Nuce Logo

وەرگێڕانى: ئیسماعیل تەها

هەفتەى رابردوو وەزارەتی بەرگری توركیا رایگەیاند، هێزەكانیان توركیا و رووسیا لە پارێزگای حەسەكە لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا دەستیان بە کێوماڵکردنى هاوبەش كردۆتەوە، ئەوەش یەكەمجارە لەدوای نزیكەی ساڵێك لە واژۆكردنی رێككەوتنی یاداشتی لێتێگەیشتنی نێوان رووسیا و توركیا.

وەزارەتی بەرگری توركیا دەڵێت، ئەو کێوماڵکردنە هاوبەشە لە داهاتوو بۆ سەقامگیری لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا و پارێزگاری لە سنوورەكانی توركیا و دەرخستنی هەماهەنگی توركیا و رووسیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەردووام دەبێت.

وەزارەتی بەرگری توركیا دەڵێت، کێوماڵەکان بەردووام دەبێت، لە داهاتووێكی نزیك سەقامگیری لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا دەچەسپێت و سنوورەكانی توركیا پارێزراو دەبێت.

لە بەشێكی دیكەی قسەكانی وەزارەتی بەرگری ئاشكرای دەكات کێوماڵەکان بە بەشداری چوار ئۆتۆمبێلی سەربازی و (24) كەس بەڕێوە دەچێت، سەبارەت بە هۆكاری وەستانی ئەو  کێوماڵانە توركیا هیچ روونكردنەوەیەكی نەداوە، تەنیا ئەوەی ئاماژە پێكردووە كە لە ساڵی (2019 تاوەكوو 2023) ئەو هێزانە (344) جار ئەو ناوچانەیان کێوماڵ كردووە. 

پاڵنەرەكانی دەستپێكردنەوە

چەندین پاڵنەر بۆ دەستپێكردنەوەی ئەو کێوماڵ لەنێوان توركیا و رووسیا لە ناو خاكی سووریادا هەیە:

1ــ زیادبوونی پێكدانانی نێوان هۆزە عەرەبەكان و هەسەدە: کێوماڵ هاوبەشەكانی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ لە ئاڵۆزییەكانی نێوان هۆزە عەرەبەكانی نزیك لە حكومەتی سووری و ئێران و هێزەكانی سووریای دیموكرات "هەسەدە" كە لە مانگی ئابی ئەمساڵ گەیشتە لووتكە لێك جیاناكرێتەوە، لەدوای ئەوەی چەكدارانی ئەو هۆزانە رایانگەیاند، ئەم چەك و خاكە جێناهێڵین تاوەكوو ئازاد و پاكی نەكەینەوە لە هێزەكانی قەندیل، وەك ئاماژەیەك بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان، ئەوە بووە هۆكار تاوەكوو ئیدارەی خۆسەری كوردی داوای هاوكاری لە هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەركردایەتی واشنتن بكات.

سەرەڕای فشارەكانی مۆسكۆ بۆ راگرتنی جەنگ لە نێوان هەردوولا، بەڵام نێوەندگیرەكەی توانی دۆزیینەوەی چارەسەرێكی نەبوو بۆ ئەو دۆسیە ناكۆكانەی نێوان هۆزەكان و كورد.

2ــ وەڵامدانەوەی جووڵەكانی ئەمەریكا بوو لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا: ئەو کێوماڵە  هاوبەشانەی بۆ هەریەك لە توركیا و رووسیا لە چوارچێوەی هەوڵەكانی هەردوو وڵاتە بۆ وەڵامدانەوەی جووڵەكانی ئەم دوایەی ئەمەریكا لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، لەم روەوەی كە لەم دوایە واشنتن پاڵپشتی هێزە سەربازییەكانی لە سووریا كردووە، بەتایبەت بنكەی شەدادی و بنكەی كێڵگەی عەمەری نەوتی، چەكی پێشكەوتووی بردۆتە ئەم شوێنانە، بەگوێرەی رووانگەی سووری بۆ مافەكانی مرۆڤ لە (20)ی مانگی رابردوو مەسقی هاوبەش بە چەكوپێداویستیەوە لەگەڵ هێزەكانی هەسەدە لە هەردوو بنكەی كێڵگەی عەمەری نەوتی و كۆنیكۆ بۆ گاز لە دەوروبەری دێرزوور كراوە، لە لایەكی دیكەشەوە هێزەكانی ئەمەریكا دەستیان بە مەشقی چڕ لەناو بنكەكانی كردووە، چەكی بەرگری ئاسمانی پێشكەوتوویان تاقیكردۆتەوە، كە بە لێزەر كاردەكات.

لە ژێر تیشكی ئەوەی لە پێشەوە باسمان كرد، جووڵەكانی رووسیا ــ توركیا ئامانجیان وەستاندنی چالاكییەكانی واشنتنە، كە دەكرێت رەنگدانەوەی لەسەر بەرژەوەندییەكانیان ئەو دوو وڵاتە هەبێت، جگە لەوەش كاریگەری لەسەر سەقامگیری هێزەكانی ئەمەریكا لە باكووری سووریا هەبێت، ئەوەش لە رێگەی بەهێزكردنی فشارە سەربازییەكانە لەسەر ئەمەریكا لە رێگەی پەرەپێدانی هەماهەنگی ئەمنی لەنێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ، چونكە ئەو دوو وڵاتە بایەخی دانانی سنوورێك بۆ جووڵەكانی ئەمەریكا دەزانن، ئەوەش لەبەر درووستبوونی ئەو هەڕەشە راستەوخۆیانەیە لەسەر ئامانجەكانی رووسیا و توركیا لەسەر گۆڕەپانی سووریا.

شایەنی ئاماژە بۆ كردنە واشنتن دژ بە هەر جووڵەیەكی سەربازیی توركیا بەرانبەر هێزەكانی سووریای دیموكرات.

3 ــ پێشخستنی پڕۆسەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و سووریا: ئامانجی ئەو کێوماڵە خێراكردنی پڕۆسەی نزیكبوونەوەی نێوان ئەنقەرە و دیمەشقە، لە هەمان كاتێك رووداوەكانی ئێستای رۆژهەڵاتی سووریا پێ دەهێنێت، ئەوەشی هەماهەنگی ئەمنی نێوان توركیا و رووسیای فەرز كرد، دەرفەتێكی دیكەیە بۆ كاركردن لەسەر پێدانی پاڵنەرێك بۆ ئاساییكردنەوەی نێوان ئەنقەرە و دیمەشق، لە هەمان كاتدا توركیا هەوڵدەدات مەترسییەكانی ئیدارەی خۆسەری كۆتایی پێبهێنێت، حكومەتی سووریاش دەیەوێت دەسەڵاتی خۆی بگێڕێتەوە بۆ سەر باكووری سووریا، لە سایەی ئەوە ئەو كێوماڵە هاوبەشانەی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ دەروازەیەكە بۆ ئەگەری چارەسەركردنی كێشە ناكۆكەكانی نێوان توركیا و سووریا، پاشان كۆتیهێنان بە پچڕانی پەیوەندییەكانیانی نێوان هەردوو وڵات. 

4ــ بەكارهێنانی ئاڵۆزییە بەردەوامەكانی نێوان تاران و دیمەشق: لەو كاتدەدا رووسیا و توركیا دەیانەوێت سوود لەو ئاڵۆزییە نهێنیانەی نێوان سووریا و ئێران بكەن، بەتایبەت سووریا لە رووی پاڵپشتی سیاسییەوە بۆ ئێران لەسەر ئاستی ناوچەكە پاشەكشەی كردووە، كە روونە حكومەتی سووریا خۆی لە چوونە ململانێی نێوان ئیسرائیل و ئێران لەدوای كوژرانی ئیسماعیل هەنییە، سەرۆكی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس لەناو تاران لە (31/6/2024) دەپارێزێت.

راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە حكومەتی سووریا بە ئێرانی راگەیاندووە، نایەوێت راكێشرێتە ئەو جەنگە گشتگیرە، بەتایبەت دیمەشق هەست بەوە دەكات، كە تا ئێستا لێكەوتەكانی ئەو قەیرانەی ئابووری لە (2011) دەستی پێكردووە دەناڵێت، جگە لەوەش دیمەشق دەیەوێت كۆتایی بە گۆشەگیری نێودەوڵەتی بهێنێت.

5ــ دڵەڕاوكێ لە گۆڕانی سووریا بۆ گۆڕەپانی بەریەكەوتنی  ئیسرائیل و ئێران: ئاڵۆزییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئێران و گرووپە بریكارەكانیان لە ماوەی رابردوو زیادی كردووە، ئەگەرێك هەیە بەرەنگاربوونەوە سەر لەنوێ لەنێوان تاران و تەلئەبیب سەر هەڵبدات، بەتایبەت لەدوای كوژرانی ئیسماعیل هەنیە و فوئاد شوكر، سەركردەی دیاری حزبوڵا، هەروەك ترسێك هەیە سووریا ببێتە یەكێك لە گۆڕەپانەكانی ململانێی ئەو دوو وڵاتە، بۆیە ئەگەر هەیە ئامانجی رووسیا و توركیا لەو کێوماڵە هاوبەشانە لە رۆژهەڵاتی سووریا فشار بێت لەسەر ئیسرائیل بۆ دوورخستنەوەی ململانێی لەگەڵ ئێران لەناو خاكی سووریا، یاخود لای كەمی گەیاندنی پەیامێكی ناڕاستەوخۆیە ناوەڕۆكەكەی هەماهەنگی هاوبەشی بەرگری توركیا و رووسیا وەك وەڵامێك بۆ ئەو هەڕەشانەی رەنگدانەوەی لەسەر بەرژەوەندییەكان لە سووریا دەبێت.

ئەگەری لێكەوتەكان

كێوماڵە هاوبەشەكانی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ لە باكووری سووریا ئەگەری چەند لێكەوتەیەكی هەیە:

1ـــ زیادبوونی ئاڵۆزییەكانی واشنتن لەگەڵ ئەنقەرە و مۆسكۆ: ئاشكرایە ئەو کێوماڵانە ئاڵۆزییەکانى نێوان واشنتن لە لایەک و ئەنقەرە و رووسیا لایەکى دیکە زیاد کرد، بەتایبەت ئەو کێوماڵانە لەوانەیە کاریگەرى لەسەر جووڵە و پلانە سەربازییەکانى ئێستاى ئەمەریکا لە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا هەبێت، کە بە وەڵامدانەوەى هەر رووبەڕووبوونەوەیەکى چاوەڕوانکراوى نێوان ئێران و ئیسرائیل دادەندرێت.

2 ــ بەهێزبوونى رووسیا لە باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا: چاوەڕوان دەکرێت ئەو کێوماڵە هاوبەشانەى نێوان ئەنقەرە و مۆسکۆ کاریگەرى لە بەهێزبوونى سەربازیى سوورى لەو ناوچانە هەبێت، تورکیا هەژموونى تێدا بەهێزترە، ئەوەش پەیوەستە بە هەوڵەکانى مۆسکۆ بۆ جەختکردنەوە لەسەر ئەوەیە کە بە شێوەیەکى گشتى هێزى یەکەمە لە سووریا.

3 ــ زیادبوونى فشارى تورکیا لەسەر کوردەکان لە سووریا: ئەگەر هەیە ئەو کێوماڵە هاوبەشە هۆکار بێت بۆ زیادبوونى فشارەکانى تورکیا لەسەر ئیدارەى خۆسەرى، لەم رووەوە دەکرێت ئەو کێواماڵانە سنوورێک بۆ جوڵەکانى هەسەدە دانێت و لە هەمانکاتداا هەندێک دەست لەوەستى لە جێگیربوونى هۆزە عەرەبییەکان بچنێتەوە کە لە میانەى بەرەنگاربوونەوەى هەسەدە دەستیان کەوتووە. ئەوەش ئاماژەیە بۆ خواستى ئەنقەرە لە توندکردنى فشارەکانى لەسەر هەسەدە، ئەوەش لە میانەى بەشدارى لە لاوازکردنى ئەگەرى هەر رووبەڕووبونەوەیەک  لە داهاتوو لەگەڵ ئیدارەى خۆسەرى.

4 ــ توركيا و رووسيا هەنگاو دەنێنن بۆ چارەسەرکردنى هەندێک کێشەى ناکۆک: ئەو کێوماڵە هاوبەشانەى نێوان ئەو دوو وڵاتە ببێت بە دەروازەیەک بۆ هەریەک لە ئەنقەرە و مۆسکۆ تاوەکوو هەندێک لە کێشە ئاڵۆزەکانى نێوانیان تێپەڕێنن، یاخود لاى کەمى پەیوەندییە ئاڵۆزەکانى پەیوەست بە ئۆکراینا هێوربێتەوە، کە تورکیا بەهۆى فشارى وڵاتانى رۆژئاوا کۆت و بەندى خستە سەر ئاڵوگۆڵ لەگەڵ رووسیا.

خاڵى ستراتیژى

کۆتایى، دەکرێت بگوترێت باکوورى رۆژهەڵاتى سووریا یەکێکە لە خاڵە ستراتیژییەکانى پاڵنەرە بۆ بەهێزکردنى رووبەڕى هەماهەنگییەکانى نێوان ئەنقەرە و مۆسکۆ لەسەر خاکى سووریا بۆ دابینکردنى بەرژەوەندییەکانی نێوانیان، لە هەمان کاتیشدا دەبێتە کەنارخستنى فشارە ناوچەیى و نێودەوڵەتییەکان، جووڵەکانى دیکەش لەلایەک گەمارۆ دەدەن. زۆربەى هەڵسەنگاندنە بەردەوامەکان پاڵپشتى ئاراستەى بەهێزکردنى هەماهەنگى لەسەر خاکى سووریا دەکەن، بەتایبەت لەو قۆناغە ئەمەریکا پێگەى سەربازیى خۆى لە سووریا بەهێز دەکات، جگە لەوەش ئەنقەرە و مۆسکۆ ترسى ئەوەیان هەیە سووریا ببێتە گۆڕەپانى ململانێى نێوان تاران و تەلئەبیب.

سەرچاوە: مەرکەزى ناتوور