Nuce Logo

رۆژی سێشەممە 19ی ئەیلوول، ئەو ماوەیە كۆتایی هات كە تاران بەگوێرەی رێككەوتنێك كە لە مانگی ئاداری رابردوو واژۆ كراوە، بۆ بەغدای دیاری كرد بوو. رێككەوتنەكە تێكست لەسەر دەركردن و سنوورداركردنی رێكخستنە كوردییەكانی دژ بە رژێمی ئێران دەكات كە لە عێراق لە سنووری هەرێمی كوردستانن. بەرپرسانی ئێران لە دوو رۆژی رابردوو رەتیان كردەوە هیچ ئەگەرێك بۆ درێژكردنەوەی ماوەكە هەبێت و هەڕەشەی دەستپێكردنەوەی هێرشەكانیشان كرد لە حاڵەتێك كە پێشێلی رێككەوتنەكە بكرێت.

ئێران تا ئێستا زیاتر لە 100 جار هێرشی كردووە

ئەمە هاوكاتە لەگەڵ ساڵیادی یەكەمی ئەو ناڕەزاییانەیە كە تەواوی شارەكانی ئێرانی گرتەوە، لە دژی كوشتنی مەهسا ئەمینی بە دەستی پۆلیسی ئاكاری ئێران، بە هۆی ئەوەی گوایە رێساكانی پۆشینی ئافرەتانی پێشێلكردووە. ئەو كاتە  رژێمی ئێران ئەو حزبانەی بەوە تۆمەتبار كرد گوایە هانی ناڕەزاییەكان دەدەن، بە تایبەتی لە شارە كوردییەكان. لە كاتێكدا میدیا فەرمییەكانی ئێران باس لە ناردنی هێزی پاسدارانی ئێران دەكەن بۆ سەر سنوورەكان، محەمەد رەزا ئاشتیانی وەزیری بەرگری ئێران  دەڵێ‌، "سەرەڕای ئەوەی عێراق هەندێك هەنگاوی گرنگی ناوە، بەڵام هێشتا بەگوێرەی بڕگەكانی رێككەوتنەكە نییە، لە كاتژمێرەكانی كۆتاییدا هەڵسەنگاندن بۆ بابەتەكە دەكەین، لەژێر رۆشنایی ئەنجامەكان بڕیار دەدەین.

رێكاری پراكتیكی

بۆ چاودێریكردنی بڕگەكانی رێككەوتنەكە، ئێوارەی رۆژی دووشەممە، شاندێكی باڵای حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی گەیشتە هەولێر، بەگوێرەی بەیاننامەیەكی فەرماندەیی پاسەوانی سنوور، محەمەد عەبدولوەهاب فەرماندەی پاسەوانیەكە هێزەكانی لیوای دووەمی فەرماندەی پاسەوانی سنووری لە ناحیەی سیدەكان بەسەر كردووەتەوە، لەگەڵ خاڵە نوێیەكانی پشكنین كە لە سێگۆشەی عێراق و ئێران و توركیا دانراون. 

ئەو فەرماندەیە دووپاتی كردەوە وەزارەتی ناوخۆی عێراق كۆشش دەكات بۆ ئەوەی دەسەڵاتی خۆی بەسەر تەواوی سنوورەكان بسەپێنێ. لە رێگەی دامەزراندنی بەربەستی نوێ و دانانی كامیرای چاودێری. لەو كاتەشدا میدیا كوردییەكان ئاشكرایان كردووە، كە بارەگاكانی كۆمەڵە و دیموكرات كە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانن، لە ناوچەكانی زرگوێز لە سلێمانی، كۆیە و سیدەكان و پردێ لە سنووری پارێزگای هەولێر چۆڵكراون، سەرەڕای ئەو بارەگایەی كە لە چیای هەڵگوردی سەر سنوور هەبووە.

هەروەها شوانكارە و كۆچەرییەكان لە ناوچەی شاخاوی برادۆست لە سێگۆشەی سنووری عێراق و ئێران و توركیا، هۆشدارییان پێدراوە بۆ ئەوەی لە ماوەی 24 كاتژمێر ناوچەكە جێبهێڵن. لە هەمان كاتیشدا پارتی كرێكارانی كوردستان كە دژ بە ئەنقەرەیە، هۆشداری داوە لەوەی پێكدادان لەگەڵ هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان رووبدات، كە لە هەرێمی كوردستان دەسەڵاتدارن. رۆژی سێشەممە بەڕێوەبەری قوتابخانەی كەمپی جەژنیكان كە لە نزیك هەولێر و بۆ كوردەكانی ئێرانە، رایگەیاندووە، بۆ ماوەی هەفتەیەك قوتابخانەكە دادەخرێت لە پێناو سەلامەتی قوتابیان، نەوەك ئێران لە ناكاو دەست بە بۆردومان بكات.

هێرشێكی چاوەڕوانكراو

زۆربەی رێكخستنە سەرەكییەكان لە شێوەی حزبی دیموكرات و كۆمەڵە لە ناوچەكانی دوو حزبە دەسەڵاتدارەكەی هەرێمی كوردستان جێگیرن، جگەلە پارتی ژیانەوە كە بە "پژاك" دەناسرێت و سەربە پەكەكەیە، ئەوان پێگەی خۆیان لە قەندیل داناوە. خالید محەمەد نوێنەری لیژنەی بەرگری ئەمنی لە هاووڵاتیانی كوردستان لە بەردەم نووسینگەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە سلێمانی ناڕەزایی دەربڕی، لەوەی ئێران ئامادەكاری دەكات بۆ هێرشكردنە سەر كەمپەكانی پەنابەران و رێكخراوە ئۆپۆزسیۆنەكانی كورد، هەر چەندە ئەو كەمپانە پڕن لە ژن و منداڵ هیچ هەڕەشەیەك بۆ ئێران دروست ناكەن، روونیشی كردەوە، پاراستنی ئەوان بەگوێرەی یاسا و پەیمانە نێودەوڵەتییەكانە، دەبێت بەغدا جێبەجێیان بكات. 

بەرپرسێكی پارتی ئازادی كوردستانیش باسی لەوە كردووە، پێشمەرگەكانیان چەكیان رادەست نەكردووە، بەڵكو وەك رێكاری خۆپاراستن شوێنی خۆیان گۆڕیوە و ئامادەن بۆئەوەی بەرگری لە خۆیان بكەن. باسی ئەوەش كراوە كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان پێشمەرگەكانی لە ناوچە سنوورییەكان كێشاوەتەوە، بەڵام لە هەمان كاتدا ئامادەیی هەبووە، بۆ وەڵامدانەوەی هەر هێرشێك.

ئاستەنگ و ئاڵەنگارییەكان

بۆ لایەنی عێراقی ئەستەمە تەواوی مەرجەكانی رێككەوتنەكە لە ماوەیەكی كورتدا جێبەجێ بكات، لەوانە چەككردنی ئەو گرووپانەی كە ماوەی 40 ساڵ دەبێت لە ناوچەیەكی جوگرافی ئاڵۆزن. تا ئێستا كەمپی ئەوتۆ دروست نەكراون، تا لەژێر چاودێری عێراق بن. بەگوێرەی زانیارییە دزەپێكراوەكانی عێراق و ئێران، تاوتوێی چەندان بژاردەیان بۆ چارەسەركردنی بابەتی ئەو حزبانە كردووە، لەوانە بۆ هەندێك كەمپ بگوزارێنەوە لە ئەنبار و هەندێك سەركردەی داواكراویان رادەست بكرێنەوە، ئەم حزبانەش ئەمەیان رەتكردووەتەوە، یانیش لە شوێنی خۆیان بمێننەوە، بەڵام چەك بكرێن. 

یاسین عەزیز شارەزا لە لێدوانێكی رۆژنامەوانی دەڵێ‌، "هەر دوو حزبی دەسەڵاتدار هەندێك لە بڕگەكانی رێككەوتنەكەیان جێبەجێك کردووە، لەوانە دوورخستنەوەی سەربازگە و بارەگاكان لە سنوور، لەوانەشە هەنگاوی تری بە دوا بێت. هەر دوو لیوای پاسەوانی سنوور كە سەرجەم چەكدارەكانیان كوردە لە سلێمانی و لە هەولێر، هەندێك رێكارییان ئەنجامداوە بۆ دوورخستنەوەی ئەو حزبانە لە ناوچەكانی سنوور، لەوانە ناوچەی سیدەكان لە هەولێر و چیای هەڵگورد و ناوچەی زڕگوێز لە سلێمانی، ئەمەش بۆ سەلماندنی رژدبوونی حكومەتی هەولێر و بەغدا لە جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە".

جگە لەمە یاسین عەزیز دەڵێ‌، "بەڵام لە راستیدا مەحاڵە هەموو بڕگەكانی رێككەوتنەكە لە چەند رۆژ و مانگێك جێبەجێ بكرێت، چونكە سڵكردنەوەیەكی نێودەوڵەتی لەلایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكا هەیە، هەندێك لە ئەندامانی ئەو رێككەوتنانەش بە فەرمی وەك پەنابەر تۆماركراون. 

سەبارەت بە پێشبینی ئەو لە كاردانەوەی ئێران دوای كۆتاهاتنی وادەكە یاسین عەزیز دەڵێ‌، "پێموایە ئێران هەندێك لە چالاكییە سەربازییە سنووردارەكان جێبەجێ دەكات، بەڵام خۆی لەوە بەدوور دەگرێت لەشكركێشی بكات، وا دەردەخات كە ئەو لەم دۆسیەیە قازانجی كردووە. كەچی هێشتا مەترسی پێكدادان هەیە، هەر چەندە ئەو حزبانە رایانگەیاندووە نەرمی دەنوێنن و رەچاوی بارودۆخی هەرێكی كوردستان دەكەن، بۆیە پێموانییە هەنگاوی لەم شێوەیە بنێ كە زیان بە پەیوەندی خۆیان لەگەڵ هەرێم بگەینێت".

رێكاری پێچەوانە بۆ واشنتن

لە نێوان ساڵانی 2018 تا 2022 ئێران كۆمەڵێك هێرش و ئۆپراسیۆنی بۆردومانكردنی ئەنجام داوە و لەوانە چەندان پێگەی ئەو حزبانەی كردووەتە ئامانج و لە هێرشەكانی مووشە ك و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی بەكارهێناوە. بەگوێرەی هەڵسەنگاندنی بەرپرسانی ئەمنی لە هەرێم كۆی ئەو هێرشانە لە 100 هێرش زیاترە. هەروەها بەرپرسانی ئەو حزبانە دەزگای هەواڵگری ئێرانی بە غافڵكوژیی دەیان كەسی لە ئەندامەكانی ئەوان لە شارەكانی هەرێم كوشتووە.

وادەی فشاری ئێران بۆ ئەم دۆسیەیە چەندان پرسیار لەبارەی پاڵنەر و رەهەندەكانی دەوروژێنێ‌، بە تایبەتی كە دەزانرێن لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە ئەو حزبانە لەسەر خاكی عێراقن. لەسەر ئەم بابەتە ئەحمەد شەریفی شارەزای ئەمنی و ستراتیژی پێشبینی دەكات، "ئێران هێرشێكی وشكانی ئەنجام بدات، كە تەنیا پەیوەندی بە نەیارەكانی نییە، بەڵكو پەیوەندی بە پێشڤەچوونی ناوچەكە هەیە، بە دیاریكراوی پەیوەندی بە ئارەزووی ئەمریكا هەیە بۆ گۆڕینی رژێمی سووریا".

نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكا رێككەوتنی عێراق و ئێران لەسەر پارتەكانی رۆژهەڵات رەتدەكەنەوە 

ئەو شارەزایە سەرنجی ئەوەش دەدات گرنگترین پاڵنەری ئێران ئەوەیە دەست بە بەشێكی هەرێمی كوردستان بگات، بۆ ئەوەی كارتێكی دانوستاندنی بە مەرجی كاراتر دەستبكەوێت، بۆیە ئەگەری ئەنجامدانی لەشكركێشی هەیە. هەروەها دەشڵێ‌، "فشاری ئێرانی لەو كاتەدا پەیوەندی بە زیادبوونی فشارەكانی سەر رژێمی سووریا هەیە، تەنانەت ئارەزوویەكی رووسیش بەو ئاراستەیە هەیە. چونكە لە حاڵەتی گۆڕینی رژێمی سووریا، مانای گۆشەگیركردنی جوگرافی كە ئەمریكا لە سنوورەكان دەستیپێكردووە كاتێك هێزەكانی گۆڕیوە، ئەمە دەبێتە گۆشەگیركردنی سیاسیش، بەمەش ئێران هەژموونی خۆی لە سووریا لەدەست دەدات". 

پاساوێك بۆ بەهێزكردنی هەژموون

بەپێی لێدوانی سیاسەتمەداران و چاودێرانی كورد، هەرێمی كوردستان بەم دواییە رووبەڕووی فشارێك بووەتەوە، لە لایەن حكومەتی بەغداوە كە هاوپەیمانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعەی نزیك لە ئێران پێکی هێناوە، لەسەر دۆسیەی حزبە كوردییەكانی ئێران، ئەمەش دوای گرژییەكەی كەركووك و ئەو ناكۆكییەی لەسەر بودجە دروست بووە، ئەمەش وای لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم كرد پێنجشەممەی رابردوو راستەوخۆ دانوستاندن لەگەڵ بەغدا بكات و ئەنجامەكەشی ئەوە بوو قەرزی سێ‌ مانگ بە هەرێمی كوردستان بدرێت بۆ مووچەی فەرمانبەران.

شەریفی پێیوایە، ئەو گرژییەی لە كەركووك روویدا، لە تەك ئاماژەكانی تری ناوچەكە، سەرنجی ئەوەی بە ئێران دا كە بابەتەكان لە ئێران و لە سووریا بەگوێرەی بەرژوەندی ئەو ناڕۆن، بۆیە هەوڵ دەدات حاڵەتێكی سەربازی بسەپێنێ‌، ئامادەكاریەكی ئێرانی هەیە، لەو كاتەشدا پاسەوانی سنووری عێراق بە هێزە سنووردارەكانیان بڵاوبوونەتەوە، كە ئەركیان تەنیا رێگریكردنە لە دزەكردن و زامنكردنی ئاسایشی سنوورەكان. 

سەبارەت بە ئەگەری دەركردنی ئەو حزبانە بە لۆژیكی سەربازی، شەریفی دەڵێ‌، “هەندێك رازی بوون بە رۆیشتن، بەڵام هەندێك هێزی تر هەیە چەككردن رەتدەكەنەوە. بەڵام بە گشتی دەكرا چارەسەرێك بكرێت، بەڵام ئێرانییەكان بە دوای دۆزینەوەی پاساو دەگەڕێن، چونكە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە نەتەوە یەكگرتووەكان و واشنتنەوە، رێگە بە جێبەجێكردنی تەواوی مەرجەكانی ئێران نادەن، لەوانە دوورخستنەوەی رێكخراوەكان، رادەستكردنی داواكراوەكان و چەككردن، چونكە ئەو حزبانە لە بنەڕەتدا لەژێر سیاسەی نەتەوە یەكگرتووەكان و بەگوێرەی پێوەرەكانی مافی مرۆڤن، بەڵام ئەگەر مەرجەكان عێراقی بووایە و بەگوێرەی ئاسایشی ئەو وڵاتە بووایە، ئەوا حزبەكانی ئێران باشتر پێشوازیان لێدەكرد”. 

هەڕەشەیەكی هاوتەریب

هاوكات لەگەڵ هەڕەشەكانی ئێران، هەڕەشەیەكی سەربازی توركی لە دژی پەكەكە لە قوڵایی شارەكانی هەرێمی كوردستان هەیە. لەوانە درۆنێكی توركی فڕۆكەخانەی كشتوكاڵی عەربەتی لە سلێمانی بۆردومان كردووە و سێ كەسی لە دەزگای دژە تیرۆری سەر بە پارتەكەی تاڵەبانی كوشتووە و سێ كەسی تریشی بریندار كردووە. هاوكات سەركردەیەكی پارتی كۆنگرەی نەتەوەییی سەربە پەكەكە لە هەولێر كوژراوە. 

 یەحیا رەسوول گوتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق ئەو هێرشەی عەربەت بە "دوژمنكاری و پێشێلی سەروەری وڵات، هەروەها پێشێلی یاسای نێودەوڵەتی و پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتووەكانە"دەزانێ  رەسوول گوتیشی، "عێراق مافی هەیە سنوورێك بۆ ئەو پێشێلكارییانە دابنێ‌".
 

سەرچاوە : رۆژنامەی ئێندپێندنت