Nuce Logo

ئا: سنور یاسین

پێشەکی

ڕۆژی (3)ی نۆڤەمبەری (2023) لەسەر داوەتنامەیەکی فەرمی ئیمانوێل ماکرۆنی سەرۆکی فەرەنسا، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گەیشتە کۆشکی ئێلیزی لە لایەن ماکرۆنەوە پێشوازییەکی گەرمی لێکرا. دۆخی هەرێـمی کوردستان، پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا، هەماهەنگی و پەیوەندییەکانی هەرێم و فەڕەنسا، بارودۆخی ناوچەکە گرنگترین تەوەرەکانی کۆبوونەوەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی فەرەنسا بوون. فەڕەنسا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ئەندامی ناتۆیە، هەروەها لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی یەکێتیی ئەوروپا، و ئەندامی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە.

سیاسەتی دەرەکی 

سیاسەتی دەرەکی شیکردنەوە و لێکدانەوەی جیاوازی بۆ دەکرێت پێناسەیەکی گشتگیری نییە ئەوەش ڕەنگە بەهۆی فراوانییەکەی و بەکارهێنانی بە شێوەی جیاواز بێت. "سیاسەتی دەرەوەی هەر وڵاتێک بریتییە لە ڕێکخستنی چالاکی دەوڵەت لەو پەیوەندییانەی کە لەگەڵ وڵاتانی دیکەدا هەیەتی، بە شێوەیەکی گشتی دەوڵەتان لە میانەی سیاسەتی دەرەکییانەوە هەوڵی ئەوە دەدەن بەرژەوەندی نیشتیمانی، ئاسایشی ناوخۆیی، ئامانجە فیکریی، ئایدۆلۆژی، و دەستکەوتە ئایدۆلۆژییەکانییان بپارێزن".[1] هەڵومەرج و بارودۆخە جیاوازەکان کاریگەرن بۆ سیاسەتی دەرەکی هەر وڵاتێک کە لە بەرانبەر وڵاتێک یان هەرێمێکدا پەیڕەوی دەکات چ ئەرێنی بێت و لە پێناو باشترکردنی سیاسەتی دەرەوەیان بێت لەگەڵ یەکتر چ بە پێچەوانەوە نەرێنی بێت و لە کاتی شەڕ و ناسەقامگیریدا بێت. 

"لە ماوەی پاش جەنگی دووەمی جیهانی دیاردەی سیاسەتی دەرەکی پێشڤەچوونێکی بنەڕەتی بەخۆیەوە بینی. پاش ئەوەی کە تەنها دیاردەیەک بوو پەیوەست بوو بە پرسەکانی سەربازی، ئەمنی، و سیاسی وای لێهات کە فراوانتر بێت و ببێتە دیاردەیەکی فرە ڕەهەند کە پەیوەست بوو بە گەلێک ئەرکی ترەوە لە سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، بازرگانی، و بوارەکانی تریش".[2] دەتواندرێت بگوترێت هەرێمی کوردستان پەرەی بە سیاسەتی دەرەوەی خۆی داوە و توانیویەتی وا لە وڵاتانی دەرەوەش بکات بە پەرۆش بن بۆ برەودان و بەهێزکردنی سیاسەتی دەرەوەیان لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا هەڵبەت هەموو ئەوانەش بەبێ بوونی سەرۆکێکی بەهێز و کاریگەر لە ناوخۆ، ناوچەکە، و دەرەوەدا کارێکی ئەستەم دەبێت و ئاسان نابێت بۆ هەرێمی کوردستان بتوانێت ئەو پێگەیەی هەبێت کە هەیەتی.

پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و فەڕەنسا

گرنگە ئاماژە بۆ ئەوە بکرێت، کە پێگە و ڕوانینی وڵاتان لە دەرەوەدا بۆ هەرێمی کوردستان جیاوازە و بەردەوام هەرێمی کوردستان هەڵسوکەوتێکی جیاوازی لەگەڵدا دەکرێت لە سیاسەتی دەرەوەدا. شێوازی پێشوازیکردن و پرۆتۆکۆڵی پێشوازیکردن لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا تایبەتمەندی و لێکدانەوەی جیاوازی هەیە. ئەو پێشوازە پڕۆتۆکۆڵییانەش تایبەتترە بۆ سەرۆکی هەرێمی کوردستان وەک لە پێشوازی کردنەکانیدا دەبیندرێت لە کاتەکانی سەردانیکردنیدا بۆ دەرەوە.

هەماهەنگییەکانی فەڕەنسا و هەرێمی کوردستان بواری جیاوازی گرتۆتەوە، "پەیوەندییەکانی فەڕەنسا هەمەلایەنە بووە پەیوەندییە ئابوورییەکان بۆ ساڵانی حەفتاکان و هەشتاکان دەگەڕێتەوە، بەردەوام فەڕەنسا لە کات و کەرتە جیاوازەکاندا هاوکاری هەرێمی کوردستانی بووە بۆ نموونە، لە بوارەکانی ڕاهێنان، سەربازی، کولتووری، خوێندن، هەماهەنگی تەکنیکی".[3] ئەمەش دەرخەری ئەو ڕاستیەیە کە پەیوەندییەکانی نێوان فەڕەنسا و هەرێمی کوردستان مێژووی هەیە بۆ چەندین دەیەی ڕابردوو دەگەڕێتەوە.

پێش زیاتر لە (30) ساڵ لەمەوبەر "لە ساڵانی نەوەدەکاندا فەرەنسا ڕۆڵی گرنگی هەبووە لە هەرێمی کوردستان دانیال میتران، هاوسەری فرانسوا میترانی سەرۆکی فەڕەنسا لەگەڵ هاوسەرەکەی ڕۆڵیان هەبووە لە ناساندنی کورد بە جیهانی دەرەوە، دروستکردنی ناوچەی دژەفڕین لە هەرێمی کوردستان، دروستکردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، پەرلەمانی کوردستان، پشتگیری کوردییان کردووە. بەهۆی دڵسۆزی بۆ کورد دانیال میتڕان بە (دایکی کوردەکان) ناسراوە و کورد هەڵوێستی لە بیر ناکات".[4] کەواتە ئاساییە بگوترێت سەرۆکە جیاوازەکانی فەڕەنسا پشتگیری کوردییان کردووە و هەماهەنگییان هەبووە لە کات و سەردەمە جیاوازەکاندا.

دوای کردنەوەی دەرگای پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی هەرێمی کوردستان بە ڕووی جیهانی دەرەوەدا و هەوڵەکانی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانەوە فەڕەنسا یەکێک بوو لە وڵاتە لەپێشینەییەکان کە هەر زوو کۆنسوڵخانەی خۆی لە هەرێمی کوردستان کردەوە، هەروەها لە کاتی شەڕی تیرۆرستانی داعشدا فەڕەنسا هاوکاری سەربازی، مرۆیی، ڕاهێنان، و چەندین هاوکاری تری پێشکەش بە هەرێمی کوردستان کردووە.

دوای بوونی ئیمانوێل ماکرۆن بە سەرۆکی فەڕەنسا لە (2017)، پاش ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان ماکڕۆن بانگهێشتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستانی کرد و سەرۆک وەزیران سەردانی فەڕەنسای کرد، "لە کوبوونەوەی نێوان سەرۆکی فەڕەنسا و سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان باس لە ناکۆکییە سیاسیی، سەربازیی، و پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و بەغدا کرابوو، سەرۆکی فەڕەنسا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند فەڕەنسا ئاسانکاری دیالۆگی نێوان کورد و حکومەتی عێراق دەکات، هەموو هەوڵێک دەدات بۆ پاراستنی یەکگرتوویی عێراق و داننان بە مافەکانی کورد لە ڕێگەی دانووستانەوە".[5] لە کاتی هەستیاری دوای ئەنجامدانی ڕێفراندۆم، پشتگیری فەڕەنسا بۆ کورد، تێڕوانینی سەرۆکی فەڕەنسا بۆ پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا تایبەیمەندی خۆی هەبوو.

لەگەڵ بوونی نێچیرڤان بارزانی بە سەرۆکی هەرێمی کورستان پەیوەندییەکان بەردەوامی و فراوانییان هەبوو لە سەردانێکی سەرۆکی هەرێمدا (2019) بۆ کۆشکی ئیلێزێ، ئیمانوێڵ ماکڕۆن "بەڵێنی باشترکردنی پەیوەندییەکانی هەرێم و فەڕەنسا، بەردەوامی پشتگیری کردنی پەیوەندییەکانی هەرێم و بەغدا دا".[6] ساڵێ (2022) بەهۆی سەرنەکەوتنی هیچ کام لە بەربژێرەکان لە گەڕی یەکەمدا بۆ هەڵبژاردنیان وەک سەرۆکی فەڕەنسا گەڕی دووەمی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی فەڕەنسا لە (24 ی نیسانی2022 ) بەڕێوە چوو ئیمانوێل ماکرۆن بە زۆرینەی دەنگ دووبارە بە سەرۆکی فەڕەنسا هەڵبژێردرایەوە بۆ ماوەی (5) ساڵی داهاتوو بووەوە بە سەرۆکی فەڕەنسا بەمەش گەشبینی، لایەنی ئەرێنی زیاتر بیندرا بۆ بەردەوامی و بەرەو پێشچوونەکانی پەیوەندییەکانی هەرێم و پاریس سەردانە جیاوازەکان بەردەوام بوون.

کاتی پێشوازیکردن لە سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ڕۆژی (2023-11-3) سەرۆکی فەڕەنسا ڕایگەیاند "کۆبوونەوەکەمان زۆر گرنگە بۆ سەقامگیری عێراق، کۆبوونەوەکەمان زۆر گرنگە چونکە ئاشکرایە ئێمە چەندە پەیوەستین بە سەقامگیریی و سەروەریی عێراق".[7] ئەمەش دەنگدانەوەی جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا و سەرنجی میدیاکان لەسەر کۆبوونەوەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی فەڕەنسا بوو. "پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی فەرەنسا لەگەڵ عێراق و هەرێمی کوردستان، هه روه ها گرنگی پته وکردنی هه ماهه نگی نێوان هه ولێر و به غدا بۆ چاره سه رکردنی پرسه هه ڵسێردراوەکانیان،[8] جەنگی حەماس و ئیسرائیل باسە گرنگەکانی کۆبوونەوەکە بوون".[9] گۆڤاری دیپلۆماتیک ئەفێیەرزی سویسرى ڕاپۆرتێکی لەسەر کۆبوونەوەکە بڵاوکردەوە سەردانەکەى بە سەردانێکى گرنگ وەسف کرد، هەروەها لە ڕاپۆرتەکەدا باس لە پێگەى گرنگى سەرۆکى هەرێمی کوردستان لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست کراوە".[10] تەوەرە گرنگەکانی کۆبوونەوەکە و دۆخی ناوچەکە باسی تری ڕاپۆرتەکە بوون.

دوای کۆبوونەوەکە سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی گرنگی کۆبوونەوەکە و سەردانەکەی بۆ فەڕەنسا کرد لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا تیشکی خستە سەر باسەکانی کۆبوونەوەکە، بەردەوامی هاماهەنگی و پەیوەندییەکانی هەرێم و فەڕەنسا.

کۆتایی

سیاسەتی دەرەوە و چۆنیەتی مامەڵە کردن لە وڵاتانی جیهاندا جیاوازە و هەر وڵاتەی هەوڵ دەدات بە جۆرێك پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ جیهانی دەرەوە بەهێز بکات بۆ ئەوەی بتوانن هەماهەنگی، پەیوەندی زیاتر و پتەوتر هەبێت لە نێوانیاندا لە پێناو برەودان بە بەرژەوەندی و ئاڵوگۆڕە جیاوازەکان کە بوونی هەیە لە نێوانیاندا، هەروەها دروستکردنی پەیوەندی و ئاڵوگۆڕی زیاتر دەبێتە ئامانجی لە پێشینەیان. ڕوونە هەرێمی کوردستان و فەڕەنسا پەیوەندییەکی لەمێژینەییان هەیە و ئامانجییانە بەرەو پێشچوون لە پەیوەندییەکانیاندا هەبێت و بەردەوام برەوی پێبدەن. سەردانەکەی سەرۆکی هەرێـی کوردستان لە کاتێکدا بوو کە ناوچەکە بە دۆخێکی هەستیاردا تێپەڕ دەبێت بە تایبەت پەیوەندیدار بە جەنگی حەماس و ئیسرائیل، مەترسییەکانی فراوانبوونی شەڕەکە و تێوەگلانی لایەنی تر. 

[1]سیاسەتی دەرەکی لەگەڵ چەند نموونەیەک لە سیاسەتی دەرەکی (ئەمریکا، ڕووسیا، ئێران، تورکیا)، نووسینی: د. شەماڵ حسێن، نوسینگەی تەفسیر، هەولێر، ٢٠١٨، لاپەڕە ١٩.

[2] سیاسەتی دەرەکی لەگەڵ چەند نموونەیەک لە سیاسەتی دەرەکی (ئەمریکا، ڕووسیا، ئێران، تورکیا)، نووسینی: د. شەماڵ حسێن، نوسینگەی تەفسیر، هەولێر، ٢٠١٨، لاپەڕە ١٣.

[3] France and Iraq. Diplomatie.gouv.fr.2018, https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/iraq/france-and-iraq-65105/

[4] Historic Ties Strengthened: President of Kurdistan Region’s Paris visit Reconnects Kurds with France. Shafaq.com. 2023, https://shafaq.com/en/Report/Historic-Ties-Strengthened-President-of-Kurdistan-Region-s-Paris-Visit-Reconnects-Kurds-with-France

[5] Wires, N. French President to Facilitate Dialogue between Iraqi government and Kurds. France 24. 2017, https://www.france24.com/en/20171202-france-macron-kurdistan-barzani-iraq

[6] Abu Najm, M. Barzani seeks French Support to Solve Dispute with Baghdad on Controversial Issues. Sharq Al-Awsat. 2019, https://english.aawsat.com/home/article/1809186/barzani-seeks-french-support-solve-dispute-baghdad-controversial-issues

[7] Meeting with President Barzani “Very Important” says Macron. Rudaw.net. 2023, https://www.rudaw.net/english/world/03112023

[8] KRG Austria. President Barzani Travels to Paris to meet with president Macron. Austris gov.krd.2023, http://austria.gov.krd/en/praesident-barzani-trifft-praesident-macron-in-paris/

[9] Sulleyman, C. President Emmanuel Macron and Nechirvan Barzani Discuss Israeli Offensive in Gaza. The diplomatic Affairs. 2023, https://www.thediplomaticaffairs.com/2023/11/04/president-emmanuel-macron-and-nechirvan-barzani-discuss-israeli-offensive-in-gaza/

[10] هەواڵنێر. گفتوگۆی ماکرۆن و نێچیرڤان بارزانی ئاڵوگۆڕێکی دیپلۆماسی واتادار. نوچەنێت. ٢٠٢٣، https://www.nuche.net/post-14417.html