Nuce Logo

لە بارەى گرنگى و ساتەوەختى سەردانى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ بەریتانیا و کۆبوونەوەى لەگەڵ بۆریس جۆنسۆن، سەرۆک وەزیرانى بەرتیانیا و بەرپرسانى باڵاى ئەو وڵاتە لە (15) ئەیلوول تاوەکو (18-9-2021)، د. نەبەز نەوزاد، مامۆستاى زانکۆ و شارەزا لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان دەڵێت، ئەم سەردانەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان لە کاتى خۆیدا بوو بەتایبەتى لە دواى سەردانى سەرۆک کۆمارى فەرەنسا بۆ هەولێر، ئێستاش کە سەرۆکى هەرێمى کوردستان سەردانى بەریتانیا دەکات دیارە ئەوە رووداوێکى زۆر گرنگە بۆ هەرێمى کوردستان، کە دەیەوێ لەم ڕێگەیەوە پەیوەندییەکانى لەگەڵ ئەوروپا باشتر بکات، هەروەها ئەو ساردیەى کە لە دواى رێفراندۆمى ساڵى (2017) دروست بوو لە نێوان بەریتانیا و حکوومەتى هەرێمى کوردستان، ئەو پەیوەندییانە دووبارە بە شێوازێکى تر دابڕێژێتەوە.

د. نەبەز نەوزاد، لە دیمانەیەکى لەگەڵ رووداو لە (17)ى ئەیلوولى (2021) ڕاشیگەیاند، حکوومەتى بەریتانیا نەیشاردۆتەوە کە ئەوان پشتگیرى لە کوردستانێکى بەهێز دەکەن لە چوارچێوەى عێراقێکى بەهێز، پێموا نییە بەریتانیا کوردستان جیاواز ببینێ لە عێراق، هەروەها ئەوان زیاتر متمانەیان بە پێشمەرگە هەیە وەکو لە هێزە عێراقییەکان، وە ئەوەى بۆوان گرنگە سەقامگیرى ئەو جوگرافیایە کە ئێمە لێدەژین، بۆیە پشتکردن لە کورد یان فەرامۆشکردنى ڕۆڵى کورد دەبێتە دروستبوونى بۆشاییەکى ئەمنى گەورە کە وا دەکات زەرەرمەندى یەکەم بن هەم لەڕووى ئابوورییەوە هەم لەڕووى سیاسى و سەربازییەوە، بۆیە بەریتانیا ڕۆڵى کوردستانى زۆر لەلا گرنگە.

دەقى دیمانەى د. نەبەز نەوزاد، مامۆستاى زانکۆ و شارەزا لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان:

ــ لەم سەردانەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان گرنگترین ئەو بوارانەى کە هەرێمى کوردستان دەتوانێ سوودى لێببینى لەم نزیکبوونەوانەى لەندەن و هەولێر چییە؟

د. نەبەز نەوزاد: ئەم سەردانەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان لە کاتى خۆیدا بوو، وە سەردانێکى زۆر گرنگە بەتایبەتى لە دواى سەردانى سەرۆک کۆمارى فەرەنسا بۆ هەولێر، ئێستاش کە سەرۆکى هەرێمى کوردستان سەردانى بەریتانیا دەکات دیارە ئەوە رووداوێکى زۆر گرنگە بۆ هەرێمى کوردستان، وە حکوومەتى هەرێمى کوردستان دەیەوێ لەم ڕێگەیەوە پەیوەندییەکانى لەگەڵ ئەوروپا بەتایبەتى لەگەڵ بەریتانیا کە ئەندامى ئەنجوومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتییە، هەوڵبدات پەیوەندییەکانى باشتر بکات، ئەو ساردیەى کە لە دواى رێفراندۆمى ساڵى (2017) دروست بوو لە نێوان بەریتانیا و حکوومەتى هەرێمى کوردستان، ئەو پەیوەندییانە دووبارە بە شێوازێکى تر دابڕێژدرێتەوە، بۆیە ئەم پەیوەندییانە لەڕووى ئابوورى، سیاسى، ئاسایشەوە گرنگییەکى زۆرى هەیە، بەتایبەتى لەڕووى ئەمنییەوە ئامانجى سەرەکى سەردانەکەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ بەریتانیا، لەڕووى ئابوورى و سیاسى و سەربازییەوەیە، چونکە سیاسەتى سەرەکى حکوومەتى هەرێمى کوردستان لە ئێستادا دڵنیایی لە وڵاتانى ئەوروپى وەربگرێ، بۆ ئەوەى ئەو رووداوانەى لە ئەفغانستان روویاندا یان ئەو رووداوانەى کە لە داهاتوودا روودەدەن، ئێمە دیدگایەکى روونمان نییە ئاخۆ دواى هەڵبژاردنەکانى عێراق چى ڕوودەدات، بۆیە لەم ڕووەوە سەرۆکى هەرێمى کوردستان دەیەوێ دڵنیایى لە ئەوروپییەکان وەربگرێ، لەناویشیاندا بەریتانیا کە وڵاتێکى زۆر کاریگەر و گرنگە، لەم ڕووەوە پەیوەندییەکانمان پێشبەخەین ئەو دڵنیاییە وەربگرێت.

ــ باسى کۆمەڵێک تەوەرى گرنگیت کرد کە هەرێمى کوردستان دەتوانێ سوودى لێوەربگرێ، بۆ نموونە باسى لایەنە ئابوورى و سیاسییەکە دەکەین، بەتایبەتى لەسەر پرسە ئەمنییەکان کە ئێوەش جەختان لەسەرکردەوە، چۆن هەرێمى کوردستان لە پرسە ئەمنییەکە لەم نزیکبوونەوەیە سوود وەربگرێ؟

د. نەبەز نەوزاد: ئێمە بە حوکمى ئەو جوگرافیایەى کە تێیدا دەژین، دەبێ چاوەڕێى ئەوە بکەین کە ناسەقامگیرى لەم ناوچەیە دروست دەبێ، بۆیە لایەنى ئەمنى بۆ ئێمە لە هەموو لایەنەکانى تر گرنگترە، کاتێ کە ئێمە باسى سیاسەتی دەرەوەى خۆمان دەکەین، سیاسەت بە ماناى سیاسەت نا بەڵکو بە ماناى ستراتیژیەتیى دەرەوەى حکوومەتى هەرێمى کوردستان لەگەڵ وڵاتانى تر دەبێ چۆن بێت، بۆیە لایەنى ئەمنى بۆ ئێمە لەلایەنى سیاسى و ئابوورى گرنگترە، چونکە تۆ ئەگەر لەڕووى ئەمنییەوە ئارام نەبى تەنانەت ئەو پێشکەوتنەى کە لە کوردستان بەدی هاتووە بەردەوام نابێت، بۆیە حکوومەتى هەرێمى کوردستان پێویستى بە پاڵپشتى وڵاتانى ئەوروپى هەیە، لە ناویشیاندا وەکو بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەرەنسا، کە ئەم سێ وڵاتە داڕێژەرى سیستەمى سیاسى ئەوروپان، بۆیە پاڵپشتى ئەو وڵاتانە زۆر گرنگە، بۆیە خۆشبەخاتە حکوومەتى هەرێمى کوردستان لەم دواییەدا خەریکى دەستى بە جووڵەیەکى دیپلۆماسى کردووە لەگەڵ وڵاتانى بەهێزى ئەوروپا، بۆ ئەوەى لەم ڕووەوە دڵنیاییان لێوەربگرێ، چونکە بەڕاستى مەشق و ڕاهێنان بە هێزەکانى پێشمەرگە زۆر گرنگە، ئێمە دەبێ تاکید لەوە بکەینەوە، جگە لەوە لەڕووى ئەو کۆمەکە سەربازییەوە وڵاتانى ئەوروپى پێشکەشى هێزەکانى پێشمەرگەى دەکەن دەبێ ئێمە بەردەوام لەوەى کە نەڵێن هەڕەشى داعش نەماوە.

ــ پێتوا نییە ئێستاش هەندێ گرووپ مەترسییان هەیە، بەتایبەتى شانە نووستووەکانى داعش لەو ناوچانەى بۆشایی ئەمنى هەیە، تەنانەت ئەوە یەکێک بوو لە تەوەرە گرنگەکانى کۆبوونەوەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان و سەرۆک وەزیرانى بەریتانیا؟

د. نەبەز نەوزاد: بە دڵنیاییەوە ئەوروپییەکان کە لەگەڵ کورد دادەنیشین، لە زۆربەى کۆبوونەوەکان باسى هەڵوێستى پێشمەرگە دەکەن لەشەڕى داعش دا، کە چۆن پێشمەرگە هاوکاریان بووە لە شکستپێهێنانى هێرشەکانى داعش، بۆیە ئێمە وەکو منەتێک بەسەر هەموو وڵاتانى ئەوروپییەوە، ئەرکێکمان لەسەریانە کە پێویستە هاوکارى پێشمەرگە بکەن، بۆیە دەبێ ئێمە ئەم پەیوەندییانە بەردەوام بەرەویان پێبدەین، چونکە مەترسى لەسەر هەرێمى کوردستان هێشتا ماوە، وەک مەترسى سەرهەڵدانەوەى داعش، مەترسى ئەو گرووپانەى لەدەرەوەى یاسانە، بۆیە دەبێ دڵنیا ببینەوە کە وڵاتانى ئەوروپى دەستبەردارى پێشمەرگە نابن، بەڵکو لەڕووى کەرەستەى سەربازییەوە هاوکارى بکرێن، چونکە یەکێک لەو کەموکوڕیانەى لەسەرەتاى شەڕى داعش هەمانبوو، کەمى کەرەستەى سەربازیى بوو، بۆیە ئێستا دەبێ کە بارودۆخى کوردستان تا ڕادەیەک سەقامگیرە ماناى ئەوە نییە ئەو سەقامگیرییە بەردەوام دەبێ، بەڵکو ئێمە دەبێ بە ستراتیژیەتێک کاربکەین کە کەرەستەى زیاترى سەربازیى بەدەستى هێزەکانى پێشمەرگە بگات. 

سەردانەکەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ بەریتانیا زۆر گرنگ و لە کاتى خۆیدا بوو.

ــ ئەگەر باسى سیاسەتى بەریتانیا بکەین بەرامبەر گۆڕانکارى ناوچەکە بە شێوەیەکى گشتى، وەک دەزانى ئەوان بەوە ناسراو زۆرجار بە گوێرەى دۆخەکە مامەڵە دەکەن و وەک دەڵێن دۆستى هەمیشەیى نین، دەمانەوێ بزانین چۆن هەڵسەنگاندن دەکەن بۆ سیاسەتى بەریتانیا بەرامبەر بە کورد کاتە جیاوازەکان؟

د. نەبەز نەوزاد: خۆى سیاسەتى دەرەوەى بەریتانیا لەسەر بنەماى بەرژەوەندى داڕێژراوە لەگەڵ وڵاتانى تر، واتە بەریتانیا جیاواز لە هەندێ وڵاتى تر، بۆ نموونە فەرەنسا سیاسەتێکى روون و ئاشکراى هەیە لەگەڵ وڵاتان دا، بەڵام بەریتانیا ناڕوونى هەیە لە سیاسەتى دەرەوەى بەتایبەتى لەگەڵ کورددا، ئەگەر ئێمە بگەڕێنەوە بۆ مێژوو، دەبینین کە یەکەم وڵات چەکى کیمیاوى دژى کورد بەکارهێنا بەریتانیا بوو نەوەکو سەدام حسێن، لە (1920) ویسنتۆن چەرچل ئەوکاتە چەکى کیمیاوى دژى عەشیرەتەکانى کوردستان بەکاردەهێنێ، بۆیە مێژووییەکى تاڵمان هەیە لەگەڵ بەریتانیا، تاوەکو ساڵانى نەوەت، کە ئەوکاتە جۆن مێجەر کە یەکێک بوو لەو کەسانەى کە لە بڕیارى (688) پاڵپشتییەکى گەورەى ناوچەى ئارامى کرد.

بۆیە ئەگەر بەریتانیا بەوێ دەتوانێ ڕۆڵەکى کاریگەرى هەبێ، وە سیاسەتەکەى بە شێوەیەک ئاراستە بکات کە لەبەرژەوەندى کورددا بێت، بەڵام ئەوە دەوەستێتە سەرخۆمان، کە سەرکردەکانى کورد چۆن دەتوانن سوود لە سیاسەتى دەرەوە وەربگرن، بۆ نموونە سەرۆکى هەرێمى کوردستان، کەسایەتێکى بەهێزى هەیە لە ناو ئەوروپییەکان، بۆیە ئەم سەردانەشى پێموایە هەر بەو ئاراستەیە کە روونیێک یاخود لێتێگەیشتنێک هەبێ لە سیاسەتى بەریتانیا، وە هانیان بدات کەوا پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەرێمى کوردستان بەردەوام بێت.

ــ باسى کەسایەتیى کاک نێچیرڤان بارزانی-نیت کرد، کەوا لەڕووى دیپلۆماسییەوە کەسایەتییەکى بەهێزى هەیە، ئەم هەوڵانەى سەرۆکى هەرێمى کوردستان وا دەکەن ڕوانینى وڵاتانى ناوچەکە بۆ هەرێمى کوردستان جیاواز بێت لەڕابردوو.

د. نەبەز نەوزاد: بێگومان تۆ هەر پێشبکەوە، هەموو پێشکەوتێنێک پێویستى بە مارکتنیگ هەیە، هەولێر با هەر پێشبکەوێ بەڵام ئەگەر وڵاتانى دونیا نەزانن ئەو سەقامگیرییەى لە کوردستان هەیە چۆنە، ئەگەر تۆ مارکتنینگ بۆ ئەو پێشکەوتنەى خۆت نەکەى، تەسویق بۆ ڕۆڵى پێشمەرگە نەکەى کە چ ڕۆڵێکى گێراوە لە شەڕى داعش دا بێگومان وڵاتانى ئەوروپى نایێن پاڵپشتى تۆ بکەن بەبێ ئەوەى کە تۆ تەسویقى بۆ بکەى، بۆیە بوونى کەسایەتى کاک نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان لەلاى ئەوروپییەکان ناسراوە، ڕێز و پێگەیەکى تایبەتى هەیە بۆیە پێموایە هەڵبژاردنى سەرۆکى هەرێمى کوردستان بۆ بەریتانیا هەر بەو ئاراستەیە بووە یاخود لەبەر کەسایەتیى خودى سەرۆکى هەرێم بووە کە دەتوانێ هەم بەرامبەرەکەى بە ئاسان تر ڕازى بکات، وە هەمیش گوێى لێدەگیرێ، وە لەگەڵ سەرۆک وەزیرانى بەریتانیا پەیوەندییەکى کەسایەتیى باشى هەیە، جگە لەوە ئەو پەیوەندییە کەسییانە کاریگەرى خۆى هەیە لەسەر سیاسەتى دەرەوە، بۆ نموونە لە سەروبەندى رێفراندۆم لە (2017)دا، کۆمیتەى دەرەوەى بەریتانیا تا ڕادەیەک پاڵپشتى رێفراندۆمى کوردستانى دەکرد، بەڵام حکوومەتى بەریتانیا ئەوکاتە بەهیچ شێوەیەک پاڵپشتى رێفراندۆمى نەدەکرد، بۆیە ناکرێ هەموو فۆکەسەکەمان لەسەر لۆردەکان یان پەرلەمانى بەریتانیا، بەڵکو حکوومەتى بەریتانیا دامەزراوە گرنگە، وە پەیوەندییە کەسییەکان لەو ڕووەوە بێگومان کاریگەرى زۆر زۆرى هەیە.  

ــ وەک دەزانن هەولێر بۆتە ناوەندێکى گەورەى دیپلۆماسى وڵاتان و سەرکردەکانى ئەوروپا، بۆتە ترافیکێکى دیپلۆماسى وەک پایتەخت، پێیوایە ئەو تێڕوانینەى بەریتانییەکان واتە ئەو سیاسەتەى دەرەوەى بەریتانیا بەرامبەر بە بەغدا هەیەتى، هەمان سیاسەتیشیان بەرامبەر هەولێر هەیە یاخود هەولێر لەلاى ئەوان جیاوازتر دەبیندرێت؟ 

د. نەبەز نەوزاد: حکوومەتى بەریتانیا نەیشاردۆتەوە کە ئەوان پشتگیرى لە کوردستانێکى بەهێز دەکەن لە چوارچێوەى عێراقێکى بەهێز، واتە کوردستانێکى یەکگرتووى بەهێز لە چوارچێوەى عێراقێکى بە هێزدا، بەڵام ئەگەر ئێمە وەکو سیاسى ئەو دەستەواژەیە شیبکەینەوە دەبینین کە پێکدادانێک هەیە لەم پەیامەدا، چونکە  عێراقى بەهێز واتە کوردستانى بەهێز، بۆیە پێموا نییە بەریتانیا کوردستان جیاواز ببینێ لە عێراق، بەڵکو ئەوان زیاتر متمانەیان بە پێشمەرگە هەیە وەکو لە هێزە عێراقییەکان، وە ئەوەى بۆ ئەوان گرنگە سەقامگیرى ئەو جوگرافیایە کە ئێمە لێدەژین، بۆیە پشتکردن لە کورد یان فەرامۆشکردنى ڕۆڵى کورد دەبێتە دروستبوونى بۆشاییەکى ئەمنى گەورە کە وا دەکات زەرەرمەندى یەکەم بن هەم لەڕووى ئابوورییەوە هەم لەڕووى سیاسى و سەربازییەوە، بۆیە بەریتانیا ڕۆڵى کوردستانى زۆر لەلا گرنگە، وە خودى ڕۆڵى کوردستانیش گرنگە، واتە ئەوان ناتوانن ئەم ڕۆڵە گرنگەى کوردستان فەرامۆش بکەن. 

سەرۆکى هەرێمى کوردستان دەیەوێ دڵنیایى لە ئەوروپییەکان وەربگرێ.

ــ واتە هەولێرەکى بە هێز و سەقامگیر لەڕووى ئەمنییەتەوە بۆ ئەوان گرنگە؟

د. نەبەز نەوزاد: ئەوە ڕاستەوخۆ لە بەرژەوەندیى وڵاتانى ئەوروپییە لە ناویاندا بەریتانیا، چونکە بەریتانیا بەرژەوەندییەکى زۆرى لەم وڵاتەدا هەیە، لەڕووى بازرگانییەوە نزیکەى (140) کۆمپانیا بازرگانى هەیە لەم وڵاتە، وە جگە لەوە ژمارەیەکى زۆرى بەریتانى لێرە دەژین، ئەگەر کوردیش بن بەڵام ڕەگەزنامەى بەریتانیان هەیە، وە هاووڵاتییەکى زۆرى کوردستانیش لە بەریتانیا دەژین، یانى ئەوەش گرنگە بۆ ئەوان.

س: رووداو