Nuce Logo

نووسینی: عائید عومەیرە

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

تا ئێستا ئەمەریكا و هاوپەیمانە نزیكەكانی لە رێگەی بەرەنگاربوونەوەی چین و هاوپەیمانەكانی پارێزگاری لە تایبەتمەندییە گەورە ئابوورییەكانی خۆیان دەكەن، بەگوێرەی راپۆرتێكی كۆمپانیای كاپیتاڵ ئیكۆنۆمیكس كە لەكۆتایی ساڵی رابردوو بڵاوكرایەوە، سەرەڕای ئەوەی پێكهاتوون لە گرووپی كە چین نیوەی وشكانی گۆی زەوی پێكدەهێنن، بەراورد گرووپی ئەمەریكی لە (35%) پێكدەهێنن، بەڵام تەنیا لە خاوەنی (27%)ی بەرهەمی ناوخۆی جیهانن، لە بەرانبەردا ئەمریكا نزیكەی لە (67%)ی گرووپی ركابەرە، هەروەك نیوەی بارزگانی كاڵای جیهان لەنێوان ئەو وڵاتانەیە كە لە چوارچێوەی گرووپی ئەمەریكادانە.

ئەوەش نابێتە هۆی رەتكردنەوەی بایەخی ئابووری چین، بەهۆی ئەوەی بەخێرایەكی زۆرتر بەراورد بە ئەمەریكای هاوشێوەی گەشە دەكات، چین هەڵوەشانەوەی گرووپی ئەمەریكا و پێویستی وڵاتانی گەشەسەندووی بۆ هاوپەیمانێكی بەهێز كە مەرجەكانی خۆیان بەسەریان دانەسەپێنێت قۆستۆتەوە، ئەوە جگە لە دەستپێشخەریكی "پشتێنە و رێگەی ئاوریشمی" دەیگینێتە ژمارەیەكی زۆرتری وڵاتان.

سەرەڕای ئەوەی ئەمەریكا دڵنیایە لەوەی پێشكەوتنی گرووپی چین بەسەر گرووپەكەی كاتێكی زۆری دەوێت، لەوانەشە لەبەر چەندین هۆكار هەرگیز ئەو پێشكەوتنە نەیەتەدی، بەڵام بە خێرایی هەوڵ دەدات رێگە بگرێت لەبەردەم هەوڵەكانی پەكین بۆ گەشەی زیاتری ئابووری و كۆنتڕۆڵی بازرگانی جیهان. 

واشنتن پێی وایە كۆنتڕۆڵی بازرگانی جیهانی بە رێگەی كۆنتڕۆڵكردنی رێڕەوكانی تێدەپەرێت، بۆ بەرەنگاربوونەوەی رێگەی ئاوریشمی كە چین سەركردایەتی دەكات، لە پایزی ساڵی رابردوو ئەمەریكا هاوپەیمانەكانی دەستپێشخەری رێڕەوی ئابووری كرد كە كیشوەری ئاسیا و ئەوروپا هەندێك لە گەرەترین ئابوورییە پێشكەوتوو و تازە گەشەسەندووەكان لە كۆمەڵەی (20) پێكەوە كۆدەكاتەوە، بەڵام ئەو دەستپێشخەریەی ئەمەریكا تا دەگات بە ئامانج چەندین بەربەستی لەبەردەمە.

رێگەی بەهارات

لە مانگی ئەیلوولی ساڵی رابردوو لە پەراوێزی كۆمەڵەی (20) كە لە هندستان بەسترا، جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمەركیا دەستپێشخەری رێڕەوی ئابووری راگەیاند، كە بە رێگەی بەهارات ناسراوە، بایدن ئەو دەستپێشخەریەی بە دەستپێشخەریەكی مێژوویی ناوبرد.

هەریەك لە هندستان و ئەمەریكا و فەرەنسا و ئەڵمانیا و ئیتاڵیا و سعوودیە و ئیمارات واژۆیان لەسەر رێگەی بەهارات كرد، واتا ئەو وڵاتانە هەندێك لە گەورەترین وڵاتە ئابوورییە پێشكەوتووەكان و تازە پێگەیشتووەكان لە كۆمەڵەی (20) پێكەوە پێدەهێنن، هەردوو ناوچەی زەریای هندی و هێمن بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا دەبەستنەوە. 

ئەو وڵاتانە لەسەر ئەوە رێككەوتوون رێڕەوێكی ئابووری لە نێوان هندستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا (IMEC) درووست بكەن، ئامانج لە درووستكردنی ئەو رێڕەوە بەهێزكردنی گەشەی ئابووری زیادكردنی بازرگانی نێوان هاوبەشەكانی ئەمەریكا و دابینكردنی سەرچاوەی وزە و باشتركردنی پەیوەندی ئەلیكترۆنییە، لە حاڵەتی جێبەجێكردنی ئەو رێڕەوە رێگەی بازرگانی نێوان هندستان و ئەوروپا لە (40%) كەم دەكاتەوە، تێچووەكەشی بۆ لە (30%) كەم دەبێتەوە.

درێژی ئەو رێڕەوە نزیكەی چوار هەزار و (800) كیلۆمەترە، رێگەی ئاسنی و بەستنەوەی بەندەرەكان هێڵ و بۆڕی گواستنەوەی كارەبا و هایدرۆجین لەخۆی دەگرێت، جگە لەوەش كێبلی گواستنەوەی داتاكانی هندستان بۆ ئەوروپا بە رێگەی ئیمارات و سعوودیە و ئوردن و ئیسرائیل تێدەپەڕێت لەخۆی دەگرێت.

سەرپەرشتیارانی ئەو پڕۆژەیە دەڵێن، "ئەو رێڕەوە لە دوو كیشووەر بەندەرەكان كۆدەكاتەوە، كاریگەری لەسەر گەشەكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، ئەو وڵاتانەی داهاتیان كەم و مامناوەندە لەو ناوچەیە لێی سوودمەند دەبن، جگە لەوەش رۆڵی یەكلاكەرەوە لە بازرگانی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕەخسێنێت.

نەخشەی جوگرافیای بۆ ئەو پڕۆژە پێشنیاركراوە بە شێوەیەكی سەرەتایی ئەوەی تێدایە كە ئەو رێڕەوە لە مۆبمای هندستان لە دەریاوە بۆ بەندەری ئیماراتەوە دەست پێدەكات، لەوێوە بۆ ناوچەی عوەیفاتی ئیمارات بە هێڵی ئاسنی، لەوێوە بۆ سعوودیە تا دەگات بە باشووری ئوردن، پاشان بۆ شاری حەیفا، لەوێوە بۆ بەندەری بیرایۆسی دەریایی یۆنان، لەوێشەوە لە رێگەی هێڵی ئاسنی دەگاتە ئەوروپا.

بەهێزبوونی هەژموونی ئەمەریكا

ئیدارەی ئەمەریكا بەشێكی گەورەی تێچووی ئەو پڕۆژەی لە ئەستۆی گرتووە، ئەوەش بەبێ هۆكار نییە، ئەو هەنگاوە دەبێتە هۆی جێگربوونی دۆلار و پارێزگاریكردن لێی وەك دراوێكی سەرەكی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، لەبەر ئەوەشە زۆربەی پڕۆژەكان بە دۆلاری ئەمەریكی هاوكاری دەكرێت، كە دەبێتە هۆی زیادبوونی پێگەكەی، لە هەمان كاتیشدا هەندێك هێزی نێودەوڵەتی و ناوچەیی هەوڵی دانانی سنوورێك بۆ ئەمەریكا لەسەر ئابووری جیهان دەدەن.

واشنتن چەندین ساڵی هەوڵ دەدات پڕۆژەیەكی ئابووری ستراتیژی بهێنێتە كایەوە بۆ ئەوەی پارێزگاری لە پەیوەندییە گرنگەكانی لە ئاسیا و ئەوروپا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكات، بەوەش تاوەكوو هاوپەیمانە متمانەپێكراوەكانی لەو پڕۆژەیە یەكبخات، تاوەكوو پاڵپشتی هێزیان لە بەرەنگاربوونەوەی هەموو گرووپە ركابەرەكانی پێبكات، بەوەش ئاسانكاری تەواوكاری ئابووری لەنێوان هاوپەیمانەكانی بكات، وەك هاوبەشێكی متمانەپێكراو بیانهێڵێتەوە، تاوەكوو لەگەڵ پڕۆژەی ركابەرەكانی تێكەڵ نەبن.

ئەمەریكا تمووحی ئەوەی هەیە لە میانەی ئەو پڕۆژە پارێزگاری لە پەیوەندی ئاشتیانە و دۆستانەی نێوان وڵاتانی ئاسیا و ئەوروپا بكات، پەیوەندییەكان بەهێز بكات تاوەكوو سودەكەی بۆ خۆی بگەڕێتەوە، بۆیە پێشنیاركردنی ئەو ڕێڕەوە ئابوورییە چەندین رەهەندی سیاسی هەیە.

واشنتن هیواخوازە پارێزگاری لە ناوچەكانی هەژموونی بكات، خۆشی وەك هاوبەش و وەبەرهێنەرێكی بەهێز بۆ وڵاتانی گەشەسەندوو و پێشكەوتوو وەك یەك نیشان بدات، دڵنیایش بداتە هاوبەشە كلاسیكیەكانی سەبارەت بە تواناشی لەسەر پاڵپشتی و وەستان لە ریزیان، هەر ئەوەشە شرۆڤەی گشتی ئەو پڕۆژەی پێدەكرێت، كە نزیكەی هەشت مانگی بەسەردا تێپەڕیووە بەڵام تا ئێستا هیچ رووناكیەكی نەدیووە.

لەو ماوەی دوایی هەندێك وڵات ناڕەزایی خۆیان لە سیاسەتی ئەمەریكا راگەیاند، خواستی ئەوەیان دەرخست كە بچنە چوارچێوەی هاوپەیمانییە نوێكانی دژ بە واشنتن، وەك هەنگاوی سعوودیە و ئیمارات چوونە پاڵ كۆمەڵەی بریكسی ئابووی، كە چین و رووسیای تێدایە، كە دوو لایەنی سەرەكی ركابەری ئەمەریكا.

ئەو پڕۆژە وەك هەوڵێكی وەڵامدانەوەیە بەرانبەر خواستی سعوودیە و ئیمارات لە چوونیان بەرەو چین و رووسیا، خواستی ئەو دوو وڵاتە داڕشتنەوەی ئابووری و فرەكردنی سەرچاوەكان و هاوبەشییە، واشنتن نایەوێت هاوپەیمانە كلاسیكییەكانی لێی دووربكەونەوە.

ئامانجەكانی ئەمەریكا لەو رێڕەوە نوێیە پارێزگارییە لە ئاسایشی وزەی هاوپەیمانەكان و بەهێزكردنی جێگرەی وزەی رووسی، تاوەكوو ئەو سیناریۆیەی دوای جەنگی رووسیا دژ بە ئۆكراینا دووبارە نەبێتەوە، هاوكارییەكانی وزە لە كاتی خۆی پەكی نەكەوێت.

پڕۆژەی رێگەی بەهارات گەورە سەرچاوە و كڕیارانی نەوت و گاز لەژێر یەك سەقف كۆدەكاتەوە، قەیرانی وزەی جیهانی كە لە جەنگی رووسیا دژ بە ئۆكراینا سەرچاوەی گرتووە، پێویستی كرد جێگرەوەی وزەی رووسی و رێگەكانی بەرەو ئەوروپا درووست بكرێت، ئەوەش بۆ سەقامگیركردنی بازاڕەكان وزە و پارێزگارییە لە ئاسایشی رێڕەوەكانی گەنیاندن.

پلان وایە لەگەڵ ئەو پڕۆژە نوێیە وێزگەی وزەش درووست بكرێت، بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هایدۆرجینی سەوز، ئاسانكاری بۆ گواستنەوەی وزە بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەر و هاودەكەر بكات، ئەوەش رەنگدانەوەی ئەرێنی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا دەبێت، چونكە ئاسایشی وزە لە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكایە.

بەرەنگاربوونەوەی پڕۆژەی چینی

ئیدارەی ئەمەریكا رەتی دەكاتەوە ئەو پڕۆژە دژ بە هیچ وڵات و گروپێك بێت، یاخود وەڵام بێت بۆ هیچ پڕۆژەیەكی دیكە، بەڵام ئەگەر كەسێك بیرلە لێكەوتەكانی راگەیاندن و كاتەكەی و ئەو ئاراستەی دەستپێشخەری ئەمەریكا وەڵامە بۆ رێگەی ئاوریشمی چینی، گیراوەتەبەر، چونكە واشنتن چەندین ساڵە هەوڵی پێشنیاركردنی پڕۆژەی ژێرخانی گەورە بۆ بەرەنگاربوونەوەی چین دەدات.

واشتن هیواخوازە لەو رێڕەوە رێگەی نوێی بازرگانی بە درێژایی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئاسیا و ئەوروپا بكاتەوە، پشتبەستن بە چین كەم بكاتەوە، تای تەرازووی هاوپەیمانی بەهێز بكات، ئەوەش لە كاتێدایە ململانێكان لەسەر هەژموون لە چەندین بوار لەنێوان پەكین و واشنتن بەهێزە.

بە پێچەوانەی رێگەی چینی حكومەتەكان پابەندن بە واژۆی هاوكاری بۆ ئەو رێگەیە، واتا هەموو وڵاتێك بەشداریەكی دیاریكراویان لە درووستكردنی ئەو رێڕەوە هەیە، واتا هیچ قەرزێك و هاوكارییەك بۆ درووستكردنی ئەو رێڕەوە نییە، وەك ئەوەی بۆ رێگەی ئاوریشم هەیە.

راپۆرتەكان باس لەوە دەكەن تێچووی ئەو رێڕەوە ئابووریە (47) تریلیۆن دۆلارە، ئەمەریكی پشكی شێری لە بەشداری ئەو پاڵپشتییە بەردەوێت، دیارترین پاڵپشتە بۆ ئەو رێڕەوە، ئەوەش بۆ بەهێزكردنی هەژموونی خۆیی و بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی چینە لەسەر گۆڕەپانی سیستەمی جیهانی.

بەر لە (11) پەكین دەستپێشخەری پشتێنە و رێگەی راگەیاند، كە رێڕەوە ئاوییەكان و ڕێگەی ئاسنی و رێگەی وشكانی دەگرتەوە، بەو ئامانجەی چین لە رێگەی وشكانی دەریایی بە جیهان ببەستێتەوە، هێزی بازرگانی پەكین لەو ناوچە جوگرافیە زیاد بكات یەك لەسەر سێیی دانیشتوانی زەوی دەگرێتەوە.

جگە لە هەژموون چین سوودی ئابووری لەو رێڕەوە دەبینێت، كە لە (2027) بڕی تێچووی لەو رێگەیە دەگاتە یەك تریلیۆن و سێ ملیار دولار، جگە لەوەش چین پەیوەندی سیاسی و بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا بەهێزكردووە، هەروەك هەژموونیشی بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە.

لە شەش ساڵی رابردوو هەژموونی چین بەشێوەیەكی بەهێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەشەی كرد، وڵاتانی كەنداو هەوڵی بەدەستهێنانی وەبەرهێنانی چینیان بۆ پڕۆژەكانی ژێرخانی تایبەت كرد، چ لە بەندەری ئەبوو زەبی، یاخود بەندەری حەمەد لە قەتەر، یاخود لە شاری حەریر لە كوێت، یاخود لە رێگەی تۆڕە دیجتاڵییكان، هەروەك ئەوەش لە زنجیرەیەك گرێبەست روون دەبێتەوە، كە دراوە بە كۆمپانیای هواوی، سەرەڕای ئەوەش وڵاتانی كەنداو بایەخ بە رێكخستنەوە جۆراوجۆرەكان دەدەن كە چین سەركردایەتی دەكات، ئەوەش ئەمەریكا پێشتر قبووڵی نەكردووە.

بەهێزكردنی پێگەی هندستان لە بەرەنگاربوونەوەی چین

هەرگیز راگەیاندنی ئەو پڕۆژە لە نیودلهی شتێكی رێكەوت نەبووە، بەڵكوو هەموو شتێك پێشتر پلانی بۆ داڕێژرابوو، پلانەكەش ئەوەیە ئەمەریكا دەیەوێت زیاتر لە هندستان نزیكبێتەوە، هاوبەشایەتی بەدەستبهێنێت و دەستبەری هێنانە ریزی خۆی پێبدات، ئەوەش بەهۆی پێگەی گرنگی لەسەر نەخشەی سیاسی و سەربازیی و ئابووریی جیهانی. 

هندستان لە چەند ساڵی رابردوو چەندین ژمارەی ئەرێنی لەسەر ئابووری بەدەستهێنا، تمووحی ئەوەشی پێگەكەی بچێتە پێشووەی گەورەترین ئابووری لەسەر ئاستی جیهان، لەسەر ئاستی ناوخۆ لە ساڵی (2022) بە رێژەی لە (3.37%) زیادی كرد كە بەرهیمی ناوخۆی جیهان بڕەكەی (100) تریلیۆن و (56) ملیار دۆلارە، ئەوەش لەسەر ئاستی جیهان وڵاتی یەكەم ژمارەی دانیشتوانەكەی نزیكەی یەك ملیار و (41) ملیۆن كەسە.

ناریندرا مۆدی، سەرۆك وەزیرانی هندستان لەو ساڵانەی دوایی پەیوەندی وڵاتەكەی لەگەڵ ئەمەریكا بەهێزكردووە لە هاوپەیمانەكانی واشنتنیش نزیك بۆتەوە، بەڵام واشنتن تائێستا ترسی لە ئەگەری پاشكەشەی هندستان لەو هەنگاوانە هەیە، بەتایبەت ئەندامێكی كارایە لە كۆمەڵەی بریكسی ئابوورییە دژ بە رۆژئاوایە.

دەكرێت بگوترێت، هندستان خواستی ئەوەی نییە لەسەر جەمسەرێك حیساب بكرێت بەبێ حیسابكردنی لەسەر جەمسەرێكی دیكە، پێی وانییە لە شوێنی سەر بە هێزێكی نێودەوڵەتی گەورە بێت، لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا واشنتن سوورە و حەزیش دەكات پەیوەندییەكانی لەگەڵ هندستان بەهێزبێت، بە جۆرێك هندستان رۆڵی هاوسەنگی لە هەژموونی گەشەكردووی چین لە ناوچەی زەریای هێمن و هادی ببینێت.

ئیدارەی ئەمەریكا هەوڵدەدات لە رێگەی وەبەرهێنانی زیاتر پەیوەندییەكان لەگەڵ هندستان بەهێزتر بكات، وەبەرهێنانی زیاتر لە وڵاتە ئاسیایە بكات، بۆ ئەوەی هندستان هەنگاوی زیاتر بەرانبەر رووسیا و ئێران بگرێتەبەر، كە لە گرنگترین هاوپەیمانە كلاسیكییەكانی نیودلهین، ئەمەریكا پێیوایە هندستان باشترین رێگەیە بۆ گۆشەگیركردنی چین و رووسیا و ئێران.

پلانی ئاساییبوونەوە

جگە لەو ئامانجانە، چەندین ئامانجی دیكە بۆ ئیدارەی ئەمەریكا، بایەخیان لە ئامانجەكانی لە پێشەوە باسمان كرد كەمتر نییە، كە بریتییە لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و ناوچەی عەرەبی، جگە لەوەش رێگەخۆشكردنە بۆ كۆمەڵێك هەنگاوی دیكە لە هەنگاوەكانی رێگەخۆشكردن، ئێمە موژدەدانی ئیسرائیلیەكانمان بینی بۆ ئەو پڕۆژەیە.

لەدوای راگەیاندنی ئەو پڕۆژە، بنیامین ناتەنیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە گرتەڤیدیۆیەك دەركەوت لەسەر نەخشەیەك رێڕەوی پڕۆژەكە روون دەكاتەوە، باس لەوە دەكاتەوە وڵاتەكەی دەبێتە وێستگەیەكی سەرەكی لەو رێڕەوە.

ئیدارەی ئەمەریكا هیواخوازە ئیسرائیل بە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببەستێتەوە، ئەوەش رێگە بۆ ئاساییكردنەوەی فراوانتر خۆش دەكات، بەتایبەت لەلایەن سعوودیە، كە بە رەگەزێكی گرنگی ئەو پڕۆژەیە دادەندرێت، یەكخستنی ئیسرائیل لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كارێكی زۆر گرنگە بۆ واشنتن.

لە مانگی ئەیلوولی (2020) هەریەك لە ئیمارات و بەحرێن رێككەوتنی ئاسیاكردنەوەی بە نێوەندگیری ئەمەریكا پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاساییكردەوە، لەدوای مانگێك سوودانیش هاتە پاڵیان، مەغریب چوارەم وڵات بوو بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ تەلئەبیب، پێشتر لە ساڵی (1979) میسر پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاساییكردەوە، پاشان لە (1994) ئوردن پەیوەندی لەگەڵ تەلئەبیب ئاساییكردەوە.

ئیدارەی ئەمەریكا بە پێویستی دەزانێت سعوودیە پێتە ریزی ئەو وڵاتانە، ئەو كارە زیاتر لە جارێك هاتۆتەدی، هەرچەندە لە ئەنجامی هەندێك ناكۆكی وەستاوە، بەڵام لەرووی مەبەدئیەوە سەكردەكانی سعوودیە رازین بە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل، تەنیا ئەوەیە هەوڵ بۆ هەندێك دەستكەوت و سازش لەسەر حیسابی دۆزی فەڵەستین دەدەن.

بەربەستە زۆرەكان

سەرەڕای گرنگی ئەو ئامانجانە بەڵام بەربەستی زۆر لەبەردەم سەركەوتنی ئەو پڕۆژەیە، بەتایبەت بەریەكەوتنی بەرژەوەندیی جیۆسیاسی و ئابووری و وڵاتانی واژۆیان لەسەر رێككەوتنی ئەو پڕۆژەیە كردووە، هەموو وڵاتێك ئامانجی تایبەتی هەیە، لەگەڵ ئامانجی وڵاتانی دیكە بەریەك دەكەوێت، چاوەڕوان دەكرێت هەموو وڵاتانی سەر ئەو رێڕەوە ئابوورییە نوێیە بە شێوەیەكی جیاواز بۆ رێڕەوەكە بڕوانێت، بە شێوەیەكی جیاواز پێشوازی لێ بكات، ئەوەش دەبێتە هۆیەكی گرنگ لە پەكخستنی سەركەوتنی ئەو رێڕەوە.

بە دوور دەزاندرێت ئەو وڵاتانەی واژۆیان لەسەر ئەو رێككەوتنە كردووە، بە لۆژیكی یەك كوتلە هەنگاوبنێن، چونكە هەریەك لەو وڵاتانە لەپێناو گرەنتی بەرژەوەندییەكانی دەست بە جووڵە دەكات، بەتایبەت وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدوای بەرژەوەندی زیاتر لە بەرەنگاربوونەوەی نێوان چین و رووسیا دەگەڕێن، بۆیە پێویستە ئەمەریكا هەنگاوی زیاتر بێت، بۆ ئەوەی گرەنتی لە یەكڕیزی ناو ئەو گرووپە بكات.

سەرەڕای ململانی سیاسیەكان، خاڵێكی گرنگ هەیە یەكلانەكراوەتەوە، ئەویش تێچووی جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژەیە، نە تێچووەكەی نە پاڵپشتییە دارایەكەی یەكلایی نەكراوەتەوە، چاوەڕوان دەكرێت سوودی زیاتر لە تێچووی ئەو پڕۆژە ئابوورییە بكرێت بە پێوەری سەرەكی.

تەنانەت ئەگەر ئەو رێككەوتنەش لەسەر چۆنیەتی پاڵپشتی دارایی بكرێت و لەسەری رێككەون، جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژەیە لە ئەرزی واقیع و دروستكردنی رێڕەوە پێویستەكان ساڵانێكی زۆری دەوێت، ئەگەر چەندین دەیەشی نەوێت، ژێرخانی ئێستا بە درێژایی ئەو رێڕەوە پێویستی بە گونجاندن و نوێكردنەوە هەیە.

دیارترین بەربەستەكانی ئەم رێڕەوە لایەنی ئەمنییە، چونكە بینیمان جەنگی ئەم دوایەی ئیسرائیل بۆ سەر غەزە، چەندە كاریگەری لەسەر رێڕەوەكانی هاوكاری جیهانی هەبوو، بەرنامەش داندراوە بەشێكی گرنگی ئەو رێڕەوە بە خاكی فەڵەستین دابڕوات، ئەوەش واتا ئەو رێڕەوە پارێزراو نابێت، راپۆرتەكانیش لەم دوایە ئاماژە بەوە دەكەن متمانەی كۆمپانیا و وەبەرهێنەرەكان بە سوودی ئەو پڕۆژەیە دابەزیووە.

بەربەستێكی دیكە ئەوەیە هەر لەسەرەتاوە هەیەك لە میسر و توركیا و ئێران دژایەتی خۆیان بۆ ئەو پڕۆژەیە راگەیاند، سەرەڕای گرنگی پێگەی جوگرافی و شوێنی گرنگی لە رێڕیەوە بازرگانییەكان، ئەو سێ وڵاتە لەم رێڕەوە پشتگوێخران و دوورخرانەوە.

ئەوانە كۆمەڵێك بەربەستن بۆی هەیە دەستپێكردنی ئەو رێڕەوە بەدوا بخات و كاریگەری لەسەر سەركەوتنی درووست بكات، بەڵام ئەمەریكا سوورە لەسەر بەردەوامی و سەرخستنی پلانەكەی، ئەوەش لەپێناو دروستكردنی هاوسەنگییە دژ بە هەژموونی زیادبووی چین لە ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمن و گێڕانەوەی هەژموونی لە جیهان، كە لەو چەند ساڵەی رابردوو پاشەكشەی كردبوو.

سەرچاوە: نوون پۆست