Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

توركیا و قەتەر  دوو وڵات لەدوای رووخاندنی رژێمی سووریا لە (2024/12/8) یەكەم وڵات بوون بە فەرمی باڵیۆزخانەیان لە دیمەشق كردەوە، لە (22)ی هەمان مانگ هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی سووریای كرد، ئەحمەد شەرع، فەرمانڕەوای حكومەتی نوێی سووریا لە كۆشكی گەل لە دیمەشق پێشوازی لە هاكان فیدان كرد. دواتریش پێكەوە سەردانی چیای قاسیۆنیان لە باكووری دیمەشق كرد، كە دەڕوانێتە سەر زۆربەی دیمەشق.

سەبارەت بە قەتەریش، كە هاوپەیمانێكی بەهێز و دۆستی توركیایە، یەكێكە لە دیارترین ئەو وڵاتانەی كە لەسەرەتای شۆڕشی سووریاوە لە (2011) پاڵپشتی دارایی و سیاسی و سەربازیی پێشكەشی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە كردووە، شاندێكی باڵای رەوانەی دیمەشق كرد و لەگەڵ ئەحمەد شەرع كۆبوونەوە، پاشانیش ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەورەوەی حكومەتی كاتی سووریا سەردانی دەوحەی كرد، هەردوولا جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە قەتەر رۆڵی سەرەكی لە قۆناغی داهاتووی سووریا دەبێت، پێشتریش ئەحمەد شەرع جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، كە قەتەر رۆڵی دەبێت لە سووریا.

لەگەڵ پاڵپشتی كۆن ــ نوێی قەتەر باس لە رۆڵی توركیاش لە چركەساتی روخاندنی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دەكرێت، لێرە پێویستە ئەو پرسیارە بكرێت هەردوو وڵات چ جۆرە پاداشتێك لە ئیدارەی نوێی سووریا چاوەڕوان دەكەن، لەسەر حیسابی چی و كێ دەبێت، جگە لەوەش پرسیاری گەورەتر ئەوەیە سعوودیە و باڵادەستی ئەمەریكا چ كاریگەرییەكی لەسەر خەونی دوولایەنەی قەتەر ــ توركیا دەبێت، یاخود خەونەكان بەدی دێن.

هەرچەندە دۆناڵد ترەمپ پێشتر رایگەیاندووە، كە توركیا كلیلی سووریای نوێی بەدەستەوەیە، بەڵام راگەیاندنی ئەوەی سعوودیە دەیەوێت وەبەرهێنان لە ئەمەریكا بۆ (600) ملیار دۆلار بەرزبكاتەوە، ئەوەش كاریگەری لەسەر قووڵبوونەوەیی توركیا و تموحەكانی قەتەر دەبێت.

رۆڵی توركیا چی دەبێت؟

لەو كاتەوەی گرووپە چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا لە (27/12/2024) لە ژێر ئاڵای "هەیئەی تەحریری شام" چەند بۆچوونێك لەسەر قەبارە و ئاستی رۆڵی توركیا لەو پڕۆسەیە هەیە.

عومەر زاحی، مامۆستای ئابووری دەڵێت، توركیا وەك هێزێكی سەركەوتوو و سەرەكی لە سووریا دەركەوت، بۆیە پیشەسازی و ژێرخانی توركیا سوودی زۆر لە دووبارە ئاوەدانكردنەوەى سووريا دەبینن.

ئەحمەد مەنسوور، راگەیاندكاری میسری كە لە (2015) دیمانەی لەگەڵ ئەحمەد شەرع كردووە، دەڵێت، ئەحمەد شەرع لە رۆژانی سەرەتای روخاندنی بەشار ئەسەد پێیگوتووم، توركیا ئاگاداری هێرشەكان بووە، كە ئامانج لێی گورزێكی پێشوەختە بوو، بۆ ئەوەی سوپای سووریا و هاوپەیمانەكان و بۆردوومانی خەڵك لە ئیدلیب تێپەڕێنێت.

بەگشتی لەسەرەتاوە توركیا لە چەندین سیناریۆ و لێدوانەكانی پەیوەست بە رووداوەكانی روخاندنی بەشار ئەسەدەوە هەیە، یەكێك لە ئەندامانی هەیئەی تەحریر بە واشنتن پۆستی راگەیاندووە، پلانی دەستپێكردنی رووخاندنی بەشار ئەسەد چوار ساڵ پێش ئێستا داندراوە، هەیە لەو چوارچێوەیە هاوپەیمانی لەگەڵ گرووپەكانی دیكە كردووە، توانا سەربازییەكانی بەهێزكردووە چەك و پێداویستی بەرهەمهێناوە.

هەمان سەرچاوە ئەوەشی ئاشكرا كردووە، كە هەیئەی تەحریر پێشوەختە پیلانی هێرشەكەی داوە بە توركیا، ئەنقەرەش رەزامەندی سەرەتایی لەسەرداوە، بەڵام گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵنەكردووە.

ئێستا دەركەوتووە كە توركیا بەكردەیی لە یەخستنی گرووپەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا بە هەموو باڵ و بۆچوونەكان و ئامانجەكانیانەوە سەركەوتوو بووە، كاریگەری لەسەر جۆری گوتارەكانیان لە لێدوانەكانی بەرپرسانی سووریا هەیە، ئەو خاڵە چەندین پرسیاری لەسەر ئامانجەكانی ئەنقەرە درووستكردووە لە گۆڕینی عەقڵیەتی گرووپێكی چەكدار لە سووریا كە لای كەمی لە قۆناغی پێشوو لە رووی سیاسی و سەربازییەوە پاڵپشتی دەكردن، كە لە قۆناغی شۆڕشگێڕییەوە بۆ قۆناغی دەوڵەتداری. 

سەرەڕای بەریەككەوتنی لێدوانە فەرمییە سەرەتاییەكان لەسەر رۆڵی توركیا لەو هێرشانە، بەڵام دەركەوتنی رەجەب تەیب ئەردۆغان، هاوكات لەگەڵ پێشكەوتنی گرووپەكان لە دیمەشق و لێدوانەكانی سەرۆك كۆماری توركیا ئەوە دەردەخەن كە ئامانج لە ئۆپراسیۆنەكە تەنیا بەرەوپێشوەچوون نەبووە.

ئەردۆغان لەدواین پەیامی كە ئاراستەی ئەسەدی كرد، گوتی، هیچ گۆڕانكارییەك لە هەڵوێست نییە، تەنیا بۆ بیرخستنەوە كە ئامانجی ئۆپۆزسیۆن دیمەشقە، ئێمە بۆ دیدار داوامان لە بەشار ئەسەد كرد، تاوەكوو پێكەوە ئایندەی سووریا دیاری بكەین، بەڵام بەداخەوە وەڵامێكی ئەرێنی نەداینەوە، لە ئێستاوە حەلەب لەژێر دەسەڵاتی ئۆپۆزسیۆنە، هەروەك حەما و حومیسیش كۆنتڕۆڵ كراوە و بەرەو شام دەچن.

تموحی توركیا لە سووریا تەنیا لایەنی ئابووری نییە، چونكە ناكرێت چاوپۆشی لە پرسی كورد بكرێت، كە دەكرێت بە تەنیا چارەسەر بكرێتە پاساوی دەستوەردانی توركیا لە ململانێی سووریا بیكات بە وەبەرهێنانێكی گەورە، ئەردۆغان بۆ ئەوەش وەك پێشوو هیوای لەسەر ترەمپ هەڵچنیووە.

بەگەڕانەوە بۆ ساڵی مانگی (10)ی (2019) لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنی نێوان ئەردۆغان و ترەمپ، ئەوكاتە دۆناڵد تەرەمپ بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا دا، لە بەرانبەردا توركیا هێرشێكی فراوانی كردە سەر ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سووریای دیموكرات، سەدان هاووڵاتی كوژران و زیاتر لە (300) هەزار كەس ئاوارە بوون، دووبارەبوونەوەی ئەو سیناریۆیە زۆر بەهێز نییە.

یەكەم، چونكە سووریا لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەیەكی نوێیە.

دووەم، تمووحەمانی سعوودیە و سووریا بەریەك دەكەوێت.

سێیەم، ترەمپی دوێنێ ترەمپی ئەمڕۆ نییە.

رۆڵی قەتەر 

رۆڵی قەتەر بە تەواوی لەو رۆڵی وڵاتێكی بەهێزی هەرێمی وەك توركیا لە كاروباری ناوچەكە و هەرێمەكان هەیەتی جیاوازە، بەتایبەت سەبارەت بە پرسی سووریا، چەندین پرس پەیوەندییە بەهێزەكانی دەوحە و ئەنقەرە لە پرسە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان پێكەوە دەبەستێتەوە، هەروەك لە چەندین خاڵی جەوهەری یەكدەگرنەوە، چەندین پرسیار لەبارەی ئەو بەرژەوەندییانە هەیە كە قەتەر لەدوای روخاندنی بەشار ئەسەد دەیخوازێت، كە لە كاتێكدا جڵەوی كاروبارەكان بەدەست ئەنقەرەی هاوپەیمانی دەوحەوەیە، چەند بەرژەوەندییەكان پێكەوە هەیە، بەتایبەت ئابووری و كەرتی وزە.

لە هەر رستەیەك "قەتەر، ئەنقەرە، دیمەشق" كۆبێتەوە، دەبێت باسی پڕۆژە گەورەكەی تێدا بێت، كە هەندێك رووداوەكانی جەنگی سووریا بۆ ئەو پرسە دەگێڕنەوە، كە بریتییە لەو هێڵەی لە دەوحەوە بۆ توركیا دێت، كە قەتەر دەكاتە گەورەترین وڵاتی هەناردەی گازی سرووشتی، توركیا دەبێتە گەورەترین دابەشكەری گاز لە جیهان بە حكومی دراوسێیەتی ئەوروپا، بەڵام تەنانەت ئەو پڕۆژەش بە ئاسانی نایەتەدی، كە لە ساڵی (2011) هەنگاوی ندراوە، لەو كاتەوەی ئەمەریكا دەستی بەسەر گازی هاوردەی گازی شلی ئەوروپی داگرتووە، ئەو حەماسەتەی پێشووی بۆ ئەو پڕۆژە نەماوە.

قەتەر وەك وەڵاتێكی عەرەبی لە ساڵانی سەرەتای شۆڕشی سووریا سەركردایەتی دۆسیەی سووریای دەكرد، حەمەد بن جاسم ئال سانی، لە دیدارێكدا دەڵێت، قەتەر بە هەماهەنگی لە سەرووی هەموویانەوە ئەركی بەرێوەبردنی "ژووری عەمەلیات"ی بۆ روخاندنی بەشار ئەسەد گرتە ئەستۆ، پێش ئەوەی دۆسیەكە لە دەستی بهێندرێتە دەرەوە.

لە (2017) لە كاتی درووستبوونی قەیرانەكەی لەگەڵ وڵاتانی كەنداو، توركیا هەڵوێستی یەكلاكەرەوەی لە پاڵپشتی دەوحە هەبوو، پاڵپشتی سیاسی و ئابووری و سەربازیی لە رووبەڕووبوونەوەی رێكارەكانی بایكۆتی كەنداو گرتەبەر.

ئێستا توركیا لە هەركاتێكی پێشوو زیاتری دەوێت، ئەردۆغان لە (2023) هەوڵی دا دەسەڵاتی ئەسەد بە هەڵوێستەكانی دا بچێتەوە، داوای گفتوگۆی كرد، ئەوەش ئەو كاتە بوو مەترسی هێزە كوردییەكان لەسەر سنوورەكانی باكوور زیادی كردبوو، دۆسیەی ئاوارەكان لە قەیران دابوو، بۆیە پێویست بوو لەو كاتە بەستەڵەكی نێوانیان كەمێك بتوێتەوە، بۆ جێبەجێكردنی هەندێك رێكاری خۆپارێزی ئاساسایشی ناوچەیی توركیا و كەمكردنەوەی فشە جەماوەرییەكانی ناوخۆی توركیا لەسەر ئەردۆغان، لەبەرانبەر دەستبەرداربوونی هەندێك پرەنسیپی كۆن.

ئێستا تموحەكانی ئەنقەرە لەدوای كەوتنی ئەسەد فراوان بووە، بەرپرسانی تورك لێدوانەكانیان لەسەر رۆڵی ئەنقەرەیە لە سووریا، بۆ ئەوەی رەهەنگی گشتگیرتر وەربگرێت لە پێشكەش كردنی پاڵپشتی دارایی و هەماهەنگی و هاوكاری ئابووری و دیاریكردنی سنوورە ئاوییەكان و دۆزینەوەی نەوت و گازە.

بەگوێرەی چاودێران و شارەزایانی سیاسی توركیا بۆ رێككەوتنەكان لەگەڵ دەسەڵاتی كاتی سووریا بە پەلەیە، كە لە كاتێدا ئەو ئیدارەی ئێستا دەسەڵاتی ئەو رێككەوتنانەی نییە.

ترەمپ لە رووداوەكانی سووریا

سەرەڕای ئەەوەی ترەمپ بوونی هەیە، بەڵام ناتوانین یەكلای بكەینەوە رۆڵی ئەرێنی یاخود نەرێنی ئەنقەرە چی دەبێت، بەڵام بە جدیش هەوڵ دەدات رۆڵی سەرەكی لەو ناوچەیە هەبێت، بۆ رێكخراستنەوەی كارتەكانی ئەو ناوچەیە لە یەكەم تاقیكردنەوەی راستەقینەی ئەو قۆناغە دەستی یاریكردن بە ئاگر ناكاتە بژاردەی سەرەكی، نایەوێت تمووحەكانی لەگەڵ پلانەكانی ئیسرائیل بۆ دووبارە بونیادنانەوەی دەسەڵاتی ناوچەیی لە میانەی ماوەی سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ بەریەك بكەوێت، كە لە وتارێكیدا گوتی، توركیا لە داهاتوو كلیلی سووریای بەدەست دەبێت.

ئەنەس جەودەت، لێكۆڵەر و چاودێری سیاسی پێیوایە ئێستا قسەكردن لەسەر رێكخستنەوەی كارتەكانی ئەو ناوچەیە كە توركیا دەیەوێت رۆڵی هەبێت لە رێكخستنەوەی كارتە نوێكان و یەكێك بێت لە لایەنە سەرەكییەكان، سەبارەت بەو لێدوانانەی باس لە داگیركاری نوێ دەكەن ئەوە هیچ بنەمایەكی نییە، بەڵكوو توركیا دەیەوێت هەژموونی سیاسی و ئامادەیی جیۆ ستراتیژی هەبێت، جگە لەوەش هەوڵ دەدات هەژموونی خۆی لە قۆناغی داهاتوو بسەپێنێت، بۆ ئەوەش ئۆكەی لە ئیدارەی ئەمەریكا رێگەی پێداوە كە لەدوای روخاندنی بەشار ئەسەد ئیدارەی واقیعی سووریا بدات.

سەبارەت بە رۆڵی قەتەریش جەودەت پێیوایە، رۆڵی قەتەر رۆڵی یارمەتیدەری دەبێت نەك رۆڵی بنەڕەتی، قەتەر لە هەموو دۆخێك دا هیچ هەڵوێستێك یاخود سیاسەتێكی نابێت كە قەیرانی نوێ لەگەڵ وڵاتانی كەنداو درووست بكات.

هەر لە سەرتاوە قەتەر دەستپێشهەریی هاوكاری بۆ حكومەتی نوێ لە كەرتی تەكنەلۆژی و تەكنیكی و هاوكاری مرۆیی كرد، پێش چەند رۆژێك رایگەیاند، كە بەشداری لە هاوكاری مووچەی فەرمانبەرانی كەرتی گشتی سووریا دەبێت.

ئاشكرایە لە قۆناغی داهاتوو قەتەر رۆڵی سەرەكی لە وەبەرهێنانی سووریا دەبێت، پڕۆژەكانی وزە لە پێشەوە دەبێت، ئەوەش دەستكەوتی گەورەی دەبێت و هەژموون و رۆڵی لەو ناوچەیە و جیهان بەهێز دەكات، بەڵام بەبێ جاڕسكردنی سووریا.

سەبارەت رۆڵی توركیاش تاوەكوو ئێستا لای چاودێران ناڕوونە، هەندێك رۆڵی توركیا بە "سندوقی لەناكاوەكان" ناو دەبن، كە هێشتا نەكراوەتەوە، دەڵێن، توركیا هەموو ئەو شتانەی دەست پێنەكردووە كە بەدوایان دەگەڕێت، لە كاتێكدا هەندێكی دیكە پێیان وایە پێچەوانەیە قۆناغی داهاتوو توركیا رۆڵی دەبێت لە رێكخستنی هێزە ناوچەیی و عەرەییەكانی وەك سعوودیە، كە قۆناغێكی گونجاوترە بۆ بەدەستهێنانی ئاسایشی ناوچەیی ئەو ناوچەیە.

سعوودیە بەهێزەوە ئامادە دەبێت

گۆڕەپانەكە بەتەواوی خاڵی نییە بۆ قەتەر و توركیت، دەسپێشخەری سعوودیە بۆ میوانداری كۆنگرەی نێودەوڵەتی كۆمەڵێك وەزیری درەوەی وڵاتانی عەرەبی و رۆژئاوایی كە وەزیرانی دەرەوەی ئەڵمانیا و توركیا و بەریتانیا و وەزیری دەرەروەی سووریاش ئامادە بوو بۆ گفتوگۆ لەسەر رووداوەكانی سووریا و پاڵپشتی سیاسی و مرۆیی، ئەو كۆنفراسە هەڵگری هەندێك پەیامی ناڕاستەوخۆیە بۆ ئەنقەرە و وڵاتانی دیكە كە هەوڵی بەدەستهێنانی دەستكەوت لە سووریا لەسەر حیسابی گەلی سووری و یەكپارچەیی خاكی ئەو وڵات دەدەن، قەتەر نایەوێت لە هیچ كۆدەنگیەكی عەرەبی یاخود وڵاتانی كەنداو لەسەر دۆخی سووریا دەرچێت.

دیارترین تەوەرەكانی ئەو كۆنگرەیە كەمكردنەوەی سزاكان و پێكهێنانی حكومەتی گشتگیر و بانگەوازی سعوودیە بوو بۆ پاڵپشتی قۆناغی نوێ لە سووریا، سەرەڕای هەوڵێكە بۆ دانانی سنوورێك بۆ بەرەی توركی ــ قەتەری، بەڵام هەندێك دەرفەتی سەركەوتن تا ئێستا بەهێزە، بەتایبەت پەیوەندی بەهێزی محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعوودیە و دۆناڵد ترەمپ، ئەوەش لە سایەی ئەو سووربوونەی ریازە كە لێكەوتەی لەسەر ئەو بۆشایە دەبێت كە تاران جێییهێشتووە.

نانار هەواش، لێكۆڵەر لە كاروباری سووریا دەڵێت، سعوودیە هەوڵ دەدات بەردی بناغەی هەڵسانەوەی سووریای دوای ئەسەد بێت، لە میانەی لادانی گفتوگۆی ناوچەیی و داواكاری لادانی سزاكان كار لەسەر بەهێزبوونی سەقامگیری سیاسی و ئابووری سووریا دەكات، ئەو بۆ چوونە لەگەڵ بۆچوونی بۆرجۆ ئۆزجەلیك، لێكۆڵەری دیاری كاروباری ئاسایشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سەردەمی پادشایەتی بۆ خزمەتگوزارییەكان كە بارەگاكەی لە لەندەنە یەكدەگرێتەوە، كە دەڵێت، توانای سعوودیە بۆ پاڵپشتی سووریا لە لێهاتوویەتی لەسەر خێراكردنی هەڵسانەوەی ئابووری لە سووریا و دووبارە شیاندنەوەی.

سەرچاوە: ماڵپەڕی رەسیف