۆن بە پاڵنەرى پراگماتى، كە خۆى دانى پێداناوە دەرگاكانى دانەخستووە، قسەكانى شايەتن لەسەر ئەوە.

لە مانگى حوزەيرانى (2017) جەختى لەسەر ئەوە كردەوە، بەشار ئەسەد دوژمنى ئێمە نييە، بەڵكو دوژمنى گەلەكەيەتى، پاشان لە مانگى ئەيلوول بە تاوانبار ناوى برد، بەڵام لەچوارچێوەى پراگماتييەكەى نەبووە مەرجێكى سەرەكى بۆ رۆيشتنى.

لە ساڵى (2018) ماكرۆن پێى وابوو مانەوەى بەشار ئەسەد لە دەسەڵات هەڵەيەكى كوشندەيە، پێش ئەوەى لە ساڵى (2021)  رايگەياند، مانەوەى لەدەسەڵات پێويست دەكات لەسەرمان گفتوگۆى لەگەڵ بكەين.

ئەگەر هەيە ئەو پەرەسەندنەى بۆچوونى سەرۆكايەتى لەسەر نزيكبوونەوە، لەو كاتەوە دەستى پێكردبێت كە ئەنقەرە و ديمەشق دەستيان بە لێكنزيكبوونەوە كردبێت، كە ماوەى (10) ساڵى رابردوو دوو دوژمنى سەرسەختى يەكترى بوون.

ئەگەر ئەو گفتوگۆيان سەركەوتووبوون، ئەوكات پاريس هاوپەيمانە كوردەكانى لەدەست دەدات، ناچار دەبێت بگەڕێتەوە بەرەى سووريا، ئەوەش لەكاتێدايە بەتەواوى دەستبەردارى بيرۆكەى گواستنەوەى دەسەڵاتى بەشار ئەسەد دەبێت، كە نەتەوەيە يەكگرتووەكان سەرۆكايەتى دەكرد، ئەوە جگە لەو هەڕەشانەى (130) جيهاديى فەرەنسى ئێستا لە باكوورى رۆژئاواى سووريان، چارەنووسيان بەندە بە رێككەوتنى نێوان توركيا و سووريا. 

گەڕانەوە بەرەو نێوەندگيرى ئيسرائيلى و فەڵەستنيينەكان 

لە سايەى ئەو ترسەى لە چەقبەستوويەى دۆسيەى فەڵەستين و ئيسرائيل هەيە، ماكرۆن دەخوازێت فەڕەنسا گۆڕانكارى لەو ململانێيە بكات حەزدەكات مەحمود عەباسى تەمەن (87) ساڵ لە دەسەڵاتەكەى بەردەوام بێت، بەڵام بەدواى هەندێك ناويش بە بيرۆكەى نوێوە دەگەڕێت، كە لە سەر بنەماى دەستپێشخەريى ئيليزێيە، ئەگەر هەيە ببێتە گاڵتەجاڕى. 

تا ئێستاش فەرنسا بە فەرمى پابەندە بە چارەسەكردنى دوو دەوڵەت، ئەوەش سيناريۆيەكى نا واقيعيە، ئەوەش بە پشتبەستن بە چڕكردنەوەى نيشتەجێبوونەكانى ئيسرائيل لە بەشى رۆژئاوا و قوددس، هەروەها هەبوونى جوو توندڕەوەكان لەناو حكومەتى ئيسرائيل دژى بچووكترين سازشن لەم زەويانە.

ئەگەرى بەهێزيش ئەوەيە توندتيژييەكان زياتربن، وەك ئەوەى لە ماوەى رابردوو روويدا، ماكرۆن داواى كرد دان بەخۆيان دابگرن، هەروەك لەكاتى پێشوازى لە بنيامين ناتەنياهۆش هۆشدارى دا لە پێشێلكاريەكانى دژ بە ديموكراسى دەوڵەتى جوو.

ديپلۆماتكارێكى فەرەنسى دەڵێت، لە حاڵەتى توندوتيژى داواكارى ماكرۆن بۆ دابەخۆداگرتن جۆرێك لە دووڕوويى.

سەرچاوە: مركز ناتور