Nuce Logo

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها

لە چەند رۆژى داهاتوو بە ئامادەبوونى رەجەب تەیب، ئەردۆغان، سەرۆک کۆمارى تورکیا کەشتى تورکى بۆ گەڕان بەدواى نەوت لە کەناراوەکانى سۆماڵ بەرێ بکەوێت، لە چەند ساڵى رابردوو ئەو بۆچوونە زاڵ بوو، کە ئامانجى سەرەکى تورکیا لەو وڵاتە ئەوەیە جێگەى خۆى دەکاتەوە، کە پێگەیەکى بەهێزى لە کەنداوى عەدەن و گەرووى باب مەندەب و دابینکردنى رێڕەوێک بەورەو رۆژهەڵاتى ئەفریقیا دەبێت، ئەو ئامانجە لەدواى دەستگرتن بەسەر نەوت و گاز لە پلەى دووەم دێت.

وەزارەتى وزەى تورکیا رۆژى پێنجشەممە رایگەیاند، کەشتى سیزمیەى تورکى گەیشتە کەناراوەکانى سۆماڵ لە کۆتایى ئەو مانگە دەست دەکات بە گەڕان بەدواى نەوت و گازى سرووشتى، ئەوەش لەدواى رێککەوتنى هەماهەنگییە لەبوارى وزە.

تورکیا هەر لەسەرەتاوە بایەخى بە نەوت و دەرهێناتى داوە، سووریش بووە لەسەر ئەوەى ئەو کارانەى بەبێ ململانێى ئەمنى و یاخود ململانێکانى دیکە بەڕێوە ببات، ئەوەشە هەوڵەکانى تورکیاى لەو ناوچەیە بۆ سەکەوتنى هەوڵەکانى لە نێوەندگیرى نێوان سۆماڵ و ئەسیوبیا و هێورکردنەوەى ئاڵۆزییەکان پێ شرۆگە دەکرێت، سەرەڕاى رێککەوتنى بەرگری لەگەڵ سۆماڵ، سەرەڕاى بێلایەنى بەڵام ئەو قووڵبوونەوەى لە سۆماڵ واى کردووە هەوڵێستى بەلاى مەقدیشۆوە بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەرپرسانى تورکیا سوور لەسەر بێلایەنیان لەپێناو تووڕەنەکردنى ئەسیوبیا.

تورکەکان پێیانوایە بوونیان لە سۆماڵ گرنگە، بەڵام ئەوە لە خودى خۆیدا ئامانج نییە، بەڵکوو دەروازەیەک  بۆ گەیشتنیان بە رۆژهەڵاتى ئەفریقیا و وەبەرهێنان لەو ناوچانە بۆ دەرەخسێنێت، بەهەمان شێوە  دەرفەتیش بۆ سوودوەرگرتن لە بازاڕەکانى ئەسیوبیا و ئەو دەرفەتانەى ئەو بازاڕە درووست دەبێت دەیڕەخسێنێت، کە هاوکاتە لەگەڵ گۆڕینى ئەدیس ئەبابا بۆ ناوەندێکى وەبەرهێنان و بازرگانى ناوچەیى، بەتایبەت لەگەڵ وڵاتانى کەنداو.

وەزارەتى وزەى تورکی باس لەوەش دەکات کەشتى ئۆرۆچ ریس گەڕانەکانى لە ناوچەیەک دەست پێدەکات کە نزیکەى پێنج هەزار مەتر چوارگۆشەیە، شەممەى داهاتووش رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆمارى تورکیا لە رێوڕەسمى بەڕێککەوتنى ئەو کەشتییە ئامادە دەبێت. 

ئەلوب ئەرسەلان بەیرەقدار، وەزیرى وزەى تورکیا راگەیێنداروێکى بڵاوکردەوە، تێیدا جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، "پێشبینى دەکەین ئەو ناوچەیەى کەشتى ئۆرۆچ ریس کارى تێدا دەکات ناوچەى دۆزینەوەى نەوت بێت."

دوو تیمى دەریایى لەگەڵ کەشتییەکە بەڕێ دەکەون، لە رێگەى دەریاى ناوەڕاست و کەناڵى سوێس و دەریاى سوور دەگەنە کەناراوەکانى سۆماڵ.

تورکیا لەو قۆناغە سەختەى چەندین ساڵەى  سۆماڵ پێدا تێدەپەڕى توانى پاڵپشتى ئەمنى و سەربازیى و ئابووریى پێشکەش بەو وڵاتە بکات، بەوەش توانى سوود لەو هەنگاوانە وەربگرێت بۆ کردنەوەى دەرگایەک بۆ بەدەستهێنانى نەوت لە سۆماڵ. 

بەیرەقدار دەڵێت، دامەزراوەى پتڕۆڵى تورکیا چەندین گرێبەستى گەڕانى لە ناوچەى دەریایى کردووە کە بەسەر سێ کێڵگە دابەش کراوە، کە رووبەڕوەکەى (15) هەزار کیلۆمەترە، چاوەڕوان دەکرێت ماوەى حەوت مانگ گەڕان بەردەوام بێت.

لە مانگى ئادارى ئەم ساڵ، تورکیا رایگەیاند، رێککەوتنەکان پڕۆسەى گواستنەوە و دابەشکردن و فرۆشتن و خزمەتگوزارى و بەرهەمەکانى دیکەى لە پڕۆژەکانى وشکانى و دەریایى لەگەڵ دەبێت.

لە مانگى ئادارى ساڵى رابردوو ئاژانسى ئەنادۆڵى تورکى راپۆرتێکى سەبارەت بە نەوتى سۆماڵ بڵاوکردەوە، کە بڕەکەى بە (30) ملیار بەرمیل خەمڵاندووە، ئەوەش بۆى هەیە سۆماڵ بەتەواوى بگۆڕیت، بەتایبەت سێ ئەوەندەى یەدەگى جەزائیرە، کە لەدواى لیبیا و نەیجیریا سێیەم وڵاتە.

ئەو راپۆرتە باس لەوەش دەکات، سۆماڵ لە قۆناغى دیاریکردنى وادەیەکە لە مێژووى خۆى جیا دەبێتەوە، دەبێتە جەمسەرێک کۆمپانیا جیهانییەکانى بەدواى نەوتدا دەگەڕێن، بەتایبەت لە چوار گۆشەى کەناراوە درێژەکانى ئەفریقیا کە درێژدەبێتەوە بەسەر زەریاى هیندى و دەریاى عەرەب و کەنداوى عەدەن، بەڵکوو دەکەوێتە سەر گرنگترین رێگەى دەریایى بۆ بازرگانى نێوان وڵاتانى ئاسیا و ئەوروپا.

راپۆرتەکەى ئەنادۆڵ ئەوەشى ئاشکرا کردووە، تورکیا نەوتى سۆماڵى لەپێشەوە داناوە، ئامانجى نەوتى ئەو وڵاتە لە بەرانبەر پاڵپشتییە جۆراوجۆرەکانى پێشکەش بە مەقدیشۆى کردووە، لەو کاتەى وڵاتانى رۆژئاوا دەستبەردارى بوون بەتایبەتبش ئەمەریکا.

سۆماڵ یەکێکە لەو وڵاتانەى بە وڵاتێک داندراوە یەدەگى نەوتى هەیە، چاوەڕوان دەکرێت لە وشکانى دەریایى نەوتى تێدا بدۆزرێتەوە، تا ئێستا گەڕانەکانى تورکیا بۆ دیاریکردنى یەدەگى نەوت لە هەموو ئەو وڵاتە تەواو نەبووە.

سەرچاوە: عەرەبى لەندەنى