Nuce Logo

نوچەنێت 

شیکارییەک لە ماڵپەڕی دامەزراوەی واشنتۆن، سەبارەت بە لێکەوتەکانی راپەڕینی شۆڕشگێڕانە لە ئێران بۆ سیاسەت و ئاسایشی عێراق و هەرێمی کوردستان بڵاوکراوەتەوە. تێیدا هاتووە، کە رەنگە کۆماری ئیسلامی میلیشیاکانی لە عێراق رابهێنێت بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و بنکە سەربازییەکانی ئەم وڵاتە بکەنە ئامانج و لە قۆناغێکی نوێی ململانێی کۆماری ئیسلامی و ئەمریکا، عێراق بکەن بە مەیدانی شەڕ.

کۆماری ئیسلامی ماوەیەکی زۆرە هەوڵی هەناردەکردنی ئایدۆلۆژیای خۆی دەدات و ئێستا کە دەسەڵاتی نێودەوڵەتی خۆی لەدەست دەدات، نیگەرانە؛ روونە کە هەر گۆڕانکارییەک لە ئێران کاریگەری راستەوخۆی لەسەر ناوچەکە دەبێت.
 کۆماری ئیسلامی لە عێراق، سوریا و لوبنان کاریگەری هەیە و دۆخی ناوخۆی ئێران لێکەوتەی بۆ عێراق بەتایبەتی دەبێت.

هەرچەشنە ناسەقامگیرییەکی دیکە لە ئێراندا رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی کۆماری ئیسلامی یان لە هەیمەنەی عێراق بکشێتەوە یان هەیمەنەی بەرچاوی خۆی لەم وڵاتەدا زیاد بکات، دەرئەنجامەکانی هەر بڕیارێک بۆ سیاسەتی عێراق، جددی بێت.

ئەم رووی دراوەکە

لە لایەکی دیکەوە هەر ناسەقامگیرییەکی دیکە لە ئێراندا رەنگە کاریگەری کۆماری ئیسلامی لە عێراق لاواز بکات و راستەوخۆ کاریگەری لەسەر هەیکەلی حکومەتی ناوەندی شیعە هەبێت، کە لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە لە عێراق دامەزراوە.

کۆماری ئیسلامی لە ساڵی ٢٠٠٥-ەوە کاریگەرییەکی زۆری لە سەر سەرکردە سیاسییەکان و هێزە نیزامییەکانی عێراقدا هەبووە و لەم ساڵانەی دواییدا دەستی بۆ گروپە میلیشیاییە سەربازییەکانی وەک حەشدی شەعبی درێژکردووە بۆ فراوانکردنی ئەو کاریگەرییە.

دەسەڵاتی ئەم گروپانە، کە نزیکەی ١٦ هەزار ئەندامیان هەیە، لە دەستی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەرچووە، بەڵام لاوازبوونی کۆماری ئیسلامی لە ناوەوە، دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی دەسەڵاتی ئەم رژێمە بۆ دزەکردنە ناو توندڕەوە شیعەکانی عێراق، و رێگری دەکات لە جوڵەی خودی رژێم لە ناوچەکە تا ئەو جێگایەی کە دەتوانرێت.

لە روانگەی مەزهەبییەوە، هەرچەشنە لاوازبوونی زیاتری کۆماری ئیسلامی، دەتوانێت بۆشایی گەورەتر لە نێوان دەسەڵاتدارانی شیعەی قوم (لایەنگرانی وەلایەتی فەقێ) و نەجەفدا دروست بکات و لە ئەنجامدا دەسەڵات و کاریگەریی دەسەڵاتدارانی نەجەف زیاد بکات. جگە لەوەش ئێرانییەکان متمانەیان بە دەسەڵاتدارانی قوم نییە.

لە رووی سیاسییەوە کەمکردنەوەی پێگەی کۆماری ئیسلامی لە عێراقدا، لێکەوتەی سیاسی بەرچاوی دەبێت و بوارێکی زیاتر بە سیاسەتمەدارانی کورد و سوننە دەبەخشێت بۆ ئەوەی رۆڵی کاراتر لە کاروباری عێراقدا بگێڕن. ئێستاش کورد و سوننە رۆڵێکی گەورەیان لە کێبڕکێی نێوان "رەوتی سەدر" و "چوارچێوەی هەماهەنگی"دا بینیوە و ئەگەر کۆماری ئیسلامی، دەستوەردان لە کاروباری عێراق رابگرێت، ئەوا دەرفەتی زیاتریان دەبێت بۆ دەرکەوتن لە پرۆسەی سیاسیدا و بڕیاردان لە عێراق.

رووەکەی دیکەی دراوەکە 

لە لایەکی دیکەوە ناسەقامگیری لە ئێران، دەتوانێت کۆماری ئیسلامی ناچار بکات سیاسەتێکی شەڕانگێزانەتر لە عێراقدا بگرێتەبەر. دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی لە مێژە کێشە ناوخۆییەکانیان بۆ وڵاتانی دیکە هەناردە دەکەن. کەواتە دۆسیەی ناڕەزایەتییەکانی ئەم دواییە بەدەر نییە لەوە. جگە لە هێرشەکانی ئەم دواییە بۆ سەر هەرێمی کوردستان، ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی سوپای قودسی سوپای پاسداران، هەڕەشەی ئەوەی کرد، کە ئەگەر بەغدا هەنگاو بۆ داماڵینی چەک لە ئۆپۆزسیۆنی کوردی ئێران نەگرێتەبەر، کۆماری ئیسلامی هێرشی زەمینی دەستپێدەکات.

هەروەها کۆماری ئیسلامی دەتوانێ لەگەڵ هاوپەیمانەکانی لە پەرلەمانی عێراق، بەغدا لە دژی واشنتۆن بکاتەوە و ئەرکی راوێژکاری ئەمریکا لە عێراق هەڵوەشێنێتەوە و دامودەزگا دیموکراسییەکانی ئەم وڵاتە بە توندی لاواز بکات.

کۆماری ئیسلامی بەگوێرەی ئەو تۆمەتانەی ئەم دواییە، کە ئەمریکا بە پشتیوانی لە ناڕەزایەتییەکانی ئێران، هەوڵی پێشێلکردنی سەروەری تاران دەدات؛ به تایبەتیش بێزاره له کردەوەکانی ئەمریکا له گەمارۆدانی رژیم و هەڵگرتنی گەمارۆکانی سەر کۆمپانیاکانی تەکنۆلۆژیا، بۆ دابینکردنی ئینتەرنێت بۆ خەڵکی ئێران.

رەنگە کۆماری ئیسلامی میلیشیاکانی لە عێراق رابهێنێت بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و بنکە سەربازییەکانی ئەم وڵاتە بکەنە ئامانج و لە قۆناغێکی نوێی ململانێی کۆماری ئیسلامی و ئەمریکا، عێراق بکەن بە مەیدانی شەڕ.

یان لانیکەم ئەوەی کە خواستی لە مێژینەی کۆماری ئیسلامی بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە عێراق و زاڵبوون بەسەر ئەم وڵاتەدا، لە بەرامبەر ناسەقامگیری لە ئێراندا، ببێتە هۆی هەموو بڕیارەکانی مستەفا کازمی، کە بەو بڕیارانە سنووری بۆ ئێران دانابوو، کە عێراق بگەڕێتەوە، بۆ هاوسەنگکردنی پەیوەندییە ناوچەییەکان، لەبار بچن.

ئێستاش محەممەد شەیاع سوودانی، گۆڕانکاری بەرچاوی کردووە و سەرجەم بڕیارەکانی حکومەتی کاتی کازمی لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢١ەوە هەڵوەشاندووەتەوە. بڕیارەکانی کازمی، ئەو بڕیارانە بوون کە تیشکیان خستەبووە سەر کرانەوەی عێراق بەڕووی جیهانی عەرەبیدا و سەقامگیری وڵات لە رێککەوتنە ئابووری، وزە، ئەمنی، وەبەرهێنان و چەسپاندنی سەروەری عێراق.

خەونی کۆماری ئیسلامی بۆ هەرێمی کوردستان

ناڕەزایەتییەکانی ئێران، تەنیا جۆری پەیوەندی نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی زیاتر خستەڕوو؛ ئەو پەیوەندییانەی کە لە دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستانی عێراق لە ساڵی ٢٠١٧ (١٣٩٦)، و کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشووی سوپای قودسی سوپای پاسداران، خراپتر و خراپتر بوون.

کۆماری ئیسلامی هەمیشە ترسی ئەوەی هەبووە، کە هەرێمی کوردستان ببێتە مۆڵگەیەک بۆ ئەمریکا بۆ چاودێریکردنی دۆخی عێراق، ئێران و سوریا و لە ئەنجامدا ئەم ناوچەیە لە واقعدا بکاتە مەیدانی شەڕ و هێرش بکات و دەیکاتە سەر گروپە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران، تاکو لەم رێگەیەوە پەیامێکی بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی ناردبێت.

دوای دەستپێکردنی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان لە ئێران، هێرشەکانی کۆماری ئیسلامی بۆ سەر کوردستانی عێراق زیاتر بوو و سوپای پاسداران ناوچەکەی بۆردومان کرد و ژن و منداڵی کوشت. نزیکەی دە هەزار و ٥٠٠ کوردی رۆژهەڵات، وەک پەنابەر لەم ناوچەیە تۆمار کراون و زۆر کەسی دیکەش بەبێ تۆمارکردن لەوێ دەژین.

بێ گومان هێرشەکانی سوپای پاسداران بۆ سەر هەرێمی کوردستانی عێراق بەردەوام دەبێت و تەنانەت کۆماری ئیسلامیش دەتوانێت بەشێک لە هەرێمی کوردستانی عێراق داگیر بکات و بنکەی خۆی لەوێ دروست بکات، بە بیانووی ئەوەی کورد پریشکی ناڕەزایەتییەکانی ئێران بووە. واتە ئەوەی تورکیا لەم چەند ساڵەی دواییدا لە ناوچەی کوردستان و باکوری سوریا کردوویەتی.

هەروەها کۆماری ئیسلامی دەتوانێت کارتی میلیشیا شیعەکانی عێراق لە هەرێمی کوردستان یاری بکات و داوا لە حکومەتی عێراق بکات لە پاراستنی سنووری ئێران لەگەڵ هەرێمی کوردستان لە جیاتی هێزە کوردییەکان هێزی عێراقی بەکاربهێنێت.

ئەگەری ئەوە هەیە، حکومەتی نوێی عێراق بارودۆخی هەرێمی کوردستان خراپتر بکات و ئەم مەترسییە بەتایبەتی ئاراستەی پارتی دیموکراتی کوردستان بکرێت. پەیوەندی ئەم حیزبە لەگەڵ کۆماری ئیسلامی بەقەد پەیوەندی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، لەگەڵ کۆماری ئیسلامی باش نییە. ئەم جۆرە کارانەی کۆماری ئیسلامی هەم بۆ عێراق و هەم بۆ هەرێمی کوردستان کارەساتبار دەبێت.

 لە هەناردەکردنی شۆڕشەوە بۆ هەناردەکردنی کێشە

کۆماری ئیسلامی لە ساڵی ٢٠٠٢وە، عێراقی وەک گۆڕەپانێکی ستراتیژی بۆ نیشاندانی پێگە و هەیمەنەی لە بەرامبەر رکابەرەکانیدا دەبینی. لەو کاتەوە عێراق وردە وردە گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە و بە تێپەڕبوونی کات لە خاکی هەیمەنەی کۆماری ئیسلامیەوە بۆ شوێنی کەڵەکەبوونی کێشەکانی ئەم رژێمە گۆڕاوە.

ناڕەزایەتییەکانی ئەم دواییەی ئێران تیشکی خستۆتە سەر ئەم گۆڕانکارییە لە رۆڵی عێراق بۆ کۆماری ئیسلامی؛ بە تایبەت ئەو راستییەی کە کۆماری ئیسلامی بەردەوام نائارامی و ناسەقامگیریی نێوخۆی ئێران دەخاتە ئەستۆی "دژبەرانی شۆڕش"ی (ئۆپۆزسیۆنی کوردی ئێران)، لە سنووری باکووری رۆژاوا لە هەرێمی کوردستان.

دەستپێکردنی گەمەی لۆمەکردنی ئەم و ئەو لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە، خاڵێکی گرنگی تێدایە و ئەوەش هیچی تر نییە جگە لەوەی کە کۆماری ئیسلامی پەیوەندییەکی ئاغا و نۆکەری دەوێت، لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە؛ ئێستا دەیەوێت ئەم وڵاتە، عێراق بێت یان سوریا یان لوبنان؛ بۆ رژیمی دەسەڵاتداری ئێران گرنگ نییە.

جا کۆماری ئیسلامی بەڕاستی باوەڕی بەو تۆمەتانە هەیە کە دەیخاتەڕوو یان ئەو تاوانبارناساندنە بێ بنەما بن، لە هەر حاڵەتێکدا هەمووی شتێک نیشان دەدات، کە ئەم دەسەڵاتە تەنانەت هەموو هێزەکانی بە وەکالەت و "هاوپەیمانەکانی"شی بە سەرچاوەی مەترسیی بۆ سەر مانەوەی خۆی دەزانێت. هەمان رێبازی کۆماری ئیسلامی بۆ گروپە میلیشیاییەکان بە وەکالەت لە سوریاش راستە و سەرەڕای ئەوەی، کە نزیکەی پازدە ملیار دۆلاری بۆ دامەزراندنیان خەرج کردووە، سەرچاوەی داراییان بۆ دابین دەکات، مووچەی مانگانە و مافی مانەوەیان و هاووڵاتی بوونیان پێدەدات لە ئێراندا، سرووشتی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی کە لەسەر بنەمای وابەستەیی دامەزراوە، چارەنووسی ئەم گروپانە بە تەواوی بە خزمەتکردنیان بە کۆماری ئیسلامییەوە دەبەستێتەوە و ئەمەش وا دەکات ئەم جۆرە گروپانە زیاتر پێشبینی نەکراو و جێی متمانە نەبێت.

کۆماری ئیسلامی ترسی ئەوەی هەیە ئەو خراپەکارییەی دەستی پێکردووە، خۆی بگرێتەوە

کۆماری ئیسلامیش لە هاوپەیمان و بریکارەکانی نیگەرانە و بە تاوانبارکردنی ئۆپۆزسیۆن کورد لە هەرێمی کوردستان، بیر لە سەرقاڵکردنی جیهان لە بابەتی سەرەکی دەکاتەوە.

لە دۆخێکی وادا حکومەتی سودانی لە عێراق، لە دۆخێکی ناجێگیر دایە. تا ئێستا نازانرێت مەترسی هێرشی زەمینی لەلایەن ئیسماعیل قائانییەوە چەندە جددییە، بەڵام راستییەکە ئەوەیە، کە گرژیی نێوان کۆماری ئیسلامی و حکومەتی عێراق و گرژی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان زیاتر دەبێت.

دەرئەنجامە مەزهەبی، ئابووری و سیاسییەکانی ناسەقامگیری لە ئێران بۆ عێراق جددییە؛ بە تایبەت ئێستا کە کۆماری ئیسلامی بە سیناریۆیەک، ئەمریکای بە پێشێلکردنی سەروەری ئێران و مەترسی خستنە سەر سەقامگیریی ناوچەکە تۆمەتبار کردووە و ئەم رژێمەی خستۆتە رووبەڕووی ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان و عێراق.

بە لەبەرچاوگرتنی هەموو ئەو تایبەتمەندییانە، ئەگەری ئەوە هەیە کە هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە ببێتە گۆڕەپانی ململانێی نێوان کۆماری ئیسلامی و ئەمریکا.

سەرچاوە: ئێران ئینتەرناشناڵ