Nuce Logo

وەرگێڕانی: ئیسماعیل تەها

ڤلادیمێر پووتین، سەرۆكی رووسیا سەردانی ئازەربایجانی كردووە لەگەڵ ئیلهام عەلیێڤ، سەرۆكی ئەو وڵاتە كۆبووەوە و گفتوگۆكیان لەسەر هاوئاهەنگی دوولایەنە و چەندین دۆسیەی گرنگ كردووە.

ئەو سەردانەی سەرۆكی رووسیا بۆ باكۆ لە كاتێكدایە جەنگی وڵاتەكەی لەگەڵ ئۆكراینا لە لووتكەدایە، بەتایبەت دوای ئەوەی هێزەكانی كیێڤ چونە قووڵایی بەشی كۆرسكی رووسیا و دەستیان بەسەر چەند ناوچەیەكی فراوان داگرت.

ئەو سەردانە لەو كاتەدا ئاماژەیە بۆ گرنگی كۆبوونەوەكانی پووتین لەگەڵ یەكێك لە كۆمارەكانی سۆڤیەتی جاران، كە ئەندامیش نییە لە رێكخراویی پەیماننامەی ئاساییشی بە كۆمەڵ و یەكێتی ئۆراسی، بەڵام پەیوەندییان لەگەڵ رووسیا لە رووی سیاسی و ئابوورییەكی جێگیرە.

تێكچوونی پەیوەندی رووسیا و ئەرمینیا

ئەو سەردانەی سەرۆكی رووسیا هاوكاتە لەگەڵ تێكچوونی پەیوەندییەكانی مۆسكۆ لەگەڵ ئەرمینیا، كە بە جۆرێكە پێشینەی نەبوو، لە مانگی ئەیلوولی رابردوو ئارزەبایجان زۆر بەخێرایی كۆنتڕۆڵی هەرێمی ناگۆڕنی كەرەباغی كردەوە، یەریڤان رەخنەی لە مامەڵەی مۆسكۆ لەگەڵ قەوقاز گرت، نوێنەرەكەشی لە رێكخراوی ئاسایشی بە كۆمەڵ بانگهێشت كردۆتەوە، لە لایەكی دیكەوە هاوكاری مرۆیی بۆ ئەرمینیا رەوانەكردووە، هەروەها پاڵپشتی یاداشتی دەستگیركردنی ڤلادیمێر پۆتین و  دادگاییكردنی لەبەردەم دادگای نێوەوڵەتی تاوانەكان دەكات.

جگە لەم هەنگاوانە ئەرمینیا زۆر بە توندی بۆ یەكێتی ئەوروپا و ئەمەریكا گەڕاوەتەوە، لە كاتێكدا مۆسكۆ نیگەرانییەكانی خۆی لە مامەڵەی یەریڤان نەشاردۆتەوە، پێیوایە هەوڵ دەدات لە باشووری قەوقازی دووربخاتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لێدوانەكانی پووتین لە باكۆ ئاماژەن بۆ ئەوە رووسیا بە بایەخەوە لە رۆڵی خۆی بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی ئەرمینیا و ئازەربایجان دەڕوانێت، پچڕانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ یەریڤان لە بەرنامەدا نییە.

سەرۆكی رووسیا لە بەشێكی قسەكانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، وڵاتەكەی لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان باكۆ و یەریڤان بەردەوام دەبێت، رێككەوتنی ئاشتی لەسەر بنەمای رێككەوتنی سێلایەنە دەبێت كە سەرۆكانی رووسیا و ئازەربایجان و ئەرمینیا پێی دەگەن، جگە لەوەش ئاسانكاری دەبێت بۆ دیاریكردنی سنووری نێوان هەردوو وڵات.

پووتین لە بەشێكی دیكەی قسەكانی گوتی، "رووسیا لەسەر هێڵی ئۆكراینا رووبەڕووی چەندین قەیران بۆتەوە، رۆڵی مێژوویی لە باشووری قەوقاز پێویستە بۆ بەشداری لە رووداوەكانی ئەو ناوچەیە، ئەگەر بتوانین كارێك بكەین بۆ ئاشتی نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیا ئەوە ئێمە بەوە زۆر خۆشحاڵ دەبین."

بڕیارە سەرۆكی رووسیا دوای گەڕانەوەی بۆ مۆسكۆ ئەنجامی سەردانەكەی بۆ باكۆ بە نیكۆل بانیشیان، سەرۆك وەزیرانی ئەرمینیا رابگەیێنێت.

ئەندریە ئەریشێڤ، پسپۆڕ لە كاروباری قەوقازیا، رایگەیاند، ئەوە بە روونی دەركەوت كە رۆژئاوا كار لەسەر جیاكردنەوەی ئەرمینیا لە رووسیا دەكات و دەیگۆڕێت بۆ جۆرجیای دووەم، ئەو كارەش پێویستی بە چارەسەركردنی ئاڵۆزییەكانە ئەوەش لە دەروازەی ئازەربایجانەوە دەبێت، كە پاڵ بە هەردوولاوە بنێت بۆ واژۆكردنی رێككەوتنی ئاشتی یەكجارەكی.

ئەو پسپۆڕە پێی وایە مامەڵەی یەریڤان پاڵدەنێت بە ئازەربایجان بە ئاشكرا رووبەڕووی رۆژئاوا ببێتەوە، جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە، یەكێتی ئەوروپا و ئەمەریكا كاریگەری لەسەر باكۆ درووست دەكەن دوركەوێتەوە لە نزیكبوونەوەی لە مۆسكۆ، ئەوەش لە رێگەی توركیاوە دەبێت كە نزیكترین هاوپەیمانی باكۆیە، كە سوورە لەسەر پارێزگاری سەربەخۆیی سیاسی خۆی. 

ئەریشیڤ بەدووری نازانێت سەردانی پووتین بۆ باكۆ بەهۆی هەستكردنی مۆسكۆ بێت لەبەر پاڵپشتی نهێنی ئازەربایجان بۆ ئیسرائیل، كە رووسیا دەیەوێت لە ئەگەری درووستبوونی ئاڵۆزی نێوان تاران و تەلئەبیب لە پشتەوە پارێزگاری لە ئێران بكات.

سەبارەت بە كاتی سەردانەش لە گەرمەی رووداوەكانی كۆرسك، گوتەبێژی كۆشكی كرملین روونی كردەوە، ئەو سەردانە رەنگدانەوەی متمانەی پووتینە بە سوپای وڵاتەكەمان، كە دەتوانێت پارێزگاری لەو ناوچەیە و هەموو ناوچە سنوورییەكانی وڵاتەكەمان لەگەڵ ئۆكراینا بكات.

گوتەبێژەكەی رووسیا پێیوایە، واتا و گرنگی ئەو سەردانەی پووتین بۆ باكۆ لە میانەی ئەنجامە فەرمییەكانی دەردەكەوێت، هەچەندە شتێك هەیە لە دەرەوەی بواری زانیارییە گشتییەكان، جیۆسیاسی هاوشێوەی كێوێكی بەستەڵەكە سێ بەشی لە قووڵاییی بەشێكی لە دەرەوەیە.

هەماهەنگی لەژێر شمشێری سزاكان

پەیوەندییە ئابوورییەكانی هەردوو وڵات تەوەرێكی گرنگی گفتوگۆكانی هەردوو سەرۆك بوو، بەتاییەت لە چوارچێوەی سزاكانی رۆژئاوا كە بەسەر رووسیا سەپێندراوە، هەردوو وڵات هەوڵی پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لەسەر بنەمای مامەڵە بە دراوی هەردوو وڵات دەكەن.

ساڵی رابردوو قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان چوار ملیار و (100) ملیۆن دۆلاربوو، لە شەمانگی رابردوو زیاتر لە (7%) بەزبۆتەوە، وەبەرهێنانی راستەوخۆی رووسیا لە ئازەبایجان گەیشتۆتە چوار ملیار و (200) ملیۆن دۆلار، نزیكەی (1300) كۆمپانیا بە سەرمایەی رووسی لە ئازەربایجان وەبەرهێنان دەكەن.

یەكێك لە دەستپێشخەرییە سەرەكییەكان لە دیداری علێیڤ و پووتین بەگەڕخستنی سیستەمی پێدانری "میر" كە كۆپی رووسییە بۆ (ماستەر كارد) لە ئازەربایجان ئەوەش بە ئامانجی زیادكردنی دارایی نێوان هەردوو وڵات و ئاسانكاری بازرگانییە لە سایەی گۆڕانكارییە جیهانییەكان لە بواری ئابووری.

 ڤیكتۆر لاشۆن، پسپۆڕی ئابووری پێی وایە، لە هەمووی گرنگتر هەماهەنگی دوولایەنەی نێوان هەردوو وڵاتە، كە بۆتە تەوەرێك بۆ پلانی هاوبەش بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەی باكوور و باشوور كە پێویست دەكات ژێرخانیان بۆ گواستنەوەی رووسی بە زەریای هیندی لە رێگەی ئازەربایجان ئێران ببەستنەوە.

بەگوێرەی قسەكانی ئەو پسپۆڕە درووستكردنی ئەو رێڕەوە لەنێوان باكوور و باشوور تەواوبوو، ئەوەش دەستكەوتێكی مێژوویی دەبێت، دەبێتە هۆی دابینكردنی بەشێكی دیكەی كاروبارەكانی گواستنەوەی گازی رووسی بۆ زەریای هیندی لە رێگەی ئێران و گەیشتن بە بەندەكارەكانی ئێران لەسەر كەناراوەكانی كەنداوی عەرەبی.

لاشۆن گرنگی پڕۆژەی باكوور ــ باشوور روون دەكاتەوە، كە لەدوای (2022) زۆربەی رێڕەوەكانی بە ئەوروپا تێدەپەڕی بەڕووی رووسیا داخرا، ئێستا ئەو رێڕەوە بایەخی زۆر زیاتر بوو، بەهەمان شێوە بایەخی گەورەی بۆ هاوبەشە نوێكانی رووسیا لە ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، چونكە ئازەربایجان یەكێكە لە گرنگترین ئەو ڕێڕەوانەی مۆسكۆ بە ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبەستێتەوە.